Nationale Loterij: een ‘Win for Life’ voor bazen en bestuurders

De Nationale Loterij mee besturen, dat lijkt toch ook een beetje op zelf de jackpot winnen.

Hij had zijn tussenkomst het etiket ‘de vetpotten van de Nationale Loterij’ gegeven. Onafhankelijk Kamerlid Jean-Marie Dedecker somde onlangs op het spreekgestoelte van de Kamer de exacte bedragen op van de bezoldigingen die de leden van de politiek samengestelde raad van bestuur van de Nationale Loterij in 2022 ontvingen.

Dat ging zo: ‘De voorzitter van de raad van bestuur Géraldine Demaret, adjunct-kabinetchef van MR-vicepremier David Clarinval en schoonzus van MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez: 49.000 euro.’ Nadien kwamen de gewone leden van de raad van bestuur aan bod. ‘Gérald Duffy, kabinetsdirecteur bij Clarinval: 21.000 euro. Gewezen Open VLD-minister en volksvertegenwoordiger Patricia Ceysens: 28.000 euro. Emmanuelle Dardenne, politiek secretaris van de PS-Kamerfractie: 21.500 euro. Xavier Gonzalez, kabinetsmedewerker van Waals PS-minister Frédéric Daerden: 24.500 euro. Gewezen PS-woordvoerder Ermeline Gosselin die nu haar eigen consultancykantoor leidt: 20.000 euro. Karel De Bondt, adjunct-kabinetchef van Vooruit-vicepremier Frank Vandenbroucke: 23.000 euro. Bogdan Vanden Berghe, politiek directeur van Groen: 23.000 euro. Oud-Ecolo politica Laurence Lambert: 24.500 euro. Gewezen Waals parlementsvoorzitter Patrick Dupriez (Ecolo) en voorzitter van de Groene denktank Etopia: 24.000 euro. Matthijs Keersebilck, manager met CD&V-stempel: 28.000 euro. Liesbeth De Winter (CD&V), algemeen directeur bij Beweging.net: 19.500 euro.’

Dedecker heeft om andere redenen nog een eitje te pellen met de Nationale Loterij: hij vindt dat het nieuwe verbod op gokreclame voor privébedrijven ook moet gelden voor de staatsloterij. De bedragen die hij citeerde staan te lezen in het ontwerpjaarverslag 2022 van de Nationale Loterij.

De Franstalige krant La DH kon dat als eerste inkijken, en verzamelde ook citaten van anonieme bestuurders die hun mooie bijverdiensten in de raad van bestuur zelf omschreven als ‘een soort win for life.’ Insiders bij de Nationale Loterij wijzen erop dat die ‘bedrieglijke’ typering alleen maar kan gelden voor wie zijn voeten veegt aan zijn taak als bestuurder, zich niet in het bedrijf verdiept en louter komt om het presentiegeld op te strijken. Die anonieme bestuurders moeten met andere woorden eens in de spiegel kijken.

2 miljoen euro

De bezoldigingen in de raad van bestuur zijn op deze manier samengesteld: voorzitter Demaret heeft een vast gedeelte van 2500 euro per maand. Daarnaast heeft ze een variabel gedeelte met zitpenningen voor bijgewoonde vergaderingen: 750 euro per zitting van de raad van bestuur, en 1000 euro per zitting van een gespecialiseerd comité – er zijn drie van zulke gespecialiseerde comités bij de Nationale Loterij. Een gewoon lid van de raad van bestuur krijgt een maandelijks vast gedeelte van 1250 euro, 500 euro per zitting van de raad van bestuur en 1000 euro per zitting van een gespecialiseerd comité.

Aangezien de maandelijkse vergaderingen van de raad van bestuur volgens ingewijden zelden langer dan twee uur duren, kom je als gewoon bestuurder makkelijk aan vergoedingen van 1000 euro per uur en meer. Het gaat om brutobedragen voor alle duidelijkheid: daar gaan nog belastingen af, sociale bijdragen en mogelijk afdrachten aan de partij.

Op zich is er bij de Nationale Loterij niks nieuws onder de zon. De bezoldigingen liggen vast sinds 2002 en zijn sindsdien niet meer geïndexeerd. Maar in tijden van grote budgettaire krapte, kun je je daar toch vragen bij stellen. Al is het niet zeker of die van federale oppositiepartij N-VA zullen komen. Onder de vorige Zweedse regering had ze drie partijpionnen in de raad van bestuur van de Nationale Loterij, onder wie algemeen directeur Piet De Zaeger.

Naast politiek benoemde bestuurders zijn er bij de Nationale Loterij ook nog twee regeringscommissarissen, die daarvoor in 2022 allebei ongeveer 31.500 euro ontvingen. Het gaat om Filip Van de Velde (CD&V), kabinetschef van minister van Financiën Vincent Van Peteghem, en Tom Blockmans (Open VLD), inspecteur van Financiën en gewezen kabinetsmedewerker. Zij houden namens de regering een oogje in het zeil, en moeten erop toezien dat het beheerscontract en de wetgeving op de overheidsbedrijven correct worden toegepast.

