Brussel krijgt vrijdag een nieuwe straat: de Willy De Bruynstraat. Willy De Bruyn werd wereldkampioen in 1934 en 1936… als vrouw. Een verhaal over de plooien van de tijd, en van de seksen.
Op de dag dat het Duitse keizerlijke leger het neutrale België binnenviel, 4 augustus 1914, werd in Erembodegem een kind geboren. Boven het kraambed discussieerden vader Albert en moeder Hortence niet over de inval, maar over het geslacht van de boreling. Uiteindelijk schreven ze haar in als meisje, onder de naam Elvire.
Elvire De Bruyn groeide op in het café van haar ouders langs de spoorlijn tussen het statige Brussel en het grauwe Aalst. De stamgasten wisten dat er iets aan de hand was met het meisje. Er werd al eens onder haar rok gekeken. Gebral in de kroeg. In het internaat raakte Elvire ondervoed: ze had kennelijk niet genoeg aan het dagelijkse menu dat de meisjes geserveerd kregen. En waarom gedroeg ze zich zo woest?
Maar het kind kon fietsen. Dat wel.
Op haar veertiende stopte Elvire met school. Ze ging werken in een sigarettenfabriek in de hoofdstad. Een jaar later reed ze haar eerste wielerkoers rond de kerktoren van Erembodegem. Ze won met sprekend gemak: een voorsprong van zeven minuten op vier andere meisjes. Enkele maanden na haar debuut werd ze al kampioen van België. Ze stopte in de fabriek om alles op de koers te zetten. Het lukte: meestal won ze met ruime marge. De bekers stapelden zich op in een schuurtje naast het sportcafé van haar ouders, dat dankzij Elvire extra klanten trok.
Vrouwenbenen op de wielerbaan
Historica Mariska Tjoelker had er een flinke kluif aan, toen ze in 2016 Mien schreef, een biografie van Mien van Bree, een Nederlandse concurrente en vriendin van Elvire. Uit de kranten die Tjoelker inkeek, blijkt dat journalisten het vrouwenwielrennen toen afdeden als ‘een onwaardig en weerzinwekkend schouwspel’. Toch was koersen voor vrouwen populair in de jaren dertig in België. Vrouwenbenen lokten weer publiek naar de zieltogende wielerbanen.
In de stromende regen won De Bruyn op 5 september 1934 het Europese baankampioenschap in Blankenberge. Elf dagen later troepten tienduizenden supporters samen in het Josaphatpark in Schaarbeek voor het officieuze wereldkampioenschap – de Internationale Wielerunie (UCI) organiseerde pas in 1958 een officieel WK voor vrouwen. Vrouwen uit Engeland, Frankrijk, Spanje, Italië en de Benelux stonden aan de start in Schaarbeek. De Bruyn reed gemiddeld 33 kilometer per uur over 90 kilometer en kroonde zich tot wereldkampioene. Dit keer niet met ruime voorsprong, maar in een sprint met acht. Een teken van zwakte? Toch niet. De Bruyn voelde zich in die periode naar eigen zeggen ‘een volslagen man’, en wilde de tegenstand bewust niet vernederen. ‘Ik had in dat wereldkampioenschap kunnen weglopen waar en zoals ik gewild had’, liet ze drie jaar later optekenen in de krant De Dag.
In die reeks artikelen werd Elvire opgevoerd als hermafrodiet. ‘Een afschuwelijke term, die intussen voor mensen is afgeschaft’, zegt Nina Callens, onderzoekster van het Center for Research on Culture and Gender aan de UGent. ‘Elvire had wellicht een vorm van intersekse.’
Iemand die geboren is met een lichaam dat niet voldoet aan de normatieve definitie van man of vrouw heeft intersekse. Het kan gaan om jongens die geboren worden met XX-chromosomen en zonder teelballen, of om meisjes met een clitoris die zo groot is als een kleine penis. Intersekse of DSD (Differences of Sex Development) is een verzamelterm voor veertig variaties in seksekenmerken. Sommige zijn zichtbaar vanaf de geboorte, andere worden pas later ontdekt, bijvoorbeeld bij vruchtbaarheidsproblemen.
Naar schatting heeft 1 mens op de 2000 een interseksevariatie. Mensen met intersekse voelen zich over het algemeen goed als man of vrouw. Intersekse mag dan ook niet verward worden met transgender. Chirurgisch ingrijpen, bijvoorbeeld het wegnemen van teelballen bij meisjes om aan de typische m/v-normen te voldoen, is vaak niet medisch noodzakelijk en kan gevolgen hebben voor de levenskwaliteit.
Elvire wordt Willy
In 1936 mocht Elvire zich weer wereldkampioen bij de vrouwen noemen, maar ze haalde geen voldoening meer uit haar zeges. Tussen de vrouwen voelde ze zich niet meer op haar plaats. Ze ging met een arts praten. Conclusie: zij was eigenlijk een hij. Van de term intersekse was in die tijd nog geen sprake, je was man óf vrouw. Elvire werd een gelukkige vent.
En dat wilde ze ook juridisch bekrachtigd zien. Voor de rechtbank van Oudenaarde eiste ze, met het doktersattest in de hand, een aanpassing van haar identiteitskaart. De rechter weigerde. De Bruyn nam een advocaat in de arm. De kosten liepen echter zo hoog op dat haar winstpremies niet volstonden om hem te kunnen vergoeden. Bovendien verdiende ze minder en minder met de koers. Elvire verloor met opzet: ‘Ik wilde geen overwinningen meer die mij niet toekwamen.’
Uit geldgebrek trok ze naar Brussel op zoek naar werk, zo blijkt uit het onderzoek van Tjoelker. In een gure buurt ging ze in een hotel als bordenwasser aan de slag. Ze kleedde zich mannelijk en noemde zich Willy, want als vrouw kwam je een hotelkeuken niet binnen. De hoteldirecteur kwam erachter en ontsloeg haar.
