‘Duurzame voedselsystemen zijn ook deel van antwoord op migratiecrisis’

‘De duurzame agro-voedselsystemen van de 21ste eeuw zullen op vele vlakken verder gaan dan de pure bestrijding van het calorietekort van een hongerige bevolking’, betoogt bio-ingenieur Bram Govaerts International Maize and Wheat Improvement Center.

2017 zal de geschiedenis ingaan als een van de meest trieste jaren van de 21e eeuw, maar ook als een jaar van innovatie, hoop en het besef dat we beter kunnen. 2017 kende de ergste hongersnoden sinds het einde van WO II. Volgens het Wereldvoedselprogramma liepen meer dan 20 miljoen mensen het risico op de hongerdood in door conflicten getroffen gebieden van Jemen, Somalië, Zuid-Soedan en Nigeria. Dit alarmerende cijfer houdt evenwel nog geen rekening met de 6 miljoen gedwongen ontheemde mensen uit het verscheurde Syrië. Elke dag vechten zij voor voedsel want de oorlog maakt het eten schaars. Momenteel ontwikkelt zich een nieuwe humanitaire crisis in Zuid-Amerika, waar meer dan twee miljoen Venezolanen zijn gevlucht naar buurlanden op zoek naar voedsel.

Corruptie, zwakke instellingen, klimaatverandering, aantasting van het milieu, uitputting van hulpbronnen en uiteindelijk gewapende conflicten zijn enkele van de acute factoren achter deze catastrofen. Ze verklaren bovendien hoe plaatselijke voedselketens finaal instorten en miljoenen gedwongen worden om hun huizen te ontvluchten. Onvermijdelijk zullen voedselketens moeten worden hersteld en duurzame agro-voedselsystemen worden ontwikkeld om de wederopbouw mogelijk te maken en nieuwe crisissen te voorkomen.

Waar te beginnen? De verschuiving van productie naar innovatie en een aanpak gebaseerd op geïntegreerde systemen

De voedselproductieketens van de naoorlogse periode hadden als doel voldoende calorieën te genereren voor een hongerige bevolking die tijdens een herstelfase spectaculair aangroeide. Na WOII was dit zeker het geval. De opbrengst van gewassen en vee werd toen gerealiseerd door de expansie van bouwareaal en de toepassing van energie-intensieve inputs zoals irrigatiesystemen en stikstofmeststof verkregen uit fossiele brandstoffen.

Op dit moment is deze op productiviteit gerichte benadering onvoldoende en niet levensvatbaar voor de meeste voedselproducerende regio’s van de wereld, waar de effecten van bevolkingsgroei, verstedelijking en klimaatverandering grote uitdagingen stellen. Er moet dus een verschuiving plaatsvinden van voedselketens die zich toespitsen op productiviteit naar innovatieve en duurzame agro-voedselsystemen die beantwoorden aan de dringende behoeften van voeding, natuurbehoud en nationale en internationale veiligheid.

De duurzame agro-voedselsystemen van de 21ste eeuw zullen het resultaat zijn van een aanpak die natuurbehoud, innovatie, opleiding en capaciteitsverbetering promoot tussen boeren, voedingsproducenten, distributeurs, verwerkende bedrijven en consumenten. Dit gaat op vele vlakken verder dan de pure bestrijding van het calorietekort van een hongerige bevolking. Om deze nieuwe benadering te doen lukken is het cruciaal dat we ons bewust zijn van de ingewikkelde verbanden tussen energie, voedsel en water.

De overlap tussen energie, voedsel en water

Energie, water en voedsel zijn met elkaar verweven. Voedselproductie, -verwerking en -transport vragen energie. Voedselketens verbruiken grote hoeveelheden water om voeding te produceren en zorgen voor extra druk op water- en energievoorraden, die in veel regio’s van de wereld al schaars zijn.