De dagelijkse leiding van de Nationale Loterij berust bij het zeskoppige directiecomité. Hun toplonen zijn de voorbije jaren uiteraard wel geïndexeerd. Gedelegeerd bestuurder Jannie Haek (met Vooruit-stempel) had daardoor in 2022 351.522 euro op zijn loonbrief staan. De andere leden van het directiecomité zaten daar wat onder maar ontvingen ook flinke salarissen. Het gaat om Olivier Alsteens (MR) 264.150 euro, Arnaud Hermesse (PS) 267.670 euro, Piet van Petegem 266.232 euro, Bénédicte Lobelle 266.768 euro en Jean-Nicolas David, 216.978 euro.

In totaal telde de Nationale Loterij in 2022 ongeveer 300.000 euro neer voor haar bestuurders, en 2 miljoen euro voor de lonen en bezoldigingen van bestuurders en leidinggevenden samen.

Bizarre praktijk

De Nationale Loterij wil officieel niet reageren. Woordvoerder Jérémie Demeyer legt uit dat de Nationale Loterij zelf de hoogte van de lonen en bezoldigingen niet bepaalt. Dat doet de Belgische staat, de enige aandeelhouder, en dus is de federale regering het aanspreekpunt voor vragen daarover. Wel benadrukt Demeyer dat bestuurders ‘uiteraard niet per uur worden betaald’, en dat aan vergaderingen veel voorbereidend werk voorafgaat, zoals het doornemen van stapels documenten.

Bevoegd minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) gaf Jean-Marie Dedecker in de Kamer een kort en formeel antwoord. Hij wees erop dat de Nationale Loterij ‘een nv van publiek recht’ is: ‘Het is dan ook logisch dat de vergoedingen voor de leden van de raad van bestuur, van het directiecomité en van de regeringscommissarissen moeten kaderen binnen deugdelijk bestuur,’ zei Van Peteghem. ‘Bij de Nationale Loterij stelt de algemene vergadering autonoom de bezoldigingen vast voor de leden van de raad van bestuur. Via een bijzondere overeenkomst met de raad van bestuur wordt de vergoeding voor de leden van het directiecomité vastgesteld. De vergoedingen van de regeringscommissarissen worden geregeld per koninklijk besluit, en volgen die van de leden van de raad van bestuur. De bezoldigingsregels voor de gedelegeerd bestuurders van overheidsbedrijven zijn vastgelegd. Die regels bepalen dat de maximale jaarvergoeding 290.000 euro geïndexeerd per jaar bedraagt. De Nationale Loterij respecteert die bezoldigingsregels.’

Cirkelvormige argumenten die Herman Matthijs, hoogleraar Publieke Financiën (UGent en VUB), toch even doen fronsen. ‘Van Peteghem verwijst naar de algemene vergadering. Dat zal wel. Maar de Nationale Loterij is een 100 procent publiek bedrijf, met de overheid als enige aandeelhouder. En dus kan de regering de hoogte van de lonen en bezoldigingen aanpassen zoals het haar goeddunkt.’

Voorts vindt de hoogleraar de betaling van een vaste maandelijkse vergoeding, of bestuurders nu de vergaderingen bijwonen of niet, een ‘bizarre praktijk’. Hij wijst er wel op dat dat ook in andere overheidsbedrijven gebeurt, zoals ‘de NMBS, de SFPIM en de Lijn’, al kan de hoogte van die vaste vergoedingen sterk verschillen.

Jackpot

‘Stevige bedragen’, zo noemt Wouter van Dooren, professor Bestuurskunde (UA), de bezoldigingen en vergoedingen bij de Nationale Loterij: ‘Mij lijken ze moeilijk te verantwoorden, zeker omdat het gaat om mensen die allemaal al goedbetaalde banen hebben.’ Hij ziet ook geen objectieve redenen die het verschil rechtvaardigen tussen het ene en het andere overheidsbedrijf. ‘Waarom verdienen de voorzitters van de raden van bestuur van de Nationale Loterij of de NMBS rond de 50.000 euro? Dat is een pak meer dan bij de Lijn, waar je als voorzitter ongeveer 14.000 euro verdient. Ik zie daar de logica niet van in. Het lijkt me slim om dat te harmoniseren.’

Van Dooren heeft ook bedenkingen bij ‘politiek aangestelde personen’ in de raden van bestuur van overheidsbedrijven. ‘De rol van die mensen is diffuus: zitten ze daar voor het algemeen belang? Voor het belang van het bedrijf? Voor het partijbelang? Dat is vaak niet duidelijk en die belangen vallen zeker niet altijd samen. Daarom ben ik voorstander van onafhankelijke bestuurders, ook in overheidsbedrijven. Je kunt zo’n bedrijf als politieke overheid ook prima aansturen via de financiering, de beheersovereenkomst, dat soort zaken. ’

De vraag kan worden gesteld of politiek benoemde bestuurders wel onafhankelijk genoeg zijn. Aan de andere kant heeft Loterij-topman Jannie Haek zeker geen tandeloze raad van bestuur tegenover zich. Zo staken bestuurders eind 2023 een stokje voor het ambitieuze overnameplan van de directie van een Ierse loterij, ter waarde van 350 miljoen.

