De Warmste Week en andere goede doelen: slim doneren doe je zo

Geeft ú iets voor een goed doel tijdens De Warmste Week van Studio Brussel? Allemaal heel sympathiek, vindt natuurkundige en moraalfilosoof Stijn Bruers, maar de vraag is: haalt het iets uit? ‘Wie écht het verschil wil maken, zoekt rationeel naar de grootste impact.’

Tijdens De Warmste Week van Studio Brussel (18-24 december) een duit in het zakje doen voor de opleiding van de blindengeleidehond van een buurvrouw: het bezorgt een mens een warme gloed vanbinnen. Maar wordt de wereld daar ook echt beter van? Vermoedelijk een beetje, al is uw 40 euro niet meteen een topinvestering. ‘De opleiding en verzorging van één blindengeleidehond kost 40.000 euro’, zegt moraalfilosoof Stijn Bruers. ‘Met datzelfde bedrag kun je voorkomen dat 1000 kinderen in Afrika blind worden door trachoom, een oogontsteking die met een eenvoudige ingreep te genezen is. 40 euro investeren in een internationale ngo als Sightsavers helpt dus meer leed verzachten dan hetzelfde bedrag schenken voor één hond.’ Als medeoprichter en voorzitter van Effectief Altruïsme België promoot Bruers het optimaal en rationeel afwegen van giften voor goede doelen. Hij schreef er het boek Beter worden in goed doen over.

‘Ik maak het onderscheid tussen partijdig en onpartijdig of effectief altruïsme’, legt Bruers uit. ‘Bij de partijdige variant voel je je persoonlijk en emotioneel betrokken. Het kan gaan over iemand die je dierbaar is, zoals de blinde buurvrouw die op haar blindengeleidehond wacht. Door die dierbare te helpen, bezorg je jezelf een goed gevoel. Onpartijdig of effectief altruïsme vertrekt niet vanuit de gevoelens van de donor. Een effectieve altruïst wil met zijn gift een zo groot mogelijk effect bereiken.’

Dat onpersoonlijke ligt voor veel mensen moeilijk. Het is niet voor niets dat een ngo zoals Plan International mensen graag de illusie geeft dat ze de opleiding van één meisje in een derdewereldland steunen, terwijl ze eigenlijk bijdragen aan de totale werking.

Stijn Bruers: Hulporganisaties gebruiken inderdaad soms die marketingtruc. Uit onderzoek blijkt dat het effect heel sterk is wanneer er één gezicht op een campagne wordt geplakt. Als je een pakkende brief in de bus krijgt van het achtjarige Afrikaanse meisje Aïsha, slachtoffer van de hongersnood, word je medelijden gewekt en ben je sneller geneigd om diep in je portemonnee te tasten. Mensen zullen dan weer minder gul zijn zodra er twee namen en twee gezichten op zo’n brief staan. Datzelfde onderzoek laat ook zien dat mensen zo goed als niets meer geven als de brief het heeft over miljoenen levens die door hongersnood bedreigd worden. Bij rampen met heel veel slachtoffers, zoals bij de tsunami in Sulawesi, voelen we minder empathie. Maar die jongens die in de grot in Thailand vastzaten, konden wel op ons medeleven rekenen. We hadden toen een mooi overzicht van het aantal slachtoffers, en het hielp dat het om herkenbare voetballertjes ging. Verschillende mechanismes in onze psyche zorgen ervoor dat we erg geraakt kunnen worden door één kind in nood.

Dan is er niet echt iets mis met hulporganisaties die bewust op die gevoelens inspelen?

Bruers: Zolang het niet om misleiding gaat, is daar inderdaad niets mis mee. Als donateurs niet in hun eigenwaarde geraakt worden en de slachtoffers geholpen worden, kan het door de beugel. Alleen kan het geen kwaad dat donateurs zich dan afvragen waarom ze geld storten. Is het om hun gevoel te sussen, of om een kind te redden?

Ik hoor mensen weleens zeggen: ‘Ik geef geen geld aan 11-11-11, want er gaat te veel geld naar de werking van de organisatie. Ik geef liever aan iemand die ergens in Afrika een schooltje gebouwd heeft en die ik persoonlijk ken. Dan worden mijn centen goed besteed.’ Hebben ze een punt?

Bruers: De werkingskosten van een organisatie zijn totaal irrelevant. Als je in een winkel een nieuwe computer koopt, ben je alleen geïnteresseerd in de prijs-kwaliteitverhouding. Je zult dan nooit navragen hoe groot het reclamebudget van Apple is, of opzoeken hoeveel de ceo van Microsoft verdient. Bedrijven met hoge administratiekosten hebben vaak ook hoge kwaliteitseisen. Een ngo die een kwaliteitsvolle hulpverlening nastreeft, moet misschien ook flink investeren in monitoring, in het nauwgezet opvolgen en bewaken van de kwaliteit. In plaats van ons blind te staren op de werkingskosten van een ngo kunnen we ons beter concentreren op de prijs-kwaliteitverhouding.’

Er wordt ook vaak beweerd dat ontwikkelingshulp contraproductief werkt en landen aan de bedelstaf houdt.

Bruers: In het algemeen doen goede doelen meer goed dan kwaad. Een minderheid van de projecten heeft een averechts effect en richt schade aan. De overgrote meerderheid heeft dan weer weinig of geen impact. Wat overblijft, is een minderheid die zeer effectief is. Dát zijn de interessante goede doelen. De Amerikaanse organisatie Give Well is gespecialiseerd in onderzoek naar hun effectiviteit. Ze doet dat zoals een belegger bedrijven doorlicht. Op de website givewell.org rangschikt ze projecten van meest effectief naar minder. Voor een tropische ziekte zoals malaria is een muskietennet de meest effectieve en tegelijk de goedkoopste oplossing, maar in veel Afrikaanse dorpen zijn er nog geen netten te vinden. Doneren aan organisaties die muskietennetten in Afrika verdelen, getuigt dus van effectief altruïsme.

Onderwijs wordt beschouwd als een belangrijke schakel in ontwikkelingswerk. Dankzij onderzoek van onder andere Give Well weten we dat iets simpels als een ontwormingstabletje ervoor zorgt dat kinderen alle dagen naar school kunnen en niet uitvallen vanwege darmziektes. Het meest effectieve middel voor het bevorderen van onderwijs blijkt de verdeling van goedkope ontwormingstabletjes aan de schoolpoorten.

Hoe effectief is steun aan een organisatie zoals Amnesty International?

Bruers: Dat is een heikele kwestie, want dan plaats je het belang van politieke burgerrechten tegenover het redden van levens. We zouden ons natuurlijk ook enkel op leed kunnen concentreren. Met het geld dat Amnesty International aan één campagne voor de vrijlating van een politieke gevangene besteedt, kun je verschillende doodzieke kinderen redden. Je kunt je dan afvragen: wat is het meest effectieve? Eén politieke gevangene vrij krijgen, of vermijden dat 100 kinderen blind worden?

Dat klinkt heel cru.

Bruers: Ja, maar je keuze hangt af van hoe je leed inschat. Vanwege je politieke denkbeelden gevangen zitten en blindheid zijn twee vormen van leed. Ik spreek me er niet over uit wat ik het meest zwaarwichtig vind. Andere moraalfilosofen onderzoeken wel hoe we het leed van die ene persoon moeten afwegen tegen dat van anderen. Dat neemt niet weg dat het geen kwaad kan om zelf altijd goed na te denken over hoe je goede doelen wilt steunen: partijdig of onpartijdig.

De onpartijdige altruïst moet dan als een wetenschapper te werk gaan bij het maken van zijn keuze?

Bruers: Dat is inderdaad de kern van het effectief altruïsme: aan de hand van wetenschappelijk bewijs rationeel vaststellen welke organisatie het meeste bijdraagt aan minder leed.

Als effectief altruïst kan het dus verstandiger zijn om niet achter die ene individuele drenkeling te springen, maar de vrijgekomen tijd te besteden aan het overschrijven van een stevig bedrag op rekening van de Against Malaria Foundation?

Bruers: Iets soortgelijks wordt verteld over Bill Gates, de stichter van Microsoft: in plaats van een paar uur als vrijwilliger te gaan helpen bij de plaatselijke daklozenopvang kan hij die uren beter actief zijn als ondernemer en de duizenden dollars die hij dan verdient aan een daklozencentrum schenken. Ik vind het ook niet altijd even vanzelfsprekend. Daarom heb ik twee potjes: een voor partijdige feel good-goede doelen, en een voor onpartijdig altruïsme. Dat laatste potje groeit wel sneller dan het eerste.

Stijn Bruers

– Geboren in 1981

– Opleiding doctor in de wetenschappen (theoretische natuurkunde en ecologie, KU Leuven), doctor in de moraalfilosofie (dierenethiek, UGent)

– voorzitter en medeoprichter van Effectief Altruïsme België

– zet zich als activist in voor diverse goede doelen