En zo verging het De Bruyn ook in een bakkerij, als magazijnbediende en als liftjongen. Telkens ontdekten de bazen dat Willy niet alleen sterk leek op wielrenster Elvire De Bruyn, maar dat het ook echt om dezelfde persoon ging.
Na een medisch onderzoek door een tweede arts won De Bruyn uiteindelijk de procedureslag. Hij kreeg op 24 maart 1937 een identiteitsbewijs met daarop zwart op wit ‘Willy De Bruyn – man’. Zelfs in de marge van zijn geboorteakte werd zijn ‘geslachtsverandering’ opgenomen, ontdekte Fredy De Schryver van de heemkundige kring LiNiAal.
Eindelijk kon Willy voluit zijn wie hij echt was. ‘Willy ex-Elvire’, zoals de kranten schreven, koerste nog enige tijd bij de mannen, maar eindigde altijd in de buik van het peloton. Hij stopte met fietsen, en ging tijdens de oorlogsjaren weer in Brussel wonen.
In die periode overleden zijn ouders. Willy nam de familietraditie over, en opende in de buurt van het Noordstation Café Denderleeuw. Geen braaf sportcafé, maar een hoerenkast. Op promotiemateriaal voor het café pakte hij ermee uit dat de uitbater ‘ex-wereldkampioene wielrennen’ was en ‘man is geworden in 1937’.
De Bruyn baatte het bordeel uit samen met zijn vrouw, Clementine Juchters, met wie hij rond 1940 in Aalst was getrouwd. Ook zij zou nog hebben gekoerst, en werkte soms als kapster. Over hoe het hen verder verging, is weinig bekend. Uit het bevolkingsregister blijkt dat ze verhuisden naar Antwerpen en kinderloos bleven.
Willy De Bruyn stierf op 13 augustus 1989, zijn vrouw was een jaar eerder al overleden. Hij werd begraven op kosten van het OCMW.
Taboe rond intersekse
Je zou zo een film kunnen draaien over het levensverhaal van Willy De Bruyn. En dan is er nog ruimte voor speculatie. Er waren geruchten over een geslachtsoperatie in Parijs of in de Verenigde Staten, maar dat lijkt onwaarschijnlijk.
Willy De Bruyn is bij weinig wielerkenners nog bekend. In het beste geval is hij ‘die transseksueel’, ‘de renster die man is geworden’. Qua identiteitspapieren klopt dat. Maar uit het weinige bronmateriaal blijkt veeleer dat Willy een intersekseconditie had, en dat hij zich altijd man heeft gevoeld of dat het gevoel in elk geval steeds sterker is geworden.
Hij leefde in een tijd waarin de medische wereld bitter weinig wist over intersekse, en de maatschappelijke gendernormen nog veel strikter waren. In de artikelenreeks in De Dag uit 1937, met als titel ‘Het nieuwe leven: hoe ik van vrouw in man veranderde’, werd uitgebreid en smeuïg bericht over de psychische moeilijkheden die ‘ex-Elvire’ doormaakte. Ze zou zelfdoding overwogen hebben. Hoe zwaar de interseksevariatie echt op Willy heeft gewogen, is moeilijk te achterhalen.
Dat Clementine en hij kinderloos bleven, zou kunnen betekenen dat Willy geen kinderen kon maken. ‘Vroeger werd gedacht dat mensen die als “hermafrodiet” werden bestempeld net extra vruchtbaar waren, omdat hermafroditisme in de dierenwereld betekent dat beesten zichzelf kunnen voortplanten, omdat ze kunnen bevruchten én baren. Dat was bijzonder pijnlijk, want sommige mensen met intersekse zijn net onvruchtbaar’, legt Nina Callens (UGent) uit. Zeker is dat Willy niet tevreden was met het gender dat hem bij de geboorte werd toegewezen. Callens: ‘Bij de meeste mensen met intersekse is dat wél het geval. Geboren worden met zo’n conditie verhoogt niet de kansen om je ongemakkelijk te voelen in je gender. Daar bestaat nog veel verwarring over.’
Dat het levensverhaal van een Belgische sportheld met intersekse tussen de plooien van de tijd is verdwenen, zegt iets over het taboe dat nog altijd op het onderwerp rust. ‘Mensen met intersekse vallen niet samen met die eigenschap. Het is aan hen om daar al dan niet mee naar buiten te komen’, zegt Callens. ‘Het doet er niet toe wat wat Elvire of Willy tussen zijn of haar benen had, net zomin als bij mensen met intersekse vandaag. Maar kunnen we wel iets aan die arbitraire en beperkende m/v-normen doen?’
EN VANDAAG: CASTER SEMENYA
De bekendste hedendaagse atlete met intersekse is de Zuid-Afrikaanse Caster Semenya. De tweevoudige olympisch kampioene op de 800 meter heeft een interseksevariatie met hyperandrogenisme. Dat betekent dat haar vrouwenlichaam op een natuurlijke manier meer androgenen (chemische stoffen die de ontwikkeling en het behoud van de mannelijke eigenschappen bewerkstelligen, waaronder testosteron) aanmaakt dan het lichaam van een ‘gemiddelde’ vrouw. Mogelijk was dat ook bij Elvire De Bruyn het geval.
De internationale atletiekfederatie (IAAF) vaardigde in april 2018 een regel uit om het testosteronniveau van vrouwelijke atletes voor de afstanden van 400 meter tot een mijl te begrenzen. Semenya vecht die regel aan voor het Internationaal Sporttribunaal TAS omdat hij discriminerend zou zijn.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