Toch vindt econoom Etienne de Callataÿ, zelf bestuurder van het pensioenfonds van het Brusselse waterbedrijf Vivaqua, ook dat het best anders kan. ‘Ik zie niet in waarom door regeringen benoemde politici of hun vertegenwoordigers in die raden van bestuur moeten. Maatschappelijke keuzes van een overheidsbedrijf kun je vastleggen als overheid. Maar wie in maandelijkse vergaderingen het bedrijf mee aanstuurt en toeziet op de directie, kan beter een expert in bedrijfsvoering en management zijn, geselecteerd op deskundigheid en complementariteit in plaats van op politieke kleur.’

‘Uitzonderlijk’, zo noemt ook deze econoom een vaste maandvergoeding voor bestuurders, naast presentiegeld voor bijgewoonde vergaderingen. ‘In een normaal bedrijf met een gezonde werking word je betaald als je aanwezig bent, discussie gesloten. Bovendien: publieke instellingen hebben een voorbeeldfunctie. Leraren, politieagenten en rechters mogen goed betaald worden. Maar als het gaat over bestuurders in overheidsbedrijven die per definitie een maatschappelijk belang hebben, kan het in de publieke sector toch echt met wat minder dan in de privésector. Het hoeft de jackpot niet te zijn.’

Armworstelen

Vanwege politieke evenwichten en de vele partijen die aan hun trekken moeten komen, hebben overheidsbedrijven vaak ook meer bestuurders dan strikt genomen nodig. Maar het blijkt erg lastig om daar verandering in te brengen. Gewezen nationaal Vooruit-politicus Bruno Tuybens, vandaag burgemeester van Zwalm, was van 2005 tot 2007 staatssecretaris voor Overheidsbedrijven. ‘Mijn missie was corporate governance of deugdelijk bestuur te introduceren in de overheidsbedrijven. Dat is op sommige gebieden gelukt. Maar ik wilde ook dat een op de drie bestuurders in overheidsbedrijven totaal politiek onafhankelijk zou zijn. Dat is alleen gelukt bij de SFPIM, de Federale Participatie en Investeringsmaatschappij, een fusie van de vroegere Federale Investeringsmaatschappij en Federale Participatiemaatschappij. Aanvankelijk wilde de toenmalige minister van Financiën Didier Reynders (MR), die mede-voogdijminister was, na de fusie de twee raden van bestuur gewoon samenvoegen. Waardoor je met een stuk of achttien bestuurders zou zitten, veel te veel. Na een paar maanden armworstelen kon ik dat aantal terugbrengen tot twaalf, onder wie twee echt onafhankelijke bestuurders. Voor hen is letterlijk een vacature in de kranten verschenen en ze zijn geselecteerd door een jury van professoren.’

Als Kamerlid kwam Tuybens later met een voorstel om onafhankelijke bestuurders ook in de andere federale overheidsbedrijven ingang te doen vinden, maar dat haalde het niet. Jammer, vindt hij. Onafhankelijke bestuurders, ‘die om het cru te zeggen niet gemuilkorfd kunnen worden door hun opdrachtgever’ zijn nodig, aldus de voormalige staatssecretaris, omdat zij niet op de eerste plaats de belangen van de aandeelhouder – de staat – verdedigen, maar de belangen van de klanten en het personeel. ‘Vaak worden in strategische beslissingen de belangen van bijvoorbeeld de klanten ondergeschikt worden gemaakt aan zogenaamd hogere staatsbelangen, denk aan een dividend dat moet worden behaald.’

Tuybens erkent ook dat lidmaatschap van raden van bestuur, zeker op lokaal vlak, vaak ‘een troostprijs of beloning’ is voor trouwe partijsoldaten of politici die naast een politiek mandaat grepen. Al kunnen politiek benoemde bestuurders op zich natuurlijk uitstekend werk leveren, het een hoeft het ander niet uit te sluiten. Maar de bezoldigingen en vergoedingen bij de Nationale Loterij zijn ‘in alle eerlijkheid aan de hoge kant’, vindt Tuybens. ‘Boven op zijn of haar normale job, 50.000 euro voor een voorzitter van een raad van bestuur? Dat is wat een goede fulltime medewerker in een gemeente verdient op jaarbasis.’

Melkkoe

De Nationale Loterij haalde in 2022 met bekende trekkingsspelen zoals de Lotto, krasspelen en online games een omzet van bijna 1,5 miljard euro. 95.806.065 winnaars kregen in totaal bijna 1 miljard euro prijzengeld uitgekeerd, een historisch record. De zogenaamde afdrachten aan de Belgische Staat bedroegen in 2022 maar liefst 355 miljoen euro: 210 miljoen euro in de vorm van subsidies aan 1200 goede doelen, sportclubs en vzw’s, en 145 miljoen euro aan monopoliebelasting. Geen wonder dat de politiek deze rijke bron van inkomsten koestert – de staatsloterij is een melkkoe, die met haar lucratieve uier vele magen voedt.