Eerlijke prijzen voor landbouwproducten: hoe Frankrijk de weg kan wijzen

Misschien wel de allerbelangrijkste eis van de Belgische boeren: een eerlijke prijs voor hun producten. In Frankrijk worden de landbouwprijzen waaraan ze hun producten verkopen daarom sinds enkele jaren geïndexeerd. Groen én de Boerenbond zien wel iets in dat idee.

Alle Europese boeren zijn kwaad, maar de ene boer heeft misschien iets meer redenen om kwaad te zijn dan de andere. Terwijl de Vlaamse en Belgische boeren deze week verder actie voeren om, onder meer, een eerlijkere prijs te krijgen voor hun producten, bestaat er in Frankrijk sinds enkele jaren een systeem dat hen daarbij helpt. Onder president Emmanuel Macron kwam de zogenaamde EGAlim-wetgeving tot stand.

Enerzijds verbiedt die wetgeving supermarkten om vlees, melk, groenten en fruit met verlies te verkopen, of aan al te royale promoties weg te geven.

Anderzijds zorgt EGAlim ervoor dat boeren samen met hun afnemers verplicht contracten moeten opstellen die alle productiekosten in rekening nemen en ook eventuele stijgingen incalculeren. Als de energieprijzen stijgen voor de boeren, stijgt ook de prijs die zij mogen aanrekenen. Het valt het best te vergelijken met een index voor landbouwproducten die boeren garandeert dat zij ook niet met verlies hoeven te verkopen.

Macron zou het liefst zien dat het Franse systeem in de hele Europese Unie geldt, deels omdat momenteel grote spelers via buitenlandse omwegen de wetgeving weten te omzeilen. Maar de EGAlim-wetten – er zijn er ondertussen drie – maken voor kleine Franse boeren wel degelijk een verschil.

In Vlaanderen werd er ook al naar het systeem gekeken. De Strategische Adviesraad voor Landbouw en Visserij verwees er vorig jaar naar in een advies aan de Vlaamse regering. ‘Het is duidelijk dat de marktmacht van boeren versterkt moet worden’, zegt Koen Carels van de Adviesraad.

‘De overheid moet een actiever socio-economisch landbouwbeleid voeren om eerlijke prijzen voor boeren te garanderen. Daarom hebben wij gevraagd om het Franse systeem goed te bestuderen.’ Ook de Boerenbond kijkt naar Frankrijk als een mogelijk gidsland uit de impasse waar de boerenstiel zich in bevindt. ‘Onze Franse collega’s zijn best tevreden over dat systeem’, vertelt Boerenbond-expert Pieter Verhelst. ‘Dat heeft echt wel iets voor hen betekend.’

1 + 2 gratis

Het eenvoudigst te vertalen zijn de verboden op het verkopen van producten met verlies. Daarover bestaan ook hier al regels, maar de Franse zijn strenger. Ook promoties worden aan banden gelegd: in Frankrijk is 2 + 1 gratis het grootste voordeel dat je in de supermarkt kunt vinden. Men zou zulke verboden ook in Vlaanderen kunnen opleggen. ‘Die promoties – soms wel 1 + 2 gratis – komen heel sterk binnen bij onze boeren. Dat is ons echt een doorn in het oog’, zegt Verhelst.

Een index-mechanisme zoals het Franse invoeren in ons land ligt iets moeilijker. Van alle landbouwproducten wordt er in Frankrijk uiteindelijk meer ingevoerd dan uitgevoerd, terwijl Belgische boeren een internationale markt bedienen, en die leg je niet zo eenvoudig regels op. Het zouden ook niet alleen de supermarkten zijn die door zo’n index geraakt worden, maar misschien nog wel meer de grote voedingsbedrijven tussen boer en warenhuis. De denktank Minerva publiceerde gisteren een onderzoek waaruit blijkt dat de voedingsindustrie haar winsten zag stijgen, maar niet de supermarkten, die verwikkeld zijn in een hevige concurrentiestrijd.

Er bestaan vandaag natuurlijk al afspraken tussen landbouwers, supermarkten en de voedingsindustrie. De Boerenbond ziet niets in een algemeen verplichte index, maar denkt wel dat de overheid veel meer een sturende rol moet spelen. Terwijl landbouwprijzen vroeger strikt werden gereguleerd, maakte Europa deze eeuw de markt helemaal vrij. ‘Het werd het Wilde Westen. De overheid moet zich echt meer mengen’, zegt Verhelst. ‘Boeren zijn ondernemers die best risico’s willen nemen, maar vandaag worden alle risico’s in de keten naar hen doorgeschoven. Zij betalen altijd de prijs. De overheid hoeft voor ons geen index te verplichten in de landbouwsector, maar kan wel interprofessioneel overleg in de sector ondersteunen en interprofessionele afspraken – vergelijkbaar met cao’s – versterken. In verschillende branches kan dat goed werken.’

Eerlijke prijzen, hogere prijzen

De boerenprotesten – gisteren nog in de Antwerpse haven – zorgden ervoor dat ook de politiek naar Frankrijk kijkt voor oplossingen. Federaal werd het idee al opgepikt in gesprekken tussen de regering en de boeren, en landbouwminister Jo Brouns (CD&V) verwees vorige week tijdens een debat in het Vlaams Parlement goedkeurend naar het Franse model. De PS is ook fan, uiteraard misschien, maar in Vlaanderen is de grootste pleitbezorger vandaag Groen. ‘De Franse EGAlim-wetten zijn voor ons een model dat kan werken’, zegt Mieke Schauvliege, die in het Vlaams Parlement fractieleidster is voor de partij. ‘Een onafhankelijke watcher – dat kan de overheid zijn – zou voor de landbouw moeten vaststellen wat de gemiddelde productiekosten van boeren zijn. Op basis daarvan moeten zij correct worden betaald. We moeten ook de regels op promoties strenger maken, want supermarkten dringen elkaar vandaag in een race to the bottom.’

De boeren protesteren met veel lawaai tegen alle Belgische regeringen en de Europese instellingen, maar uiteindelijk willen ze van iedereen een correct loon voor hun werk. De Boerenbond gelooft niet dat zoiets zal leiden tot hogere prijzen voor de consument – dat is in Frankrijk ook niet gebeurd -, maar de kans is natuurlijk niet onbestaande. ‘Als we consequent zijn in onze steun voor een eerlijke prijs voor de boeren, moeten we als consument ook bereid zijn een beetje meer te betalen voor ons voedsel’, zegt Mieke Schauvliege.