Een ‘kleine ramp’ in de maak: duizenden Afghaanse asielzoekers dreigen dakloos te worden
Naar schatting 5000 Afghanen krijgen de komende maanden een negatief antwoord op hun asielaanvraag. Op eigen houtje terugkeren naar het talibanregime lijkt voor hen geen optie. ‘Het is beter om Afghanen een statuut te geven. Ze blijven hier tóch.’
‘Waar moeten we heen?’ De vraag klinkt steeds luider op het kantoor van Benoit Dhondt. De advocaat verdedigt Afghaanse asielzoekers, en steeds meer krijgen zij negatieve eindbeslissingen voor hun asielaanvraag. Vooral alleenstaande mannen kunnen rood licht verwachten. In principe moeten zij terug naar Afghanistan. ‘Maar terugkeren naar het talibanregime’, zegt Dhondt, ‘is geen optie.’
Sinds ruim een jaar kampt ons land met een opvangcrisis. De opvangcapaciteit kraakt in haar voegen, zelfs families lopen sinds kort het risico om op straat te belanden. Koortsachtig zoekt de federale regering naar extra plekken, met wisselend succes. Om plaats te creëren wordt niet alleen ingezet op de uitbreiding van de opvangcapaciteit, maar ook op een snellere uitstroom. Hoe meer asielzoekers de opvang verlaten, hoe meer plek er vrijkomt.
En zo komen de schijnwerpers op de Afghanen te staan.
Een blik op de cijfers leert dat die focus niet zo vreemd is. Bijna 30 procent van de totale opvangcapaciteit, goed voor 31.000 plaatsen, wordt ingenomen door Afghanen, aldus migratiecentrum Myria. Dat komt neer op ongeveer 9000 mensen.
Er wordt een actieplan uitgerold waardoor het aantal beslissingen over Afghaanse verzoeken zal verhogen, bevestigt Dirk Van den Bulck, topman bij het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen (CGVS), dat de verzoeken om internationale bescherming beoordeelt.
Die versnelling wordt nodig geacht, zeker door het trage tempo van de afgelopen maanden. Door de machtsovername van de taliban in de zomer van 2021 was er de facto een volledige stop op de eindbeslissingen door de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RvV), waar mensen die internationale bescherming vragen in beroep kunnen gaan tegen negatieve beslissingen van het CGVS. Na enkele belangrijke arresten van de RvV is die pauze voorbij, ook al komt er steeds meer kritiek op de werkwijze van het CGVS.
De erkenningsgraad schommelt nu rond de 40 procent. Dat betekent dat 60 procent van de Afghanen, door de bank genomen alleenstaande mannen, op weg is naar een weigering. Omgerekend gaat het om ruim 5000 mensen.
Dan is de vraag: waar gaan die mensen heen?
Juridisch limbo
Door het Belgische asielsysteem belanden veel Afghanen in een bijzondere situatie. Het CGVS werkt onafhankelijk en is niet bevoegd voor het uitdelen van een bevel om het grondgebied te verlaten. Dat doet de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ). Duizenden Afghanen kunnen de komende tijd zo’n uitwijzingsbevel verwachten.
Alleen: ons land voert geen gedwongen terugkeer uit richting Afghanistan. Met andere woorden, Afghanen op een vliegtuig zetten richting Kaboel is voorlopig geen optie. Bovendien wordt er ook geen begeleide vrijwillige terugkeer opgezet, zoals dat wel vaker gebeurt door Fedasil en de VN-organisatie IOM.
In principe kunnen de vluchtelingen op eigen houtje terugkeren naar Afghanistan. Volgens een goedgeplaatste bron zitten er bij de Afghanen die hier zijn aangekomen vóór de talibanmachtsovername ook sympathisanten van de fundamentalistische ommezwaai in hun thuisland bij. Maar in het algemeen is het een understatement dat slechts weinigen staan te springen om terug te keren.
‘Sterker nog,’ zegt Thomas Willekens van de ngo Vluchtelingenwerk Vlaanderen, ‘de Afghaanse ambassade in België levert zelfs geen nieuwe paspoorten af. Een Afghaan die hier aankwam zonder paspoort kan geen nieuw document krijgen om naar Afghanistan te reizen.’
Om het nog wat ingewikkelder te maken: de DVZ moet bij elk uitwijzingsbevel een toetsing uitvoeren voor artikel 3 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM), dat een verbod inhoudt op foltering of onmenselijke behandeling. Theoretisch kun je dus geen recht hebben op asiel of subsidiaire bescherming, maar wel het risico lopen op onmenselijke behandeling bij terugkeer naar Afghanistan. Als de DVZ dat risico reëel acht, kan ze haar uitwijzingsbevel niet motiveren. Mensen kunnen overigens altijd beroep aantekenen tegen een uitwijzingsbevel.
