‘Een verzwakte vakbond betalen we cash’

‘Een wegdeemsterende vakbond is slecht voor uw portemonnee (tenzij u een CEO bent)’, schrijft Stan De Spiegelaere van de denktank Poliargus. ‘Maar u hoeft (nog) niet te vrezen. België is een uitzondering op Europees niveau als het over vakbondsaanwezigheid gaat: de vakbonden blijven sterk en leden aantrekken.’

In april van dit jaar werd er smakelijk bericht over Dan Price. Deze Amerikaanse CEO besliste zomaar even om drastisch te snoeien in zijn eigen verloning en in eenzelfde beweging het minimumloon van zijn werknemers sterk te verhogen. Helaas is dit voorbeeld de uitzondering die de regel bevestigt. En de regel is de volgende: de ongelijkheid tussen veelverdieners en de rest neemt over de decennia toe, en een van de belangrijkste redenen daarvoor is de tanende rol van vakbonden.

Vakbond = minder ongelijkheid

Althans, dat is wat blijkt uit een recent gepubliceerde discussienota van enkele IMF onderzoekers. Dat in landen waar vakbonden sterker staan, de ongelijkheid minder groot is, dat weten we al even. Maar aangenomen werd dat dit vooral speelde door hun invloed op de lagere lonen. Door zich te organiseren krijgen werknemers die individueel zwak staan tegenover hun werkgever meer invloed. Het zijn met andere woorden de (georganiseerde) obers, schoonmakers, arbeiders en bedienden van deze wereld die door de vakbond hun inkomen kunnen zien stijgen.

Dat blijkt te kloppen, maar meer verrassend blijken sterke vakbonden ook samen te gaan met minder hoge topinkomens. Ze slagen er dus ook in om het deel van het totale inkomen dat gaat naar de rijkste 10% in te perken. Niet minder dan 40% van het stijgende aandeel dat de voorbije decennia naar deze topinkomens gaat, zou te verklaren zijn door de dalende ledenaantallen van vakbonden. De reden daarvoor is vooral te zoeken in de politieke invloed van vakbonden. Waar ze sterk staan, zorgt de georganiseerde arbeidsbeweging er voor dat het gevoerde beleid herverdelender is.

Vakbond en/of beleid

Maar kunnen we dan niet gewoon een beleid voeren dat excessen van ongelijkheid binnen de perken houdt, zowel aan de onderkant als aan de bovenkant, zonder dat we daarvoor sterke vakbonden nodig hebben? De IMF studie is daarover tweeslachtig. Aan de ene kant blijken bepaalde types beleid (hoge werkloosheidsuitkeringen of strenge arbeidsreglementering) geen duidelijk effect te hebben op de ongelijkheid, maar aan de andere kant loopt het effect van de vakbondsaanwezigheid op ongelijkheid wel via hun invloed op het (al dan niet herverdelend) beleid. Vakbondsaanwezigheid is dus van belang door hun algemene invloed op de beleidsvoering, niet omdat ze bepaalde specifieke maatregelen afdwingen of blokkeren.

Quid België?

Een wegdeemsterende vakbond is met andere woorden slecht voor uw portemonnee (tenzij u een CEO bent). Maar u hoeft (nog) niet te vrezen. België is een uitzondering op Europees niveau als het over vakbondsaanwezigheid gaat: de vakbonden blijven sterk en leden aantrekken. En de resultaten op vlak van ongelijkheid zijn ernaar. We horen steevast bij de minst ongelijke landen van Europa.

Toch staat ook bij ons de vakbond vaak in het defensief. Er wordt hen verweten enkel het belang van hún leden te verdedigen, verandering in de weg te staan en recent staat ook hun invloed op het beleid onder druk. Nochtans zou dat dus een bepalende factor zijn voor de ongelijkheid. Pleiten voor de ‘primaat van de politiek’ blijkt dus niet inkomensneutraal. Het verzwakken van de vakbonden werd overal cash betaald door de (heel) brede middenklasse en niets garandeert dat dit in België anders zal zijn.

Stan De Spiegelaere is actief bij Poliargus en onderzoeker aan het ETUI (European Trade Union Institute).