Grondrechtenspecialist Jogchum Vrielink over de hetze rond Frontnacht: ‘Een verbod werkt vaak contraproductief’

‘Heb je mensen op andere gedachten gebracht door muziekfestival Frontnacht te verbieden?’ vraagt Jogchum Vrielink (Universiteit Saint-Louis) zich af.

Het zag er lang anders naar uit, maar aan de vooravond van de IJzerwake nu zondag gaat Frontnacht toch niet door. Onder druk vanuit de politiek, de media en de veiligheidsdiensten besliste Ieper om het festival te verbieden. De Vredestad kon niet aanvaarden dat ‘muziekgroepen met neonazistische en neofascistische signatuur’ op haar grondgebied zouden neerstrijken.

Het stadsbestuur kreeg kritiek op zijn trage reactie, want al maanden was de achtergrond van de headliners bekend. Maar er werden ook vraagtekens geplaatst bij het verbod. ‘Het idee dat je een samenleving kunt managen door te verbieden wat jij als onwenselijk beschouwt, in plaats van een zo groot mogelijke vrijheid te gunnen, is gevaarlijk’, tweette Lode Cossaer van het Instituut voor Wijsbegeerte van de KU Leuven.

Volgens professor Jogchum Vrielink (Universiteit Saint-Louis), expert in vrije meningsuiting, heeft Cossaer een punt. ‘Voor veel mensen is het schokkend dat dit soort bijeenkomsten plaatsvindt, maar heb je mensen op andere gedachten gebracht door het te verbieden? Daar ben ik niet zo zeker van.’

Zet het verbod het recht op vrije meningsuiting onder druk?

Jogchum Vrielink: Het is in ieder geval een beperking van de vrije meningsuiting. Dan is de vraag of die beperking ook gewettigd is. Het zou interessant zijn geweest om te zien wat de Raad van State zou oordelen, maar de festivalorganisatie vecht het verbod niet in kort geding aan, waardoor een beslissing ten gronde nog even zal duren.

Het wordt dus moeilijk om Frontnacht 2023 te verbieden?

Vrielink: Als je aannemelijk kunt maken dat er een niet redelijk te beheersen risico voor de openbare orde is, dan zou een nieuw verbod kunnen. Zo speelt de locatie een rol. Het is makkelijker om preventieve maatregelen te nemen in de publieke ruimte, zoals we dat vaak zien bij betogingen, dan bij besloten bijeenkomsten in een zaaltje.

Enkele Frontnacht-groepen verheerlijken de nazi’s niet letterlijk in hun teksten, maar op een veel subtielere manier. Phil von Flak heeft dan weer liederen als ‘Hakenkreuz’ en ‘SS’. Is het verboden om nazi’s te verheerlijken?

Vrielink: De negationismewet verbiedt het ontkennen, schromelijk minimaliseren, pogen te rechtvaardigen of goedkeuren van de genocide van het nazibewind, maar niet het nazisme op zich. Natuurlijk gaan beide vaak hand in hand, al zijn er ook nazi’s die de genocide totaal niet ontkennen of verheerlijken. Maar neonazistische groepen zijn dus niet specifiek verboden. In Duitsland wel, maar daar zie je dat het verbod weinig zoden aan de dijk zet. Volgens onze huidige wetten is het wel mogelijk om individuen te vervolgen voor zaken als negationisme of voor het aanzetten tot haat of discriminatie. We moeten altijd kijken naar wat er precies wordt gezegd.

Anders geformuleerd: is fascisme een mening?

Vrielink: Ja, op zich wel. Een verwerpelijke mening, maar een mening. Sommige racisten plegen weliswaar strafbare uitingen, maar fascisme of racisme zijn niet op zich en in alle vormen strafbaar.

In de nasleep van de hetze suggereerde Kamerlid Dries Van Langenhove (Vlaams Belang) om enkel ‘etnische Vlamingen’ in een stad toe te laten, ‘zuiver bij wijze van wetenschappelijk experiment’. Is zo’n uitspraak strafbaar?

Vrielink: Ik durf mijn hand niet in het vuur te steken voor wat een rechter zal oordelen. Hij formuleert het zeer hypothetisch, en de vraag is of hij aanzet tot discriminatie, haat, geweld of segregatie. De rechtspraak is niet zo helder. Zo vereist het Grondwettelijk Hof dat je actief en intentioneel moet aansporen tot segregatie, wat hier niet meteen het geval lijkt. Het Hof van Cassatie oordeelt dan weer dat het volstaat dat je woorden een ‘algemene aanmoediging’ tot ‘negatieve gevoelens’ jegens een groep creëren.

Zulke tweets, gecombineerd met uitspraken van Vlaams Belangers over de extreemrechtse omvolkingstheorie, zouden volgens Tom Cochez van nieuwsmedium Apache voldoende moeten zijn voor een nieuwe indirecte veroordeling van de partij, zoals in 2004 gebeurde met het Vlaams Blok. Wat denkt u?

Vrielink: Als je een pakket van uitspraken samenstelt en aannemelijk kunt maken dat er een geconcentreerd en systematisch aanzetten tot haat of discriminatie is, dan zou dat kunnen. Maar wil je dat? Zowel uit mijn eigen onderzoek als dat van mijn Nederlandse collega Joost van Spanje bereikt het vervolgen en veroordelen van politici vooral contraproductieve effecten. De politicus krijgt meer electoraal succes én er komt net meer hate speech. Dat heeft mogelijk te maken met het feit dat mensen het gevoel hebben dat hun spreekbuis wordt afgenomen. Op moreel vlak begrijp ik hen die de democratie willen beschermen tegen verwerpelijke organisaties. Maar je moet ook pragmatisch zijn: bereik je met een verbod je beoogde doel of net het tegenovergestelde?