Van Filipijnen tot Zuid-Afrika: Vlaamse jacht op verpleegkundig talent breidt uit

De Brugse arbeidsrechtbank buigt zich weldra over de eerste poging om Indiase verpleegkundigen naar Vlaanderen te lokken. Intussen schieten initiatieven uit de grond. Filipijnen, Mexico, Sri Lanka, Zuid-Afrika: Vlaanderen jaagt wereldwijd op verpleegkundig talent.

Op vrijdag 26 januari moet de Indiase zakenman Babu Abraham zich voor de Brugse arbeidsrechtbank verantwoorden voor mensensmokkel. Onrechtstreeks is dat een gevolg van een artikel over een weinig bekend arbeidsmigratiekanaal dat precies drie jaar geleden in Knack verscheen. Spilfiguur was de met Franse diploma’s management en psychologie gewapende Abraham die zich als HR-ondernemer had gevestigd. Zijn specialiteit: hoogopgeleide en vaak ervaren verpleegkundigen vanuit de Zuid-Indiase deelstaat Kerala naar Europa brengen.

Nadat hij zo eerder tientallen verpleegkundigen in Waalse en Brusselse woonzorgcentra had geplaatst, ging hij in 2017 scheep met vier Vlaamse HBO5-scholen. Zo konden de rekruten na een vooropleiding in Kerala via een verkort traject een erkend Vlaams graduaatsdiploma behalen, waarna ze volstrekt legaal in diverse woonzorgcentra aan het werk konden gaan.

Zustercongregaties

Abraham erkende destijds tegenover Knack dat hij kandidaten zo’n 4000 euro vroeg voor hun vooropleiding en administratieve omkadering. Marktconform in India waar veel recruiters actief zijn in arbeidsmigratie naar Europa, Noord-Amerika en het Midden Oosten. Het arbeidsauditoraat Brugge zag dat evenwel anders en startte een officieel onderzoek waarvoor ook tientallen Indiërs werden ondervraagd. ‘We hebben inbreuken vastgesteld op de wet op de private arbeidsbemiddeling’, zegt arbeidsauditeur Filiep De Ketelaere. ‘Het is namelijk verboden arbeidsmigranten zelf te doen betalen om te kunnen werken in het buitenland. Volgens verschillende getuigen ging het trouwens om meer dan 4000 euro. Nog een bezwarend element is de controle die Abraham bleef uitoefenen nadat de Indiërs al tewerkgesteld waren.’

Niet alleen het arbeidsauditoraat schoot in actie. Kort na de publicatie in Knack kregen de betrokken scholen en woonzorgcentra bezoek van de Vlaamse sociale inspectie en de onderwijsinspectie. De eerste stelde verschillende inbreuken vast, terwijl de onderwijsinspectie een erg kritisch rapport opstelde over de kwaliteit van de verkorte HBO5-opleiding en de kennis van de Nederlandse taal. Zo liep de piste-Abraham dood, maar niet de import van Indiase verpleegkundigen. Project Aurora, waarover Knack ook al eerder berichtte, draait intussen op volle toeren. Deze week studeert bij de Gentse HBO5-school Sint-Vincentius een tweede lichting van 37 verpleegsters uit Kerala af, terwijl een derde lichting al klaar staat om naar ons land af te reizen, na het voltooien van een voortraject met modules geriatrische en psychiatrische zorg en cursussen Nederlands.

Een recruiter komt hier niet aan te pas. Project Aurora werkt in Kerala samen met de officiële arbeidsbemiddelingsdienst Odepc en een lokale partner, het katholieke Lourdes Hospital in Kochi. Dat laatste is geen toeval, want er spelen historische banden mee met de drie zorggroepen die achter het initiatief schuilen. Mintus is de welzijnspoot van het Brugse OCMW, maar Exalta en Curando zijn in de schoot van zustercongregaties ontstaan. Kandidaten betalen zelf niets voor hun rekrutering, sterker nog: ze ontvangen tijdens hun vooropleiding een vervangingsinkomen. Zodra ze in België aankomen, combineren ze HBO5-studies met een deeltijdse baan als zorgkundige in een van de betrokken rusthuizen. Eens hun diploma op zak blijven ze er voltijds werken als verpleegkundigen met een volwaardig arbeidscontract.

Filipijnen en Mexico

Begin januari stonden op de website van de VDAB 2500 vacatures voor verpleegkundigen en 950 voor zorgkundigen open. Het is tegen die achtergrond dat ze bij Aurora een tandje hebben bijgestoken. Vorige zomer werd de vzw Chinta met twee vaste medewerkers opgericht om de werking te professionaliseren en uit te breiden. ‘Voor de vierde lichting mikken we op 60 tot 80 kandidaten’, zegt Exalta-directeur Wouter Sonneville. ‘De helft daarvan zal worden tewerkgesteld bij externe partners, eveneens zorggroepen met een nijpend personeelstekort. We krijgen veel aanvragen, ook vanuit ziekenhuizen. Tegelijkertijd worden we aan de mouw getrokken om expertise te delen met nieuwe initiatieven. Zo hebben we onlangs een delegatie van de Duitstalige Gemeenschap op bezoek gekregen. In de Oostkantons zijn de tekorten blijkbaar nog prangender, ze hebben er geen eigen scholen en zien veel verpleegkundigen naar Duitsland vertrekken’.

Opvallend: voor het eerst wordt er ook gerekruteerd buiten Kerala dat van oudsher bekendstaat voor zijn vele, kwaliteitsvolle opleidingen verpleegkunde. Chinta mikt voor de vierde lichting ook op Jharkhand, in samenwerking met de Zusters van Liefde die al decennialang actief zijn in de oostelijke deelstaat. Maar het net wordt nog breder uitgegooid. ‘We hebben plannen met de Filipijnen die net als Kerala een overschot aan goed opgeleide verpleegkundigen hebben’, zegt Sonneville. ‘De bedoeling is bachelors aan te trekken voor onze ziekenhuizen. In overleg met de Filipijnse autoriteiten en een lokale onderwijspartner proberen we een aangepast curriculum op te stellen dat bidiplomering toelaat. Filipijnse verpleegkundigen kunnen hier dan met een Europees erkend diploma meteen aan de slag. Uiteraard moeten we tijdens hun studies in de Filipijnen intensieve taalcursussen organiseren’.

Intussen broedt Hogeschool PXL op soortgelijke plannen met partners in Zuid-Afrika, een land waarmee de Limburgse onderwijsinstelling al langer samenwerkt als stagebestemming voor de eigen studenten. Toekomstmuziek dus, in tegenstelling tot het ambitieuze project dat drie ziekenhuizen – UZ Leuven, Noorderhart Pelt en Ziekenhuis Oost Limburg – samen met de KU Leuven en Hogeschool UCLL op stapel hebben staan. Als alles goed gaat, landt nog voor juli uit Kerala een eerste cohort van 48 verpleegkundigen met master- en bachelordiploma’s, van wie de helft voor het UZ Leuven is bestemd.

Koen Balcaen, directeur verpleegkunde in het UZ Leuven, noemt het een kleinschalig experiment waarbij transparantie centraal staat. ‘We hebben geen lokale partner behalve de overheid, de Odepc. Zij maken de eerste selectie, zij fungeren als doorgeefluik voor de opleidingsvergoeding die wij uiteraard zelf financieren.’ Nog een verschil met eerdere Kerala-pistes: tijdens het voortraject worden geen modules geriatrie en psychiatrie gegeven, alle energie gaat naar Nederlandse taalles. Het universitaire Instituut voor Levende Talen heeft permanent twee gespecialiseerde docenten ter plaatse. ‘De Indiërs moeten niveau B2 halen om hier te mogen werken’, zegt Balcaen. ‘Pittig, daarom proberen we ze reeds in Kerala naar een B1-attest te begeleiden.’ Het proefproject moet zijn succes nog bewijzen, maar de initiatiefnemers hebben alvast een missie naar Mexico gestuurd om ook daar een systeem van bidiplomering op poten te zetten.

Neokoloniale exploitatie

Medisch personeel rekruteren in lage- of middeninkomenslanden (LMIC) voor tewerkstelling in rijke landen is omstreden. Het gevaar bestaat dat de braindrain ten koste gaat van het reeds wankele gezondheidssysteem in donorlanden. De Wereldgezondheidsorganisatie hanteert een rode lijst van landen waar de praktijk strikt verboden is. Behalve de meeste Afrikaanse landen staan onder meer Pakistan en Bangladesh erop. Vorig jaar verscheen een verontrustende studie van het London Institute for Hygiene and Tropical Medicine over globale migratie van medisch personeel. Het geld dat naar familie in het thuisland wordt teruggestuurd, zogenaamde remittances, weegt nooit op tegen de kosten die het donorland maakt voor de opleiding. De belofte dat migranten terugkeren met expertise die ze ten dienste stellen van hun geboorteland, botst op de vaststelling dat de overgrote meerderheid nooit terugkeert. ‘Ook onze Indiërs geven in grote meerderheid aan dat ze hier willen blijven’, zegt Sonneville. ‘Daar houden we rekening mee, we helpen hen zelfs met de papieren voor gezinshereniging. Maar dat is in feite een vorm van respect. Kerala heeft een traditie van arbeidsmigratie, vooral in de zorg. Onze Indiërs hebben er bewust voor gekozen. Het zou juist paternalistisch zijn hen dat recht te ontzeggen.’

Koen Balcaen voelt zich al evenmin aangesproken door de kritiek. ‘In Kerala zit export in het quotum voor de opleidingen verpleegkunde dat door de overheid wordt bepaald. Ook in Mexico zit de overheid aan het stuur. De streek waar we hopen op te starten, tussen Mexico-Stad en Monterrey, is arm en kampt met hoge werkloosheid. Verpleegkunde is een van de weinige studies die jongeren kunnen betalen. Er studeren dan ook veel meer verpleegkundigen af dan lokaal nodig. De overheid ziet emigratie en remittances als motor voor ontwikkeling’.

Sommige landen gaan nog een stap verder. De ambassade van Sri Lanka heeft zelf de Vlaamse zorgambassadeur Candice De Windt gecontacteerd. Dat heeft geleid tot een kennismaking met de vzw Chinta die de mogelijkheden onderzoekt om een nieuw migratiekanaal te openen. Samen met de VDAB volgt De Windt zowel Chinta als het Leuvense initiatief op. ‘Internationale arbeidsmigratie blijft een kleine niche’, zegt ze. ‘Ondanks de historisch hoge tewerkstellingsgraad zit nog altijd een vijfde van de Vlaamse beroepsactieve bevolking zonder baan. Die reserve van lokale competenties moeten we aanspreken.’ De Windt pleit voor een wetgevend kader om medische arbeidsmigratie van buiten de EU te stroomlijnen en de kans op misbruiken te minimaliseren. ‘Met heldere regels voor rekrutering, diploma-erkenning, verblijfs- en werkvergunningen, wederkerigheid. Laten we ons beperken tot enkele preferentiële partnerlanden zoals India, Mexico, de Filipijnen en Sri Lanka.’ Misschien een idee voor de volgende Vlaamse regering? Koen Balcaen is er alvast voor gewonnen. ‘We gaan buitenlands talent hard nodig hebben’, zegt hij. ‘De prognoses zijn bekend: na 2030 worden de tekorten in de zorg pas echt dramatisch.’