Politicoloog Carl Devos (UGent) ziet de nood aan een duidelijke kandidaat-premier. ‘Het is populistisch te zeggen dat het eerst om inhoud moet gaan. Nu zitten teveel onderhandelaars naar elkaar te kijken.’
De federale formatie is een nieuwe cruciale week ingegaan. Opnieuw. De onderhandelaars zijn af van de prangende vraag wie de Belgische eurocommissaris moest worden, maar zijn er bog steeds niet uit wie hun premier zal zijn. En dat is geen goede zaak, zegt politicoloog Carl Devos (UGent).
U vindt het nodig dat iemand opstaat als kandidaat-premier. Waarom?
Carl Devos: ‘Om twee belangrijke redenen. De voornaamste heeft te maken met het onderhandelingsspel zelf. In deze cruciale week, waarin knopen samen ontward moeten worden, is er iemand nodig die vanuit dat globaal geheel de voorzet voor het compromis geeft. Een trekker, iemand die de eerste versies voorstelt en bij de obligate crisismomenten bemiddelt en het akkoord verder boetseert en vormt. Nu zitten teveel onderhandelaars naar elkaar te kijken. Dat hindert de onderhandelingen.’
‘De tweede reden is in zekere zin inhoudelijk. De partij die straks naar de Zestien gaat, zal iets binnenhalen en zal daarom nu, tijdens het inhoudelijke onderhandelingen, wat minder veeleisend kunnen zijn. Zo is het altijd geweest: de premier en zijn partij moeten zich iets inhouden, precies omdat ze de eerste verantwoordelijke van het compromis zijn en ook edelmoedig het goede voorbeeld moeten geven. Als een partij nu een zware eis op tafel legt, willen anderen weten of die partij de premier levert. Want in dat geval moet ze die eis wat temperen. Daarom is die premierkeuze nodig om goed te kunnen onderhandelen.’
De onderhandelaars pareren die opmerking dat ze het eerst over de inhoud willen hebben.
Carl Devos: ‘De gedachte dat eerst het regeerakkoord helemaal onderhandeld wordt, of moet worden, en dan pas over de ‘postjes’ wordt nagedacht, klopte nooit helemaal. Niet enkel omdat men daar tijdens onderhandelingen altijd wel al een beetje aan denkt, want partijen gedragen zich wat anders als het over departementen gaat die ze zeker wel of niet willen. Maar vooral omdat tijdens onderhandelingen altijd al min of meer duidelijk is wie premier zou worden (in regel de formateur), zelfs al worden een paar ministerportefeuilles effectief pas na het finale akkoord beslist. Dat men nu geen idee heeft wie naar de Zestien gaat, is dus de uitzondering, niet de regel.
Het inhoudelijke loskoppelen van de personen en ‘de postjes’ is populistisch
Bovendien moet niet denigrerend gedaan worden over ‘de postjes’. Het is van groot belang wie precies – partij en individu – wat zal doen: het regeerakkoord is het belangrijkst, maar personen kunnen een groot verschil maken, in positieve of negatieve zin. Personen hebben niet enkel capaciteiten en gedrevenheid, ze hebben ook een persoonlijke visie of aanpak. Dat het inhoudelijke en personele volledig losgekoppeld moet worden, is een populistische stelling, geen wijsheid.’
Heeft CD&V in dat opzicht de formatie bemoeilijkt door de gedoodverfde kandidaat-premier Kris Peeters uit de running te halen?
Carl Devos: ‘Ja, in zekere zin wel. Want CD&V had ook tijdens de Vlaamse formatie, toen over de Zestien werd beslist (in aanwezigheid van Charles Michel) kunnen zeggen dat ze in elk geval eerst het Europees Commissariaat wilden. Had ze die duidelijkheid enkele weken geleden al gegeven, dan had men die nachtelijke scènes kunnen vermijden. Want dan zou nog op het einde van de Vlaamse formatie blijken dat CD&V dus de Zestien niet kon opeisen.
Bij CD&V hebben ze lang gedacht dat beide mogelijk zouden zijn, de anderen hebben lang gedacht dat CD&V de Zestien niet zou laten vallen. CD&V heeft Peeters niet met plezier uit de running gehaald, dat deden ze onder druk van de anderen. Maar pas na veel verzet en met grote tegenzin. Peeters is dus ook uit de running geduwd. De miserie met de Zestien is een collectieve verantwoordelijkheid van alle onderhandelende partijen. Ze hadden simpelweg veel eerder glasheldere afspraken moeten maken.’
Is Peeters eigenlijk wel afgeschreven? Hij zinnespeelt zelf op zijn lessen Frans, die ‘misschien nog van pas komen’. Bart De Wever zei ook dat ‘alles mogelijk is’ in deze formatie.
Officieus is Peeters nog in de running voor premier
Carl Devos: ‘Officieus is Peeters nog altijd in de running. Het is niet uitgesloten dat hij nog premier wordt. Ook voor Peeters zelf is het belangrijk dat er snel duidelijkheid komt: er is een groot verschil tussen beide rollen. Zit je aan tafel als toekomstig premier, dan moet je vooral de hele ploeg. Dan zit je daar als architect van het compromis. Wie aan tafel plaatsneemt als toekomstig vicepremier moet vooral de partijlijn bewaken.
