Fons Leroy (ex-VDAB) over beperking werkloosheidsuitkering in de tijd: ‘Simplistische ideeën helpen ons niet vooruit’

Is het een goed idee om de uitkering van werklozen na drie jaar te korten? Fons Leroy, voormalig topman van de VDAB, is niet helemaal gewonnen voor het voorstel van CD&V-voorzitter Sammy Mahdi. ‘Een werkloze die weigert te werken, kun je nu ook al sanctioneren.’

‘Zulke simplistische ideeën helpen ons niet vooruit’, zegt Fons Leroy over het voorstel van de CD&V om de uitkeringen voor werkzoekenden in de tijd te beperken tot drie jaar. Leroy was van 2005 tot 2019 topman van de VDAB, en een van de grootste kenners van de Vlaamse arbeidsmarkt. ‘Wetenschappelijk is er geen enkele evidentie dat een beperking in de tijd een prikkel is om weer aan het werk te gaan. De beste manier om mensen opnieuw aan de slag te krijgen, is hen zo snel mogelijk nadat ze werkloos zijn geworden uitzicht geven op een gepaste job. Daarna wordt het alleen maar moeilijker. Dat moet met de juiste begeleiding ook mogelijk zijn. De arbeidsmarkt heeft er de voorbije jaren heel vaak druileriger uitgezien dan vandaag. Er zijn heel veel vacatures.’

Het voorstel van Sammy Mahdi appelleert aan een idee dat nogal wat Vlamingen hebben: tussen de mensen die zo lang werkloos zijn, zitten vast veel profiteurs.

Fons Leroy: Dat is fel overdreven. Ik heb heel vaak gesprekken gevoerd met mensen die soms al vele jaren werkloos waren, en slechts een fractie daarvan was werkonwillig. Dikwijls zijn langdurig werklozen 55-plussers, personen met een beperking of met een migratieachtergrond, mensen die in Vlaanderen niet veel kansen krijgen. Uit onderzoek blijkt nog altijd dat wij in Vlaanderen meer moeite hebben met diversiteit bij het aanwerven van nieuwe mensen dan in onze buurlanden. Het is verkeerd om zomaar te zeggen dat het aan de werkzoekende ligt. De mensen die het langst werkloos zijn kampen vaak ook met ernstigere problemen. Zij zijn psychisch kwetsbaar, hebben gezondheidsproblemen of worstelen met de armoede waarin ze leven. Zij hebben behoefte aan een intensieve begeleiding die verder kijkt dan de reguliere arbeidsmarkt. Vaak hebben zij ook eerst een opstap nodig voor ze weer volledig kunnen werken. Daarvoor zijn circuits als arbeidszorg of de sociale economie opgericht, maar die budgetten zijn beperkt. Nochtans zien we dat eenvoudige taken die vroeger naar het buitenland werden verplaatst hier opnieuw kunnen worden uitgevoerd door maatwerkbedrijven. Zeker door de oplopende transportkosten wordt dat almaar interessanter. Daar moet verder op worden ingezet.

We moeten creatiever zijn in het HR-beleid.

Gebeurt dat dan niet voldoende?

Leroy: De positieve prikkels naar werk – dus niet het afpakken van een uitkering – zijn er niet altijd. Mensen hebben recht op begeleiding, een opleiding en uiteindelijk ook de doorstroming naar een gepaste job. Die zijn niet altijd gegarandeerd, waardoor we hen soms geen passend werk kunnen aanbieden. We moeten creatiever zijn in het HR-beleid. We kunnen niet altijd vanuit bestaande vacatures vertrekken, maar soms wel vanuit de mogelijkheden die mensen hebben.

Maar, zullen veel Vlamingen zich nog altijd afvragen, is het beleid wel streng genoeg voor mensen die jarenlang een uitkering krijgen?

Leroy: In 2005 zijn we in België werklozen systematisch beginnen op te volgen. We waren er later mee dan de Scandinavische landen, en met de zesde staatshervorming van 2011 zijn bemiddeling en controle bevoegdheden van de VDAB geworden. Het lijkt nu alsof iedereen recht heeft op een onbeperkte uitkering in de tijd, maar dat is een verkeerde voorstelling van de feiten. Ook de RVA controleerde voor de VDAB al of werkzoekenden niet abnormaal langdurig werkloos waren. De werkloosheidsverzekering is altijd al een systeem van rechten en plichten geweest. Ik heb daar geen enkel probleem mee, want het zorgt ook voor de legitimiteit van het hele stelsel. Een werkloze die weigert te werken, kan men nu ook al sanctioneren.

Vooruit-voorzitter Conner Rousseau beklaagde zich er onlangs in Het Laatste Nieuws over dat de VDAB dit jaar van slechts twee mensen de uitkering schrapte. Dat is wel heel weinig.

Leroy: De VDAB heeft daar ondertussen op gereageerd. In 2021 kregen tienduizend mensen een sanctie en dertienduizend mensen ook al een waarschuwing. Dat zijn heel andere cijfers. De RVA gaf nooit waarschuwingen, zij konden niet anders dan meteen te sanctioneren. Het sanctioneringsbeleid van de VDAB wordt ook gevoerd in overleg met de Vlaamse regering en de sociale partners. Dat is het democratische proces dat daarbij wordt gevolgd.

Het voorstel van Mahdi gaat over 2,5 procent van de mensen op beroepsactieve leeftijd. Onder langdurig zieken is er veel meer potentieel om mensen terug naar een job te begeleiden.

De VDAB ligt wel vaker onder vuur. Ook het Rekenhof was al scherp voor de organisatie.

Leroy: Die kritiek doet mij wat pijn. De VDAB staat in de top drie van Europese arbeidsbemiddelingsorganisaties. Ik kan niet veel meer zeggen over de jaren na mijn vertrek, maar ik kan me voorstellen dat het voor de VDAB heel moeilijk was om tijdens de coronaperiode de nodige en juiste begeleiding aan te bieden. Dat geldt wel voor meer publieke bemiddelingsdiensten waarbij fysieke dienstverlening soms noodzakelijk is. Er is veel gebruikgemaakt van digitale bemiddeling, terwijl zeker die groep van langdurig werkzoekenden behoefte heeft aan fysieke begeleiding. Zij hebben soms nog altijd geen toegang tot digitale kanalen, of kunnen er niet goed mee werken. De omslag naar fysieke begeleiding moet opnieuw worden gemaakt.

Overlapt de groep van langdurig werklozen met de groep langdurig zieken?

Leroy: Dat is een andere groep. Zij zijn vaak uitgevallen door stress, de werkdruk of een burn-out. Ondertussen zijn er ongeveer dubbel zoveel zieken als werkzoekenden. Dat is hallucinant. Het voorstel van Mahdi gaat maar over 2,5 procent van de mensen op beroepsactieve leeftijd. Onder langdurig zieken is er veel meer potentieel om mensen terug naar een job te begeleiden.’