Dodelijk asbestafval in Boom: ‘Onze kinderen speelden op een asbeststort van de Vlaamse overheid’

Vlak naast een woonwijk in Boom ligt een voormalig asbeststort op een terrein van de Vlaamse overheid. Buurtbewoners eisen een volledige sanering, maar die kan nog jaren op zich laten wachten.

Leen Schamp verhuisde in 2011 naar de wijk Bosstraat in Boom. ‘Dat ons gezin naast een voormalig asbeststort kwam wonen, wist ik niet. Tot 2019 gingen mijn kinderen op dat terrein spelen en ravotten met de Chiro. We waren ons van geen kwaad bewust.’

Marijke Cobben is kleuterjuf in het schooltje van de wijk. Zij hield slapeloze nachten over aan het voormalig asbeststort, want ook zij kwam tot 2019 geregeld op het terrein: ‘We gingen er picknicken met de kleuters en hielden er zelfs een schattenjacht, waarbij de kleuters een schat begroeven die de ouders later moesten zoeken. Hadden we toen geweten wat er aan de hand was… Ik mag er niet aan denken wat die kinderen toen hebben binnengekregen.’

Schamp: ‘Tijdens wandelingen zagen we grijze vlekken op de paden. Buren wezen me erop dat het asbest was waartussen wij wandelden. Wanneer we van de hellingen keken, zagen we de brokstukken en puin liggen. Toen werden we wel heel ongerust.’

Asbest wordt niet voor niets ‘de stille moordenaar’ genoemd. Het is een kankerverwekkende stof: wie asbestvezels inademt kan decennia later kanker ontwikkelen. Eén asbestvezel volstaat in se al om ziek te worden. Pneumoloog en emeritus professor aan de KU Leuven Benoit Nemery wijst op de gevaarlijke situatie: ‘Als kinderen in zo’n gebied spelen en er asbestvezels opwaaien, lopen ze risico om op latere leeftijd een longziekte te ontwikkelen. De gemiddelde incubatieperiode van een mesothelioom bedraagt 30 à 40 jaar.’

De vraag moet dus gesteld worden: hoe is het in Boom zover kunnen komen? En wie is verantwoordelijk?

Wandelroutes

Het terrein naast de Bosstraat werd van begin jaren 1970 tot 1983 gebruikt als stortplaats door asbestverwerker Eternit. Het bedrijf groeide uit tot een wereldspeler in asbestcement. Het gebruikte crocidoliet en amosiet, ook wel blauw en bruin asbest genoemd, in zijn fabrieken in Tisselt en Kapelle-op-den-Bos. Dat type asbest is tien tot honderd keer kankerverwekkender dan ‘wit asbest’. Op zijn stortplaats in Boom stortte Eternit mislukte buizen, leien en golfplaten, zaagafval en slib dat losse asbestvezels bevatte. Goed voor 50.000 ton asbestafval per jaar. In die periode was het management al op de hoogte van het zwaar kankerverwekkende effect van asbest.

Lees verder onder deze video.

In 1983 verviel de stortvergunning van Eternit. De multinational zou het stort toen afgedekt hebben met 25 centimeter aarde en bomen hebben geplant. Tien jaar later kocht het Vlaams Gewest de grond voor 230.000 euro. De reden? De Vlaamse Waterweg had een plek nodig om bagger te storten. In de aankoopakte van 1993 stond expliciet vermeld dat er door Eternit eerder ‘afval werd gestort afkomstig van de productie van asbestcementmaterialen’. Bovendien bevatte de akte een clausule dat de nieuwe eigenaar ‘geen kosten meer kan verhalen op Eternit’. De Vlaamse overheid is dus al bijna drie decennia eigenaar van het terrein, én wist vanaf het begin dat er asbest aanwezig was.

Zolang asbest zich onder de grond bevindt, is er geen acuut probleem voor omwonenden: de vezels kunnen dan niet ingeademd worden. Maar uit onderzoek van Knack blijkt dat het asbest in Boom steeds meer aan de oppervlakte kwam te liggen door erosie én door ingrepen van de Vlaamse Waterweg. Zo werden in 2007 op het terrein bomen gekapt in opdracht van de Vlaamse Waterweg. Op satellietbeelden is te zien dat sinds de kap delen onbegroeid zijn, waardoor asbest makkelijker aan de oppervlakte kon komen. Volgens Liliane Stinissen, woordvoerder van de Vlaamse Waterweg, werd het terrein deels ontdaan van wildgroei in functie van het terreinbeheer.

Dat er wel degelijk asbest aan de oppervlakte kwam, werd al in 2010 vastgesteld bij een terreincontrole door de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO). Op dat moment liepen er nog bewegwijzerde wandelroutes over het terrein. Vanaf dan werden de routes omgeleid, maar er werd niet gesaneerd. ‘Strikt genomen is het terrein minstens sinds 2010 niet toegankelijk voor spelende kinderen of wandelaars’, laat de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) weten. Buurtbewoners spreken dat tegen. Bij ons onderzoek van satellietbeelden zijn tot 2018 uitgesleten paden te zien.

Gezeefde grond

Eind 2013 besloot de Vlaamse Waterweg om een doorgangsweg achter de Bosstraat, aan de rand van het voormalige stort, te asfalteren. Bij die werken werd tot op 70 centimeter diepte grond met asbestafval verwijderd. De uitgegraven grond werd gezeefd en verspreid elders op het terrein. Volgens het bedrijf BSV, dat de werken uitvoerde, gebeurde dat ‘met alle controlemetingen en analyses’. Maar de plekken waar die grond werd uitgespreid, zouden in 2019 tóch worden gesaneerd. Het lijkt erop dat grond met asbestconcentraties boven kwam te liggen. Stinissen (Vlaamse Waterweg): ‘Er is door deze werken zeker geen oppervlakte met dagzomend asbest gecreëerd. De werken werden door erkende bodemdeskundigen begeleid.’