Omgekeerd moeten de anderen weten wat ze van deze co-formateur moeten verwachten. Kan je hem verwijten niet overal het midden te zoeken als hij straks toch vicepremier wordt? Die onduidelijkheid rond Peeters is dus ook de onduidelijkheid van de andere partijen.’
Hoe moeilijk wordt de discussie binnen de liberale familie? In Vlaanderen gonst de naam van Maggie De Block, maar is die wel geschikt? Aan Franstalige zijde wordt het een pittige discussie tussen Charles Michel en Didier Reynders.
Carl Devos: ‘Het lijkt erop dat de eerste keuze aan MR is, die onderling moet uitmaken wie waar wordt ingezet. Pas daarna komt Open VLD in beeld. En het is niet omdat er nu is afgesproken dat de Zestien naar een liberaal gaat, dat dat ook zo moet zijn. In de Vlaamse formatie was in de marge van het regeerakkoord overeengekomen dat Peeters premier zou worden, die afspraak heeft deze bizarre formatie ook niet overleefd. Er zijn nog weinig zekerheden, ook niet dat in beton gegoten afspraken enkele weken later nog overeind blijven.
Michel lijkt een logische keuze, maar wie weet wordt het Didier Reynders en blijft Michel als partijvoorzitter buiten de regering over de MR-lijn waken. Dat is moeilijk te voorspellen. Het lijkt me evenwel onwaarschijnlijk dat MR, na het verlies van het Europees Commissariaat, nu ook de Zestien uit handen zou geven. Enige stoorzender daarbij is misschien N-VA, die een Franstalige premier misschien niet zo ziet zitten. Maar dan is de evidente repliek: doe het dan zelf, en daar lijken ze bij N-VA vooralsnog niet toe bereid. De kans is dus groot dat de Zestien naar MR gaat.’
Wat zijn de kansen voor Didier Reynders, die al 15 jaar op topniveau meespeelt in de Belgische politiek?
Carl Devos: ‘Zowat iedereen vindt terecht dat Reynders in de regering moet, daar is hij minder gevaarlijk dan erbuiten. Is hij bereid ‘onder’ Michel als vicepremier te dienen? Zelfs dan blijft hij een absolute topper waarmee elke premier rekening moet houden. Hem buiten de regering houden, als partijvoorzitter, is echter nog avontuurlijker. En er zijn al twee grote chefs die vanuit hun partij de regering onder controle zullen houden: De Wever en Wouter Beke.’
Wat met Maggie De Block? Zelf zegt ze ‘niet nee, en niet ja’.
Carl Devos: ‘Dat De Block nu naar boven komt, dient Open VLD. De partij lijkt daarmee wat belangrijker te zijn in de lopende onderhandelingen. Ze kan zelfs laten uitschijnen dat ze meer moet krijgen, als afkoopsom om De Block niet forser naar voor te schuiven voor de Zestien. En relevantie is voor Open VLD, na de beledigende deelname aan de Vlaamse formatie, essentieel. Premier De Block biedt Open VLD een kans op grote zichtbaarheid, wat bij succes van De Block de hele partij ten goede kan komen.
Er zit natuurlijk ook een groot risico in, want dit wordt een moeilijk premierschap. De prijs voor de Zestien is een daarnaast geringe aanwezigheid in de regering en een bescheiden opstelling in inhoudelijke onderhandelingen. Dan lijkt Open VLD wel een personenpartij: enkele ministers wegen meer dan inhoudelijke punten.’
Zou De Block een goed premier kunnen zijn? Ze is dan wel populair, ze was ‘maar’ staatssecretaris’.
Carl Devos: ‘Populariteit kan zo keren en is dus een dunne basis voor de premierkeuze. Andere kenmerken van haar zijn belangrijker. Het is geen tafelspringer of haantje de voorste, ze wil zich niet per se ten koste van andere profileren, ze is zelfrelativerend. En ze is naar Wetstraatnormen bescheiden en kan ‘menselijk’ en toegankelijk communiceren, enz. Dat profiel kan wel eens belangrijk worden: de volgende premier moet rekening houden met machtige vicepremiers en een paar sterke voorzitters die vanop de zijlijn meekijken.
In haar nadeel pleit geringe ervaring en netwerken op het allerhoogste niveau, ze concentreerde zich enkel op haar eigen domein en kwam niet op het terrein van de ‘algemene zaken’ of grote politieke strategieën. In de campagne liet ze op dat gebied ook geen verpletterende indruk na.
Maar Open VLD heeft er meer belang bij de Zestien aan anderen te laten en hun plaats te kennen, anders hebben ze de leiding over een regering waarin ze zelf niet veel te vertellen hebben. Al is dat wellicht allemaal academisch: MR laat de Zestien niet aan de kleine broer over.
Anderzijds, zoals gezegd, in dit land weet je maar nooit … De enige zekerheid is dat een beslissing zich opdringt in deze week van de waarheid. De zoveelste.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier