Vlaamse overheid ziet liever geen burgeronderzoek naar PFAS-waarden

Bezorgde burgers in verschillende Vlaamse steden zetten een gezondheidsonderzoek op naar de omvang van PFAS-vervuiling in hun streek. Het Vlaams Departement Zorg kwam tussenbeide met een brief om dat te ontraden. ‘Waar is die boycot voor nodig?’

Niet alleen in Zwijndrecht, in de buurt van het chemiebedrijf 3M, is er in Vlaanderen PFAS-vervuiling. Die schadelijke forever chemicals zijn op veel meer plaatsen terug te vinden. Dat is al lang geweten, maar burgers die zich zorgen maken over hun gezondheid voelen zich nog altijd niet ernstig genomen.

Daarom kwam de actiegroep Climaxi eerder deze maand met de aankondiging dat ze in plaatsen als Kortemark, Oostende en Ronse samen met lokale actiegroepen een bloedonderzoek naar PFAS-waarden bij inwoners opzet. Op sommige plaatsen heeft het onderzoek al plaatsgevonden, op andere gebeurt het later deze maand of in juli.

Op 22 juni richtte het Vlaams Departement Zorg een brief aan onder meer de eerstelijnszorg en de betrokken huisartsen waarin het zo’n soort onderzoek stellig afraadt. Climaxi heeft het in een reactie over een ‘zelden gezien initiatief’ en een ‘boycot’.

No regret-maatregelen

Het departement argumenteert dat uit het onderzoek geen juiste conclusies kunnen worden getrokken, en dat we bovendien al weten dat Vlamingen worden blootgesteld aan (te veel) PFAS. Er zijn al no regret-maatregelen, waarbij mensen in de buurt van vervuilde sites gevraagd wordt om voorzichtig te zijn.

‘We hebben er begrip voor dat mensen hun bloed willen laten testen, maar we kunnen hen geen ander advies geven dan die maatregelen te volgen’, zegt Valerie Weekers van het Departement Zorg in een reactie. ‘Op individueel niveau kunnen die waarden ook niet voorspellen wat de mogelijke gezondheidseffecten zijn, en zo’n kleinschalig onderzoek kan ons niet veel leren omdat het niet wetenschappelijk omkaderd is. Daarom raden wij het Climaxi en lokale overheden af.’

De inwoners van Ronse hebben dezelfde rechten als de inwoners van Zwijndrecht.

Het departement verwijst naar het grootschalige onderzoek dat ondertussen in Zwijndrecht georganiseerd wordt: dat is wel van dien aard dat er lessen uit vallen te trekken. Climaxi en de actiegroepen aan hun zijde willen juist dat de overheid ook zo’n onderzoek in andere gemeenten organiseert. Zij komen alleen met hun eigen initiatief omdat initiatieven van de overheid uitblijven.

Filip De Bodt van Climaxi is zeer verbaasd over de reactie van de Vlaamse overheid. ‘Het Departement Zorg heeft nooit genoeg tijd en mensen om snel adviezen te formuleren over milieuvergunningen, maar nu komen ze er uit het niets mee. Plots is er tijd om iedereen aan te schrijven die meewerkt aan ons onderzoek. Waar is die boycot voor nodig? Wij pretenderen helemaal niet dé wetenschappelijke studie over dit onderwerp te publiceren, maar willen mensen die ongerust zijn meer informatie geven. De inwoners van Ronse hebben dezelfde rechten als de inwoners van Zwijndrecht. De vervuiling is daar even rampzalig. Gelukkig heeft de boycot geen effect: er is niemand die daarom zijn medewerking aan het onderzoek stopzet.’

De Bodt is ervan overtuigd dat de Vlaamse overheid de impact van PFAS in Vlaanderen onderschat. ‘De no regret-maatregelen gelden enkel in een straal van 100 meter of een halve kilometer rond de vervuilde sites’, zegt hij. ‘Wij hebben nu al bloedstalen gezien die erop duiden dat ook mensen die soms een kilometer verder wonen veel te hoge PFAS-waarden hebben. Vlaanderen heeft een akkoord gesloten met 3M, maar verder doet het niets. Het is niet voldoende om toe te geven dat er een probleem is.’

Stekelig

De bekende Nederlandse expert Jacob de Boer zal de resultaten van het Climaxi-onderzoek analyseren. Hij was enkele jaren geleden betrokken bij soortgelijk onderzoek in de buurt van 3M in Zwijndrecht en noemt de inhoud van de brief ‘stekelig’. ‘Dit onderzoek is een pilot’, zegt hij. ‘Het gaat inderdaad om een steekproef en niet om duizenden deelnemers, maar ik zie niet in wat daarop tegen zou zijn. In plaatsen als Ronse zit ontzettend veel vervuiling. De overheid zou dat onderzoek zelf kunnen voeren, maar dat wil het blijkbaar niet.’

Ik vrees dat de overheid een onderzoek zoals in Zwijndrecht wil voorkomen.

Het onderzoek dat De Boer in 2021 samen met de actiegroep Grondrecht voerde, was voor de overheid de aanleiding om grootschaliger onderzoek op te zetten. Mensen uit Zwijndrecht konden ondertussen een gratis bloedonderzoek laten uitvoeren. De resultaten daarvan worden wetenschappelijk geanalyseerd. De actievoerders hopen vandaag op een soortgelijk effect.

Lech Schelfout, actievoerder uit Ronse, denkt zelfs dat de overheid daarom tot deze ontradingscampagne overging. ‘Ik vrees dat zij de bui al zien hangen en zo’n onderzoek proberen te voorkomen. Tot hiertoe hebben ze het altijd geweigerd. Dat is onbegrijpelijk. Maar ook over de sanering is er momenteel een zwartepietenspel aan de gang tussen de Vlaamse overheid en de provincie. Vlaanderen probeert eronderuit te komen.’