Conventionele productiepraktijken hebben bovendien een langdurige impact op het milieu en bijgevolg op de gezondheid van de mens. Intensieve landbouwsystemen die steunen op overgebruik van stikstofmeststoffen afgeleid van fossiele brandstoffen zijn een belangrijke bron van stikstofdioxide (CO2). De resulterende hogere temperaturen betekenen stress voor de gewassen. Een recente studie heeft bevestigd dat hogere CO2-waarden de aanwezigheid van de essentiële voedingsstoffen ijzer en zink in tarwe, rijst en maïs aanzienlijk verlaagt.

Dit zijn nu net ’s werelds drie belangrijkste graangewassen en de belangrijkste caloriebronnen voor de wereldbevolking. De voedselcrisis van 2017 was ook het gevolg van chronisch kwetsbare voedselsystemen met heel disfunctionele verbindingen tussen energie, voedselproductie en water.

Een veelbelovende duurzame intensiveringsstrategie voor duurzame en inclusieve voedselsystemen

Mexico, dat zijn aandeel heeft gehad in conflicten en gedwongen migratie is het gastland van CIMMYT. CIMMYT is de non-profitorganisatie voor internationaal onderzoek naar duurzame maïs- en tarwelandbouwsystemen. Sinds 2011 werken het Mexicaanse Ministerie voor Landbouw (SAGARPA) en CIMMYT samen in MasAgro (de korte informele naam voor ‘meer landbouw’ in het Spaans). MasAgro is een project dat op middellange termijn de landbouwers in staat moet stellen om meer maïs, tarwe en andere gewassen te verbouwen door het behoud van biodiversiteit, veredelde variëteiten, duurzame landbouwpraktijken, precisielandbouw, beslissingsinstrumenten door middel van informatie- en communicatietechnologieën en naoogstpraktijken.

De inspanning integreert verschillende sectoren en disciplines en meer dan 150 verschillende partners waaronder NGO’s, universiteiten, boerenorganisaties, ondernemers, de particuliere sector, onderzoeksinstituten enz. De verbeterde hoogproductieve, voedzame en veerkrachtige maïs- en tarwezaden, ontwikkeld door wetenschappers en participerende boeren, in combinatie met duurzame landbouw op basis van natuurbehoud, hebben bij de deelnemende boeren de opbrengsten verhoogd tot ver boven het nationale gemiddelde. Uit de meest recente en beschikbare gegevens blijkt dat boeren een gemiddelde stijging van 25 procent in hun maïsopbrengst bereikten. Tarweboeren zagen winst en productie in hetzelfde jaar met respectievelijk 16 en 10 procent stijgen. Meer dan 300 000 maïs- en tarweboeren die in Mexico op meer dan 1,3 miljoen hectare verbouwen, hebben tot nu toe baat gehad bij MasAgro.

Het project is een overtuigend voorbeeld geworden van hoe systeemgebaseerde benaderingen helpen bij het uitbouwen van duurzame en veerkrachtige agro-voedselsystemen. CIMMYT leert van die systemen en repliceert ze wereldwijd in andere voedselonveilige regio’s. Landen als Mexico weten nu dat investeren in veerkrachtige agro-voedselsystemen de integratie van voedsel, water en energie vereisen, waarbij de tegenstelling tussen natuur en landbouw wordt opgegeven. Het is onomstotelijk bewezen en erkend dat werkende agro-voedselsystemen cruciaal zijn voor nationale veiligheid.

Met dit in het achterhoofd moet de in de media gevoerde discussie van de laatste weken misschien wel verschuiven, een verschuiving van voor en tegen moderne landbouwtechnologieën naar hoe ze te gebruiken voor agro-ecologie en korte voedselketens. Het sluiten van grenzen en parkeerplaatsen aan autosnelwegen wordt dan een non-topic in vergelijking met de innovatieve ontwikkeling van strategieën voor veerkrachtige agro-voedselsystemen in Europa, Noord-Afrika en de rest van de wereld. Verder doen zoals vandaag werkt niet meer.

Bram Govaerts is Internationaal Directeur Strategische Innovatie (Global Director of Innovative Business Strategies) van het CIMMYT (International Maize and Wheat Improvement Center). In 2014 won hij de Norman E. Borlaug Award for Field Research and Application. (Een prijs die mee uitgereikt wordt door de Rockefeller Foundation.