Onverwacht werd energie een van de allerbelangrijkste departementen in de regering-De Croo. In de regering-Michel viel het nog onder een minister die weinig tot niets gedaan kreeg. ‘Marie-Christine Marghem en Tinne Van der Straeten verschillen dag en nacht.’
De aanstelling van Tinne Van der Straeten (Groen) was een van de ministerkeuzes die de presentatie van de Vivaldi-regering wat glans gaf in 2020. Sinds Van der Straeten tien jaar eerder de politiek had verlaten, werkte ze als advocate in klimaat- en energierecht. Nu kwam ze terug als minister van Energie en zelfs haar politieke tegenstanders moesten toegeven dat ze over veel expertise beschikte. Wat ook hielp: haar voorgangster, Marie-Christine Marghem, een van de vele ministers die de MR in de regering-Michel mocht benoemen, had geen verpletterende indruk nagelaten. Gezakt in de krantenrapporten, zelfs verguisd door parlementsleden van de meerderheid. Zeker in Vlaanderen had ze weinig fans.
Het kabinet van Marghem was een duivenkot, Van der Straeten vroeg alleen mensen op basis van kennis en expertise.
Ronnie Belmans, KU Leuven
Marghem en Van der Straeten delen nochtans iets: ze werden allebei energieminister onder een regeerakkoord dat de kernuitstap in 2025 bevatte. Zowel de regering-Michel als de regering-De Croo nam zich dat voor, maar geen van beide slaagde er effectief in. In de regering- Michel bleef de N-VA openlijk twijfelen aan de haalbaarheid van dat scenario. In de regering-De Croo voerde de MR met voorzitter Georges-Louis Bouchez – en, wat vreemd, ook Marghem – een openlijke campagne voor de verlenging van de twee laatste reactoren.
‘Maar het grote verschil is dat Tinne Van der Straeten ondertussen de toekomstscenario’s heeft voorbereid’, zegt Ronnie Belmans, oud-directeur van Energyville en verbonden aan de KU Leuven. ‘Zij heeft een capaciteitsremuneratiemechanisme met goedkeuring van de Europese Unie opgezet om ervoor te zorgen dat gascentrales en andere alternatieven voor de kerncentrales gesubsidieerd kunnen worden. Marghem heeft in vijf jaar tijd geen enkel scenario goed voorbereid.’
Kennis en onkunde
Belmans is niet echt te spreken over het palmares van Marghem, met wie hij weleens een robbertje uitvocht op sociale media. Zeker niet als hij de minister vergelijkt met haar opvolgster. ‘Ze verschillen dag en nacht’, oordeelt hij. ‘Het verschil tussen kennis en onkunde, tussen vooruitgang en stilstand. Vergelijk gewoon al hun kabinetten met elkaar. Het kabinet van Marghem was een duiventil, terwijl Van der Straeten enkel mensen heeft gevraagd op basis van hun kennis en expertise. In twintig jaar ben ik nooit een minister als Van der Straeten tegengekomen.’
Uiteindelijk haalde ook Van der Straeten bakzeil over de kerncentrales. Ze moest toegeven aan de voorstanders van een verlenging voor twee reactoren. De belangrijkste reden was de oorlog in Oekraïne, die de internationale energiemarkt helemaal door elkaar schudde. ‘Vladimir Poetin heeft die discussie beëindigd, de gasprijs staat vandaag zo’n vier keer hoger dan een jaar geleden’, zegt Johan Albrecht, energie-econoom aan de UGent en fellow bij denktank Itinera. ‘Dat maakt de vergelijking ook niet makkelijker. Marghem was minister van Energie, Van der Straeten is vandaag minister van een energiecrisis. Marghem had veel betere omstandigheden om de toekomst voor te bereiden. Ze heeft dat nagelaten. Ik kreeg soms de indruk dat zij minister is geworden omdat men wist dat ze niets zou doen.’
Van der Straeten moet nu dus onderhandelen met Engie, de eigenaar van de kerncentrales. Want de verlenging van de twee laatste reactoren na 2025 is nog geen uitgemaakte zaak. De Franse energiereus zegt al heel lang dat het zelfs technisch onmogelijk is. Van der Straeten zal hen ofwel van het tegendeel moeten overtuigen ofwel onder voldoende druk moeten zetten. ‘Ik kan niet zeggen of haar dat zal lukken’, zegt Albrecht. ‘Door de hoge elektriciteitsprijzen zijn de kerncentrales vandaag superrendabel, maar het is hoogst onzeker of die prijzen zo hoog blijven. En wat wil de overheid vervolgens van die overwinsten afromen? Ook daarvoor had Marghem vijf jaar geleden helaas een veel betere uitgangspositie.’
Van der Straeten stippelt dus noodgedwongen de toekomst van twee kernreactoren uit, maar haar meeste aandacht ging naar andere energiebronnen: nieuwe windmolenparken in de Noordzee, connecties met andere landen en groene waterstof voor onze industrie. ‘Onder Marghem zijn alleen de vorige zones voor windenergie op zee afgewerkt’, herinnert Ronnie Belmans zich. ‘En dat was enkel en alleen het werk van Philippe De Backer (Open VLD), als staatssecretaris voor de Noordzee.’
Sociaal tarief
Dit jaar werd Van der Straeten inderdaad minister van een energiecrisis. De hele regering-De Croo ging in allerijl op zoek naar manieren om de stijgende energiefacturen betaalbaar te houden. Het sociaal tarief voor mensen met een klein inkomen werd tijdens de coronacrisis uitgebreid en sindsdien telkens verlengd. Iedereen kreeg een verwarmingspremie, en uiteindelijk werd zowel de btw voor gas als die op elektriciteit verlaagd.
Van die laatste maatregel zijn maar heel weinig experts een voorstander. ‘Politici blijken altijd heel gevoelig voor de stem van de luidst roepende kiezers’, zegt Kris Bachus, die voor het HIVA onderzoek doet naar klimaat en fiscaliteit. ‘De media deden er nog een schepje bovenop. Zo ontstond de indruk dat de overheid elk koopkrachtverlies van elke burger moet compenseren. Maar btw-verlagingen voor de hele bevolking zijn duur en niet efficiënt. Doelgerichte maatregelen voor mensen die écht moeite hebben om hun facturen te betalen waren verstandiger geweest. Ook een cheque die gekoppeld is aan het energieverbruik was beter geweest: nu wordt niemand gestimuleerd om minder energie te verbruiken. Dat helpt de hoognodige klimaattransitie niet vooruit.’
Volgende week Asiel en Migratie met Sammy Mahdi (CD&V) en Theo Francken (N-VA), en Volksgezondheid met Frank Vandenbroucke (Vooruit) en Maggie De Block (Open VLD)