Volgens Reshad Jalali van de ngo European Council on Refugees and Exiles (ECRE) verkeren Afghanen in een ‘juridisch limbo’. ‘Wij zijn niet gekant tegen mensen laten terugkeren, maar op dit moment is er een totaal gebrek aan perspectief om terug te gaan.’
Personen moeten altijd gevolg geven aan beslissingen van asielinstanties, ook bij een bevel om het grondgebied te verlaten.
De limieten van couchsurfen
In elk geval is het de bedoeling dat de Afghanen zo snel mogelijk uit de asielopvang stromen. En als Afghanistan niet de eindbestemming is, resten er weinig andere opties.
Een van de denksporen is doorreizen naar een ander EU-land. Het andere spoor? Illegaal in België blijven. Omdat hier al veel Afghanen wonen, is de kans groot dat afgewezen asielzoekers naar familie en andere netwerken zullen kijken. ‘Maar ook couchsurfen bij vrienden en kennissen kan niet blijven duren’, zegt advocaat Benoit Dhondt. ‘Enkele duizenden Afghanen dreigen dakloos te worden.’ Vluchtelingenwerk Vlaanderen vreest dat ook.
Daklozenopvang biedt al langer een uitweg voor mensen zonder papieren. ‘Maar de opvang is nu al overvraagd, zeker in Brussel’, zegt Freek Spinnewijn, directeur van Feantsa, de Europese Federatie van Organisaties voor Thuislozen. ‘Nog eens een paar duizend daklozen erbij? Dat wordt een kleine ramp.’
Dat bevestigt Magali Pratte van daklozenorganisatie Samusocial. Vandaag bestaat 70 procent van de Brusselse daklozenpopulatie uit mensen zonder papieren. ‘Doordat de Afghanen zo’n grote groep uitmaken onder de asielzoekers verwachten we meer Afghanen op straat.’
Nicole de Moor (CD&V): ‘Geen tijdelijk statuut’
De laatste tijd kampt Samusocial zelfs met Oekraïense gezinnen die geen opvangplek meer vinden. De komende winter zal er geen plaats zijn voor maar liefst 7000 asielzoekers, denkt de organisatie. Door die eivolle opvang proberen de medewerkers van Samusocial het leven op straat zo draaglijk mogelijk te maken en delen ze bijvoorbeeld dekens uit. ‘Een hele lage standaard’, zegt Pratte.
Daklozenopvang vangt meer en meer ‘het failliet van het migratiebeleid’ op, zegt Spinnewijn. ‘Dat is hun rol niet. Daklozenopvang dient om mensen kort op te vangen. Maar mensen zonder papieren zitten er vast, want ze kunnen niet doorstromen naar permanente woningen of betere vormen van tijdelijke opvang.’
Meer nog, Vluchtelingenwerk Vlaanderen weet zelfs van erkende vluchtelingen die evenmin huisvesting vinden. ‘Er zijn steeds meer signalen van alleenstaanden, en zelfs gezinnen, die na een erkenning hun OCMW-woning moeten verlaten.’ Voor een nieuwe sociale woning zijn er ellenlange wachtlijsten, om nog te zwijgen over de krapte op de private huurmarkt.
Ook goedbedoelde initiatieven kunnen daardoor ongewenste effecten hebben. Zo wil staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (CD&V) dat asielzoekers die werk hebben de opvang binnen de maand verlaten. Rond december zou dat 2000 vrije plekken moeten opleveren. ‘Die maatregel kan een positieve manier zijn om plaats te creëren’, zegt Magali Pratte van Samusocial. ‘Maar als er geen begeleiding is om huisvesting te vinden, dan is een maand tijd niks. Daardoor groeit opnieuw de kans op dakloosheid.’
Verschillende gesprekspartners beamen dat er een belangrijke knoop ligt bij de bevoegdheidsverdeling. Asiel is federale materie, huisvesting en dakloosheid zijn respectievelijk gewestelijk en gemeentelijk geregeld.
Reshad Jalali van de ngo ECRE roept de regering op tot realiteitszin. ‘De situatie in Afghanistan evolueert snel en is instabiel. Bovendien heeft de EU geen diplomatieke banden met het regime. Dan is het beter om Afghanen een juridisch statuut te geven. Ze blijven hier tóch.’
Het kabinet van staatssecretaris De Moor benadrukt dat personen altijd een gevolg moeten geven aan de beslissingen van asielinstanties. ‘Ook bij een bevel om het grondgebied te verlaten’, klinkt het. ‘Het is geen goed idee om alle mensen die dat niet doen een tijdelijk statuut te geven. Want waarom zouden asieldiensten zoals het onafhankelijke CGVS en de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen anders nog een beslissing nemen?’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier