Diëtiste Eva De Winter: ‘In Vlaanderen word je sneller aangesproken als je níét drinkt’

Op 1 februari treedt, met de tweede editie van Tournée Minérale, opnieuw een collectieve ontnuchtering in: tienduizenden Vlamingen zullen een maand lang verzaken aan hun dagelijkse pilsje of glas wijn. ‘Veel mensen beseffen niet eens bij benadering hoeveel ze drinken’, zegt diëtiste Eva De Winter.

‘Nog eentje, om het af te leren?’ Wie heeft het nog niet gezegd of gehoord? Alcoholgebruik lijkt onlosmakelijk met onze cultuur verbonden. Voor de meeste Vlamingen hoort dat glas chardonnay of Jupiler er gewoon bij. En liefst elke dag. VAD, het Vlaams expertisecentrum voor alcohol, illegale drugs, psychoactieve medicatie, gokken en gamen, schat dat 10 procent van de volwassen mannen en 6 procent van de volwassen vrouwen overmatig drinkt.

Onder meer om de voordelen van een alcoholvrije maand te belichten, organiseerden de Stichting tegen Kanker en de DrugLijn van VAD vorig jaar de eerste Tourneé Minérale. Eva De Winter, diëtiste bij de Stichting tegen Kanker, was verbaasd door het grote succes van de actie. ‘We hadden gehoopt op 15.000 deelnemers. Het werden er meer dan 100.000 in heel België. Dit jaar mikken we op 150.000 deelnemers.’

De actie start niet toevallig in februari, zegt De Winter. ‘In januari zijn er nog te veel verleidingen, bijvoorbeeld door de vele nieuwjaarsrecepties. Februari is een kalmere maand.’

Veel mensen zijn na de jaarwisseling vastberaden om minder te drinken. Maar zijn goede voornemens wel een geschikte hefboom om je gedrag te veranderen?

Eva De Winter: Veel hangt af van je aanpak. Voornemens moeten haalbaar en houdbaar zijn. Maak er niet te veel, maak ze zo concreet mogelijk, en spreid ze voldoende in de tijd. Bezin op voorhand, stel prioriteiten. Vertel erover aan anderen. En haak niet meteen af als je een keertje hebt gezondigd.

Wie goede voornemens maakt, beseft dat er wat misloopt: hij of zij voelt zich ergens schuldig over. Is dat schuldgevoel terecht, als het over alcohol gaat?

De Winter: Ja. 17 procent van de bevolking drinkt meer dan 10 glazen per week. Volgens de Hoge Gezondheidsraad kan een vrouw beter niet meer dan 1 glas alcohol per dag drinken, en een man niet meer dan 2. Vooral bij 55-plussers is er een probleem – in die groep is ook het risico op verslaving het grootst. De gemiddelde leeftijd van de deelnemers aan Tournée Minérale was in 2017 trouwens 42 jaar.

Is dat verschil tussen mannen en vrouwen nog van deze tijd?

De Winter: Ja. Mannen hebben een bewezen hogere tolerantie voor alcohol. Maar alcohol blijft wel voor ieders gezondheid even slecht.

Tournée Minérale heeft twee doelen. Ten eerste willen we geld inzamelen voor wetenschappelijk onderzoek: vorig jaar was dat meer dan 230.000 euro, dit jaar willen we op 320.000 euro ophalen. Dat geld komt van de deelnemers zelf -je kunt je laten sponsoren door vrienden of kennissen. Maar we willen de bevolking ook sensibiliseren, haar bewust maken van de gevaren van alcohol. Wij zijn zeker niet tégen alcohol, en we ijveren niet voor een verbod. Daarom richten we ons ook niet tot verslaafden en probleemdrinkers maar tot het grote publiek.

Vorig jaar werd eerst wat meewarig op de actie gereageerd: ‘Mag, na Dagen Zonder Vlees, alcohol nu ook al niet meer?!’

De Winter: En toch is de behoefte aan zulke acties blijkbaar groot. De deelnemers van 2017 waren achteraf opgetogen over het resultaat: ze sliepen beter, voelden zich energieker, gezonder enzovoort.

Maakt Tournée Minérale alcoholgebruik makkelijker bespreekbaar?

De Winter: Dat is een van de belangrijke verwezenlijkingen, ja. Drankgebruik bespreekbaar maken is begonnen met de BOB-campagnes tegen alcohol in het verkeer. Tournée Minérale is daar een vervolg op. Alcohol is sociaal aanvaard: je wordt sneller aangesproken als je níét drinkt. Daarom durven veel mensen er ook niet over te praten. Tournée Minérale biedt een podium om het in de groep te gooien.

Is het effect daarvan ook duurzaam?

De Winter: De Universiteit Gent heeft vorig jaar 15.000 Tournée Minérale-deelnemers ondervraagd. Vóór de actiemaand dronken ze gemiddeld 10 glazen alcohol per week. Een maand na de actie was dat aantal gedaald tot 6,6 glazen. Nog eens vijf maanden later waren het 8 glazen: de consumptie was opnieuw iets gestegen, maar lag nog beduidend lager dan voorheen. Om dat duurzame effect te versterken, kunnen we Tournée Minérale beter jaarlijks of toch een aantal jaren na elkaar organiseren. Dat creëert een groter draagvlak.

De deelnemers aan het Gentse onderzoek kregen ook een aantal stellingen voorgelegd. Uit hun antwoorden bleek dat hun houding tegenover alcohol gewijzigd was. Ze grepen minder uit gewoonte naar alcohol, bijvoorbeeld tijdens het koken of voor de tv. Veel mensen verklaarden ook dat ze door hun deelname bewuster met alcohol omgingen, en dat ze gemakkelijker een glas konden weigeren als het hun aangeboden werd.

De horeca kon er vorig jaar niet om lachen.

De Winter: We hebben inderdaad negatieve opmerkingen gekregen. De horecasector ging ervan uit dat we de cafés wilden laten leeglopen. Dat is uiteraard niet zo. Dit jaar hebben we de sector op voorhand uitgenodigd voor een gesprek. We hebben gevraagd om meer alcoholvrije alternatieven aan te bieden – dat aanbod is vaak erg beperkt, en niet alles is even lekker. Op die manier gaat Tournée Minérale zeker niet ten koste van de horeca, misschien wel integendeel. De actie biedt de sector een kans om andere klanten te lokken.

In Bordeaux wordt nu ook al alcoholvrije wijn gemaakt.

De Winter: Die bestaat al langer, maar de kwaliteit wordt nu ook beter. De producenten zien er duidelijk een groeimarkt in, en dus investeren ze er ook meer in. Je merkt die alcoholvrije of -arme tendens in de hele drankindustrie.

Mag ik trouwens benadrukken dat ‘alcoholvrij’ niet automatisch gelijkstaat aan ‘gezond’? Veel van die dranken bevatten nog te veel suikers.

‘Onze politici drinken zélf te graag alcohol’, zei alcoholcoach Michael Niclaus begin deze maand in Knack. Moeten politici een signaal geven door massaal aan Tournée Minérale deel te nemen?

De Winter: Ze hebben zeker een voorbeeldfunctie, net zoals ouders. Er zijn gemeentebesturen die ons steunen, en ook individuele politici doen mee: dat is een goede zaak. Maar toen Kamervoorzitter Siegfried Bracke (N-VA) vorig jaar tijdens Tournée Minérale voorstelde om het onbeperkte gratis alcoholgebruik in het parlement te stoppen, stootte hij op een njet. Dat zegt veel. Alcohol en werken gaan niet samen. In veel bedrijven en via sommige cao’s wordt alcohol al verboden. Ook het parlement is een werkplek: het zou een mooi signaal zijn mochten onze parlementsleden nuchter blijven.

Zakenlunches worden nog altijd met drank opgevrolijkt.

De Winter: Na twee, drie glazen hebben de meeste mensen meer zin om een dutje te doen dan om een werknota op te stellen – of nog erger: in de auto te stappen. Uit een onderzoek van het sociaal secretariaat Securex is gebleken dat 13 procent van de werknemers op een onveilige manier alcohol gebruikt. 1 op de 100 kon minstens één keer per maand niet normaal presteren omdat hij of zij onder invloed was.

Wat vindt u van het idee om alleen alcohol te drinken op vaste dagen, bijvoorbeeld in het weekend?

De Winter: Zoiets werkt zeker bij diëten. Door jezelf af en toe een zonde te gunnen hou je het langer vol. Als je het gewend bent om samen met je partner voor en tijdens het eten een liter wijn te consumeren, kun je misschien ook proberen om flessen van een halve liter te kopen. Of schenk een glas in en zet de fles weer weg.

Voor andere mensen is het dan weer gemakkelijker om in één keer volledig met alcohol te kappen. En voor mensen met een problematisch drankgebruik is dat zelfs noodzakelijk. Daarvoor moeten ze in therapie.

U raadt mensen aan om een alcoholdagboek bij te houden, waarin ze noteren wat en hoeveel ze drinken.

De Winter: Veel mensen beseffen niet eens bij benadering hoeveel ze drinken. Voor hen werkt zo’n dagboek erg confronterend.

Hoe funest is de combinatie van roken én alcohol drinken?

De Winter: Wetenschappelijk onderzoek leert dat het risico op slokdarmkanker bij iemand die dagelijks 10 sigaretten rookt en 4 glazen alcohol drinkt 10 keer hoger ligt dan bij een niet-roker die 1 glas drinkt. Het risico wordt 100 keer groter bij iemand die 30 sigaretten rookt en 8 glazen drinkt.

Wat beveelt u Tournée Minérale-deelnemers aan om heelhuids het einde van februari te halen?

De Winter: Beloon jezelf af en toe. Alcohol gaat samen met genieten: valt dat genot weg, dan riskeer je gefrustreerd te raken. Ga eens naar de wellness, of maak een frisse wandeling. Verwen jezelf met een boek. En ga op voorhand na waar en wanneer je het lastig zult hebben om de alcohol te laten – dan kun je je daarop voorbereiden. Je kunt ook een spaarpot klaarzetten, zodat je ziet wat je uitspaart door niet te drinken.

Sommige deelnemers waren vorig jaar aangenaam verrast door het geld dat ze zo hadden uitgespaard.

De Winter: Een gemiddeld Belgisch gezin besteedt tussen de 400 en de 500 euro per jaar aan alcohol. Bij mensen die meer dan 10 glazen alcohol per week drinken loopt dat op tot een veelvoud daarvan. Op de website van Tourneé Minérale staat een alcoholcalculator: als je 12 pilsjes per week drinkt, zal die je voorrekenen dat je dat 5424 calorieën oplevert én 28,80 euro per maand kost. Zo ontdek je niet alleen hoe moeilijk het is om te ‘vasten’, maar ook hoeveel het opbrengt. Waarom zou je na de actie niet iets leuks doen met het uitgespaarde geld?

Onderschatten veel Vlamingen de schadelijke gevolgen van alcohol?

De Winter: Ja. Wereldwijd is alcohol is elk jaar verantwoordelijk voor 5 procent van alle nieuwe kankergevallen en 4,5 procent van alle overlijdens. De meeste mensen weten dat roken kan leiden tot kanker; veel minder geweten is dat alcohol een rechtstreeks link heeft met acht verschillende types van kanker. Uit een enquête van de Stichting tegen Kanker bleek in 2015 dat 33 procent van Belgen denkt dat één glas wijn per dag het kankerrisico doet dálen. Volgens 29 procent is er géén verband tussen alcohol en kanker. ‘We mogen op den duur niets meer’, hoor ik mensen weleens zeggen. Ze kijken weg van het probleem.

Wat dan gezegd van de volkswijsheid dat enkele glazen rode wijn goed zijn tegen hart- en vaatziekten?

De Winter: Dat is een fabel. Ik raad mensen af om dat smoesje nog langer te gebruiken om hun wijnconsumptie goed te praten. Nog zo’n fabel: in een glas bier zit niet meer of minder alcohol dan in een glas wijn of whisky. Een glas is een glas.

Minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) heeft kritiek gekregen omdat haar grote alcoholplan onder druk van de industrie herleid is tot enkele ‘pakketjes’ met maatregelen.

De Winter: Maatregelen nemen is moeilijk, omdat alcohol zo diep in onze cultuur verankerd zit. Ik stel wel vast dat als uw vijftienjarige zoon straks naar een warenhuis gaat om een fles cognac te kopen, hij daar waarschijnlijk ongestoord mee naar huis zal komen. Dat vind ik ontoelaatbaar. De kans dat je in dit land op dronken sturen wordt betrapt, is ook ontiegelijk klein. Ik rij al meer dan twintig jaar met de auto en ben welgeteld één keer gecontroleerd – voor de middag dan nog.

Moeten we harder zijn?

De Winter: Verbieden lost ook niet alles op. Ik geloof meer in sensibilisering, zoals tijdens Tournée Minérale. Dat brengt een mentaliteitswijziging op gang, en die leidt tot een duurzame oplossing.

U stipte daarnet de voorbeeldfunctie van ouders al aan. Wat staat hun te doen?

De Winter: Het is niet goed te praten dat kinderen hun ouders elke dag een aperitiefje zien nemen voor het avondeten. En waarom zou je kinderchampagne schenken? Het lijkt wel alsof we onze kinderen op een alcoholrijk leven voorbereiden. Geef hun op een verjaardagsfeestje liever een lekkere smoothie.

De gevaren van tabak zijn algemeen aanvaard: in tv-programma’s en films wordt haast geen sigaret meer aangestoken. Moet hetzelfde gebeuren met alcohol?

De Winter: Daarnaar evolueren we, ja. Liever geen glas chardonnay meer tijdens kookprogramma’s.

Ziet u een nieuwe hang naar vasten, in de niet-religieuze betekenis van het woord?

De Winter: Het lijkt erop. Kijk naar de acties om digitaal de detoxen, om je auto te laten staan, om veertig dagen geen vlees te eten: mensen vrágen daarnaar. En met resultaat: door Dagen Zonder Vlees, bijvoorbeeld, is de vleesconsumptie in België sneller gedaald dan in het buitenland. We beseffen het: de overdaad in ons leven schaadt. Het is tijd om in te grijpen.