Een bodemonderzoek in 2014 oordeelde dat een ‘saneringsnoodzaak zeer urgent’ was, aangezien er sprake was van een onmiddellijke bedreiging voor personen op het terrein. Volgens OVAM is daaraan voldaan, aangezien er ‘binnen het jaar gestart is met het opstellen van een project’. Maar het zou nog tot 2019 duren voor een groot deel van het terrein daadwerkelijk gesaneerd werd. Dat gebeurde onder druk van OVAM en de buurtbewoners, die op 24 mei 2019 zélf een asbestexpert in de arm namen voor een terreincontrole. Die nam op veertien locaties over het hele terrein asbesthoudend materiaal waar aan de oppervlakte. Uit labonderzoek bleek er toen ook niet-hechtgebonden (lees: losse vezels) blauw en bruin asbest aanwezig te zijn, de gevaarlijkste variant dus.

Met die resultaten stapte het buurtcomité naar de burgemeester van Boom, Jeroen Baert (N-VA). Op 25 mei 2019 vaardigde hij een bevel uit om ‘het volledige voormalige Eternit-stort af te sluiten met een omheining zodat betreden onmogelijk is’ en ‘de bodem op plaatsen waar ongebonden asbest blootligt af te dekken met folie en 0,5 meter grond om verstuiving tegen te gaan’. Uit dat bevel blijkt dat er negen jaar na de eerste waarnemingen van blootliggend asbest nog altijd geen voldoende maatregelen werden genomen.

Bulldozer

De werken om dat burgemeestersbevel uit te voeren, verliepen woelig. Buurtbewoonster Leen Schamp herinnert zich het nog levendig: ‘Ze groeven met een bulldozer een sleuf tot twee meter diep dóór het asbestafval. (zie foto) De werknemers droegen geen beschermende kledij, het asbeststof kon zo opwaaien.’ Schamp en andere buren dienden een klacht in bij de milieu-inspectie van het Departement Omgeving. Ann Heylens, woordvoerder van het Departement Omgeving, reageert: ‘Op 24 juni 2019 constateerde de omgevingsambtenaar dat asbest vrij was komen te liggen. Een dag later waren er opnieuw klachten dat werknemers zonder bescherming met zware machines blootliggend asbestmateriaal stukreden. Alle werken zijn toen op ons advies stilgelegd. Later werd herstart met nieuwe veiligheidsmaatregelen. Onze dienst heeft een proces-verbaal opgesteld ten aanzien van de Vlaamse Waterweg en de betrokken aannemer. De procureur des Konings heeft meegedeeld dat dit milieumisdrijf strafrechtelijk zal worden behandeld.’

De Vlaamse overheid ‘kan geen kosten meer verhalen op Eternit’.

‘Geen humaan risico’

Sinds de zomer van 2019 is het terrein volledig afgesloten. Op satellietbeelden is duidelijk te zien hoe groot het terrein is dat werd afgedekt met geotextiel en bedekt met een halve meter aarde. Toch ligt er tot op vandaag nog asbest bloot op het terrein. Knack kon met eigen ogen – en onder bescherming van een FFP3-masker – vaststellen dat er op hellende zones, die nog nietwerden gesaneerd, nog steeds asbestbuizen en losse substantie zichtbaar zijn.

OVAM-woordvoerder Jan Verheyen: ‘Op basis van de terreininspecties en luchtmetingen zijn er momenteel geen locaties die een humaan risico vormen. Uiteraard op voorwaarde dat men de voorzorgsmaatregelen respecteert. Niet elk individueel stuk asbestmateriaal werd afgedekt.’ Stinissensluit zich daarbij aan: ‘De Vlaamse Waterweg is van mening dat zij steeds de nodige maatregelen heeft genomen in het kader van risicobeheersing en volksgezondheid.’ Minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA): ‘Ik oordeel niet over de periode voor ik minister werd, eind 2019. Dergelijke terreinen mogen niet toegankelijk zijn voor spelende kinderen of wandelaars. Alleen zo kan gegarandeerd worden dat een asbeststort geen gevaar vormt voor de volksgezondheid.’

Op een volledige sanering van het terrein is het mogelijk nog jaren wachten. Het asbeststort is 4,5 hectare groot, maar zal definitief gesaneerd worden samen met een veel groter gebied van 45 hectare, de Kleiputten Terhagen, waar ook een voormalig huisvuil- en gipsstort toe behoort. De omgevingsvergunning voor die sanering werd op 13 mei 2022 goedgekeurd door Demir, maar werd op 27 oktober geschorst. Buurtbewoners kanten zich tegen het bos dat tijdelijk moet verdwijnen en de bedekking met grond van het Oosterweelproject.

Leen Schamp voelt ook weinig voor die grotere sanering, maar wil wel dat het asbeststort zo snel mogelijk definitief afgedekt wordt. ‘Van asbest word je pas decennia later ziek, dus het valt niet te voorspellen wie getroffen wordt. Er valt ook niets aan te doen, we moeten gewoon afwachten. Maar we willen wél voorkomen dat de kans groter wordt en dat er nog meer mensen ziek worden.’