‘Door kritische geesten te vervolgen snijdt de Turkse overheid in haar eigen vlees’

‘Turkije zal verdwijnen achter een scherm dat opgetrokken is door machthebbers die bang zijn voor frisse lucht’, schrijft Dirk Rochtus na de arrestatie van een Duitse journalist in Istanbul.

Istanbul gold tot voor kort als een ideale standplaats voor buitenlandse correspondenten. De stad was als een venster op het moderne Turkije, als een draaischijf ook tussen verschillende werelddelen waar altijd wel wat te beleven viel in een open en liberale omgeving. Dat was mede te danken aan de pogingen van Turkse regeringen sinds eind vorige eeuw om het imago van Turkije op te poetsen. Dat had heel wat te lijden gekregen onder de politieke en economische instabiliteit en onder de bloedige strijd tussen het Turkse leger en de Koerdische separatistenorganisatie PKK.

Ook Recep Tayyip Erdogan van de conservatief-religieuze partij AKP deed in de eerste jaren na zijn machtsovername in 2002 een frisse wind waaien door Turkije. De stabiliteit keerde weer, de economie trok aan, de toenadering tot Europa groeide. Vanuit de wereldstad aan de Bosporus brachten buitenlandse journalisten verslag uit over de nieuwste ontwikkelingen in Turkije. Maar daar zou wel eens op een drastische wijze verandering in kunnen komen. Niet alleen omdat het brutale neerslaan van de protestdemonstraties van jonge mensen tegen de bebouwing van het Gezipark in Istanbul in juni 2013 de autoritaire koers van Erdogan verraadde, maar ook omdat de noodtoestand, die na de mislukte staatsgreep van 15 juli 2016 ingevoerd werd, het werken van journalisten alsmaar moeilijker maakt. De AKP-regering knevelde de media in haar strijd tegen ’terroristen’ en ‘landverraders’ van allerlei slag. Inmiddels zitten meer dan 150 journalisten achter de tralies. Maar het zijn niet alleen Turkse journalisten die met censuur of opsluiting bedreigd worden.

Karaktermoord

De arrestatie van Deniz Yücel, de correspondent van de Duitse krant ‘Die Welt’, geldt als een signaal naar buitenlandse journalisten toe dat ze maar beter oppassen met wat ze zeggen en schrijven over de politieke situatie in Turkije. De Duitse journalist Yücel had artikels geschreven over de door het marxistisch-leninistische hackerscollectief RedHack gepubliceerde mails van de Turkse energieminister over hoe best de media te controleren en de publieke opinie te beïnvloeden. Dat kon de Turkse regering niet bepaald pruimen. Bezwarende omstandigheid voor de journalist was ook dat minister Beret Albayrek schoonzoon van president Erdogan is.

Yücel werd op 14 februari als ’terrorist’ in de boeien geklonken toen hij op de politiecentrale in Istanbul wilde komen getuigen over de zaak. Aangezien hij behalve een Duits ook een Turks paspoort bezit, valt hij onder de bepalingen van het Turkse strafwetboek. In het kader van de noodtoestand mag een persoon één week lang en mits eenmalige verlenging in voorhechtenis gehouden worden zonder voor de rechter te moeten verschijnen. Dat betekent dat Yücel ten laatste op 28 februari voorkomt en dan zal vernemen of hij in hechtenis blijft. De kritische Yücel is de Turkse overheid al lang een doorn in het oog. Twee jaar geleden werd hij in Sanliurfa gearresteerd omdat hij de plaatselijke gouverneur lastige vragen over het lot van de Syrische vluchtelingen had gesteld.

Toen de Duitse bondskanselier Angela Merkel in februari van vorig jaar op bezoek was in Ankara, vroeg Yücel haar waarom ze haar kritische houding tegenover de bedenkelijke toestand van de mensenrechten en de persvrijheid in Turkije had laten varen. Daarop verweet de toenmalige premier Ahmet Davutoglu hem een ‘provocateur’ te zijn. Inmiddels is Davuto?lu zelf van zijn voetstuk gevallen. Hij moest in mei 2016 het veld ruimen voor de meer liniegetrouwe Benali Yildirim, wat bewijst dat een autoritair regime zelfs zijn vurigste aanhangers niet ontziet. Regeringsgezinde media openden wat later een geestelijke klopjacht op de ‘PKK-journalist’ Yücel omdat hij een interview van een PKK-leider had afgenomen. De Duits-Turkse journalist liet zich niet intimideren door de specialisten in karaktermoord en bleef op post in Istanbul, ook al werd het werken voor een vrije geest er van dag tot dag moeilijker.

Vinger op de wonde

Voor de Duits-Turkse relaties betekent het geval Yücel een nieuwe belasting, na wat er zo allemaal in 2016 gebeurd was. Het hekeldicht dat Jan Böhmermann over de Turkse president voordroeg en de resolutie die de Bondsdag, het Duitse parlement, over de Armeense genocide aannam, waren de Turkse regering toen in het verkeerde keelgat geschoten. De Duitse regering verlangt nu de vrijlating van Yücel. Ze beschouwt de zaak als een lakmoestest voor de pers- en meningsvrijheid in Turkije. Meer dan 150 leden van de Bondsdag schreven in een brief aan de Turkse ambassadeur in Duitsland dat een kritische journalist als Yücel nu eenmaal aanstoot geeft, maar dat dit de aanstoot is tot het vrije denken en het open politiek debat.

Net dit debat zou ‘het beste middel [zijn] tegen het terrorisme waarvan hij nu schijnbaar beschuldigd wordt’. De volksvertegenwoordigers leggen daarmee de vinger op de wonde. Door kritische geesten te vervolgen snijdt een overheid in haar eigen vlees. Problemen die worden doodgezwegen, beginnen te etteren. En wanneer andere buitenlandse correspondenten – afgeschrikt door het geval Yücel – zich terugtrekken uit Turkije, zal er geen nieuws meer uit dat land doordringen naar de buitenwereld, geen slecht nieuws, maar ook geen goed nieuws meer. Het land zal verdwijnen achter een scherm dat opgetrokken is door machthebbers die bang zijn voor frisse lucht. De regering en haar aanhangers mogen kritische geesten dan wel voor ‘Turkije-haters’ uitkrijten, maar het is door hun eigen hand dat het moeizaam opgepoetste imago van een groots land wordt verduisterd.

(Dirk Rochtus is hoofddocent internationale politiek en Duitse geschiedenis aan de KU Leuven/Campus Antwerpen. Hij publiceerde in oktober 2016 het boek ‘Turkije. De terugkeer van de sultan’, Uitgeverij Vrijdag)