‘De wet is de wet voor alle Vlamingen, behalve voor de N-VA’

‘Ik denk dat we in 2024 of uiterlijk in 2029 ons Weimar-moment beleven’, zei de N-VA-voorzitter afgelopen zaterdag in de zakenkrant De Tijd. Qua oneliner was dat zelfs voor Bart De Wever potig – na de chaotische Weimar-regeringen kwam Adolf Hitler aan de macht in Duitsland – maar de meeste aandacht ging naar wat hij in de slipstream van die slogan poneerde: dat een staatshervorming zo moeilijk zou worden dat er voor een ‘extralegale’ weg zou moeten worden gekozen. Buiten de wet om dus.

Het is lang niet de eerste keer dat hij dat zegt. Anderhalf jaar geleden sprak hij over de implosie van België en het confederalisme in een interview voor De Krant van West-Vlaanderen: ‘Ik geloof bijna niet meer dat er nog iets op legalistische wijze kan gebeuren’, zei hij toen, en ‘we hebben een nieuwe coup nodig’. Toen stond zijn gps wel nog anders ingesteld. Hij sprak niet van Weimar – de stad in het Duitse Thüringen – maar van het West-Vlaamse Loppem. Dat is een verwijzing naar 1918, toen Koning Albert I zich met vooraanstaande politici in een kasteel terugtrok, onder meer om het algemeen enkelvoudig stemrecht in te voeren. Nog voor de grondwet werd gewijzigd, dus.

Maar de ‘extralegale weg’ naar meer Vlaanderen is niet alleen oud nieuws, hij is ook niet populair. Het is zeer de vraag of De Wever daarmee een winnend recept voor de verkiezingen van 2024 in handen heeft. Wie in een grotere Vlaamse autonomie een oplossing voor de politieke malaise ziet, moet vandaag de ogen sluiten voor de lamlendigheid van de Vlaamse regering. Nu ja, sluiten? Noem het maar de ogen hard dichtknijpen: de motor sputtert op alle belangrijke Vlaamse bevoegdheden, van het onderwijs over wachtlijsten in de zorg tot de crisis in de crèches.

Bovendien zijn veel Vlamingen er niet van overtuigd dat Vlaams zelfbestuur zaligmakend is. Drie jaar geleden publiceerde Knack de resultaten van een postelectoraal onderzoek waaruit bleek dat amper 16 procent van de Vlamingen de onafhankelijkheid wil. Dat terwijl maar liefst 22 procent van de Vlamingen terug naar een … unitair België wilde – waarin alle Vlaamse bevoegdheden terug naar het Belgische niveau gaan, dus. Dat was, nota bene, na vijf jaar communautaire stilstand van de mee door De Wever op het schild gehesen Zweedse regering. Wie een extreemrechtse overwinning in 2024 als een pleidooi voor separatisme zal willen uitleggen, heeft bitter weinig argumenten.

Dat de tijden explosief zijn, daar is meer consensus over. De Wever is lang niet de enige die over een ‘Weimar’-moment begint. Eind vorig jaar koppelde socioloog Mark Elchardus in Knack het begrip aan de vraag ‘of democratische partijen nog een antwoord kunnen bieden’. In Nederland spreekt ook Monika Sie, de directrice van onderzoeksinstituut Clingendael, van een Weimar-moment. In de Verenigde Staten verwijst men al veel langer naar Weimar, minstens sinds Donald Trump de verkiezingen won. In zijn interview in Knack vorige week gebruikte socioloog Luc Huyse het woord niet, maar zijn waarschuwing voor 2024 kwam ongeveer op hetzelfde neer: ‘Besef goed dat in tijden van chaos álles mogelijk wordt.’

Het is opmerkelijk dat de N-VA-voorzitter gelooft dat godbetert een Belgische staatshervorming zo’n Weimar-explosie zou kunnen tegengaan. De Weimar-vrees is duidelijk géén exclusief Vlaams of Belgisch fenomeen. Het is nog vreemder dat hij daarvoor de wet wil overtreden, al noemt hij dat vandaag ‘extra-legaal’. Het is kras: als het over verkeersboetes, druggebruik of – vooral – migranten gaat heet de wet overtreden altijd ‘illegaal’. In die mate zelfs dat het substantief ‘illegalen’ in Vlaanderen alleen maar ‘sans-papiers’ betekent. Maar als nationalistische politici de wet willen overtreden heet dat plots ‘extralegaal’. De wet is de wet voor alle Vlamingen, behalve voor de N-VA.

De ironie is compleet voor wie de plannen van Gerolf Annemans kent voor de ‘ordelijke opdeling van België’. De technische details verschillen, maar in het boek met de gelijknamige ondertitel pleitte de prominente extreemrechtse politicus meer dan tien jaar geleden al voor een, jawel, extralegale communautaire oplossing. Dat is geen detail, want het is nu net om extreemrechts af te houden dat De Wever die extralegale weg wil inslaan.

Eigenlijk zegt De Wever: om extreemrechts buiten te houden, moeten we de plannen van extreemrechts uitvoeren. Dat is niet alleen illegaal. Het is ook volkomen absurd.