‘Geen enkele reden om nog langer te wachten met het hervormen en herinrichten van onze staat’

Er moet niet alleen werkt gemaakt worden van een nieuwe staatshervorming, ook onze staatsinrichting moet worden aangepakt.

België is een huis dat men sinds de eerste staatshervorming in 1970 voortdurend heeft verbouwd en dat niet meer beantwoordt aan de noden van deze tijd. Het is uitgeleefd. ‘Je moet het strippen en helemaal renoveren’, zei oud-SP.A-politicus Johan Vande Lanotte een maand geleden. In 2011 schreef hij al dat ‘een nieuwe staatsstructuur zich opdringt’ en formuleerde hij een heel concreet voorstel in een brochure met als titel: ‘De Belgische Unie bestaat uit vier deelstaten’. Die deelstaten zijn Vlaanderen, Brussel, Wallonië en de Duitstalige Gemeenschap.

De bevoegdheden zouden dan volgens Vande Lanotte duidelijk moeten worden afgebakend en omschreven. De Unie zou in zijn ogen instaan voor kerntaken als defensie, buitenlands beleid, asiel- en migratie, politie- en vervolgingsbeleid, en financiering en beheer van de sociale zekerheid. Voor de deelstaten zag hij de bestaande bevoegdheden van de gemeenschappen en gewesten (zoals welzijn, cultuur, onderwijs), maar ook bijvoorbeeld justitie. Een maand geleden verdedigde grondwetsspecialist en minister van staat Van de Lanotte dat nog voor de camera’s van De Afspraak op Vrijdag.

Natuurlijk kan er gediscussieerd worden over de precieze bevoegdheden van het federale niveau (in de woorden van Vande Lanotte: ‘de Unie’) en van de deelstaten. Daarvoor zou artikel 35 van de grondwet een oplossing kunnen bieden, zoals vicepremier en jurist Koen Geens (CD&V) vorige week op zijn blog schreef: ‘Enkel wat we beter samen kunnen doen, moeten we samen doen.’

Professor Herman Matthijs (UGent en VUB) ondernam eind vorig jaar een interessante poging om te vertrekken van de vier deelstaten en dan artikel 35 toe te passen, waarbij hij inspiratie zocht in Duitsland, de Verenigde Staten en Zwitserland. In zijn voorstel worden de deelstaten bevoegd voor onder andere de personenbelasting, vennootschapstaks, kadaster, justitie, politie, beheer ziekte- en invaliditeit. Zijn nota vormt een ideale vertrekbasis, het voorbereidende werk is klaar. Er is dan ook geen enkele reden om nog langer te treuzelen.

Maar met een staatshervorming alleen zijn we er nog niet, er is meer nodig. Dat is waar bijvoorbeeld professor Herman Daems, ex-voorzitter van de KU Leuven, altijd op hamert: ‘De staat is aan het einde van zijn krachten en slaagt er niet echt meer in de collectieve actie waarvoor de staat verantwoordelijk is snel, daadkrachtig en tegen een redelijke prijs effectief te organiseren’, zo concludeerde hij drie jaar geleden in zijn uitmuntende boekje De uitgeputte overheid. Dat gaat over meer dan een staatshervorming.

Koen Geens vond dat ook. Tien jaar geleden zei hij al in Knack: ‘Vandaag zit alles zo rotsvast dat we ons moeten afvragen in welke mate het onze gezamenlijke en afzonderlijke toekomst niet hypothekeert.’ In het opiniestuk op zijn blog heeft hij het nu over de ‘architectuur’ van ons land die moet wijzigen: ‘Zit het kiessysteem snor? En de grootte van de kiesomschrijvingen? Moeten de Belgische en deelstatelijke verkiezingen samenvallen of niet? Heeft de Belgische regering een meerderheid in elke deelstaat nodig of niet? Zo ja, is dat dan dezelfde meerderheid als die van de deelstatelijke regering? Wisselt de premier van taalrol? Wordt er dan gewisseld om de 5 jaar, of om de 2,5 jaar?’ Ook vicepremier Alexander de Croo (Open VLD) zegt deze week in Knack dat er onder meer iets moet gebeuren aan ons kiessysteem, want ‘de politicus die niets wil veranderen aan de werking van onze democratie, heeft oogkleppen op’.

Ook over een nieuwe staatsinrichting is al vaak door velen nagedacht. Bijvoorbeeld over het kiessysteem, dat ook volgens Herman Daems absoluut moet worden gewijzigd. In een interview met Knack twee jaar geleden haalde hij daarvoor zijn inspiratie in Frankrijk: ‘Eerst brengt de kiezer zijn stem uit zoals vandaag, daarna stellen politici coalitieploegen voor waar je in de tweede ronde voor kunt stemmen. Zo kunnen de kiezers niet alleen de wetgevende, maar ook de uitvoerende macht kiezen. Dat zou tot veel duidelijker keuzes leiden en een krachtiger beleid mogelijk maken.’

Politici, en niet de minste, van alle traditionele Vlaamse partijen weten en erkennen al járen dat dit land uitgeleefd en uitgeput is, en dat het zo niet langer verder kan. Er is geen enkele reden om nog langer te wachten met het hervormen en herinrichten van onze staat.