De vuist van Kitir in Congo: wie ziet de context?

Een foto van minister Meryame Kitir en staatssecretaris Thomas Dermine met geheven vuist in Congo: meer was er niet nodig voor een storm aan kritiek op sociale media. Het is een perfect voorbeeld van hoe een beeld zonder context niet alles zegt.

Een glunderende minister van Ontwikkelingssamenwerking Meryame Kitir (Vooruit) steekt samen met Thomas Dermine (PS), staatssecretaris voor Wetenschapsbeleid, haar vuist omhoog. Op de voorgrond staan koning Filip en koningin Mathilde er wat ernstiger bij – bedremmeld, lijkt het wel. Het was een van de talloze foto’s die het persagentschap Belga maakte tijdens het recente staatsbezoek van koning Filip aan Congo. Het beeld stond in verschillende kranten als illustratie bij artikels over het staatsbezoek, zonder opvallende commentaren.

Maar op sociale media ging de foto een eigen leven leiden. De rechtstreekse aanleiding was een tweet van minister Kitir met die bewuste foto, toegevoegd aan een terugblik op haar bezoek aan Congo. Daar kwamen allerlei commentaren op. Het zou ‘onkies’ zijn om een dergelijke ‘politieke groet’ te maken achter de rug van het vorstenpaar, schreef een koningsgezinde twitteraar als reactie. Dat zou ingaan tegen ‘het protocol’ en respectloos zijn. Anderen stelden dat het ging om ‘de groet van de Black Panthers’, een ‘Black Power-groet’ of een ‘Black Lives Matter-vuist’. In het logo van de Black Lives Matter-beweging kun je inderdaad ook een geheven vuist zien.

Nee, klonk het elders, zo’n geheven vuist was eigenlijk een stiekem revolutionair of republikeins gebaar, of een ‘sossengroet’ die hoorde bij het zingen van de Internationale. Jong N-VA-voorzitter Jeroen Bergers postte de foto op Twitter, met een citaat erbij: ‘Een opgeheven vuist is een symbool van het communisme en de daarbij horende revolutie en klassenstrijd. Meer algemeen staat een opgeheven gebalde vuist voor strijd(lust), revolutie, agressie of woede.’ Er kwamen memes waarbij er een middelvinger aan de vuist gefotoshopt werd. Iemand suggereerde zelfs dat het zou gaan om de groet van de Grijze Wolven, een rechts-extremistische Turkse organisatie. Niet alleen ziet die groet er helemaal anders uit, met geheven wijsvinger en pink, Kitir heeft ook helemaal geen Turkse wortels.

Er circuleert ook een fotocollage die moet aantonen dat Kitir ‘te veel verschillende dure outfits’ droeg tijdens de Congotrip.

Na die reacties verwijderde de minister haar tweet. Maar dat bedaarde de gemoederen niet. Een anoniem profiel beweerde dat Kitir geprobeerd had om de foto te laten ‘verdwijnen’ en dat bericht werd prompt 500 keer geretweet. Maar wat was er nu te zien op die foto? En wat betekent die geheven vuist echt?

Lubumbashi

Het beeld is een momentopname van het bezoek van het Belgische vorstenpaar en enkele leden van de federale regering aan de universiteit van Lubumbashi, een stad in het uiterste zuiden van Congo, op 10 juni. Daar gaf koning Filip een speech over het belang van ontwikkeling, vrede en onderwijs voor de voormalige Belgische kolonie. Na afloop van zijn toespraak volgden er muzikale optredens. Een koor zong Ode An Die Freude uit de negende symfonie van Beethoven – de Europese hymne – en vervolgens kondigde de presentator het lied La Kassaparde aan. Precies tijdens dat lied werd de bewuste foto van Kitir en Dermine gemaakt.

Wat is La Kassaparde precies? Het is de officiële hymne van de universiteit van Lubumbashi, geschreven door de Congolese professor linguïstiek Julien Kilanga Musinde, die in de jaren negentig rector van de universiteit was. De tekst bezingt de wetenschap en stelt dat de studenten van de universiteit de ‘groene scheuten van het leven’ zijn, die de Congolese natie moeten helpen opbouwen en ‘het blazoen van hun Alma Mater vergulden’. ‘Kassapards’ is de geuzennaam voor studenten aan de universiteit van Lubumbashi. De naam verwijst naar de buitenwijk Kassapa waar zowel de universiteitsgebouwen als een beruchte gevangenis liggen. Aan het begin van zijn speech sprak ook koning Filip de aanwezige studenten aan met die titel.

Bij elke plechtige gelegenheid aan de universiteit is het de gewoonte La Kassaparde te zingen. Traditioneel gebeurt dat met geheven vuist, tijdens de laatste coupletten wordt duchtig met de vuist gezwaaid. Dat is te zien op de videobeelden van de ceremonie rond de speech van koning Filip: het merendeel van de aanwezigen zingt mee, met de vuist in de lucht. Op een breder gekadreerde versie van de veelbesproken foto is te zien hoe achter het koningspaar, behalve Kitir en Dermine, ook andere aanwezigen op het erepodium hun vuist omhoog houden.

Van een socialistische, republikeinse of ‘Black Lives Matter’-groet is dus helemaal geen sprake. Waarom dan het bericht van Twitter verwijderen? ‘De tweet is inderdaad weggehaald omdat er plots commotie over ontstond, met connotaties waar we niet bij stilgestaan hadden’, reageert het kabinet van Meryame Kitir. ‘Voor de minister was het gewoon een toffe foto van een geslaagd bezoek aan Congo.’

Verbrassen

Het verhaal over de zogenaamde communistische of ‘Black Lives Matter’-groet van Kitir in Congo valt moeilijk los te zien van de aanhoudende kritiek uit uiterst rechtse kringen op haar positie als minister van Ontwikkelingssamenwerking. Over de recente Congoreis circuleert bijvoorbeeld ook een collage van foto’s die zou moeten aantonen dat Kitir ‘te veel verschillende dure outfits’ droeg tijdens de trip. Het verhaal over de vuist is slechts een salvo in een groter verhaal.

Vlaams Belang lanceerde de voorbije maanden verschillende Facebookadvertenties die Kitir ervan beschuldigen in het buitenland ‘honderden miljoenen te verbrassen aan Afrikaanse dictators en groene luchtkastelen’. Op de afbeeldingen daarbij schudt Kitir de hand van een Congolese minister of staat een gefotoshopt beeld van de minister die op een berg bankbiljetten zit. ‘Telkens socialistische Kitir naar het buitenland reist, vliegt ons belastinggeld met miljoenen de deur uit’, klinkt het in een advertentie die VB-voorzitter Tom Van Grieken kocht. De fondsen die de federale regering besteedt aan programma’s voor ontwikkelingssamenwerking zet Vlaams Belang af tegen de dalende koopkracht van ‘het gewone volk’ in Vlaanderen.

Het is ook geen nieuw fenomeen dat politici op sociale media achtervolgd worden door foto’s waarop ze een bepaald controversieel gebaar lijken te maken. Er circuleren al jaren collages van prominente Vlaams-nationalistische politici die zogezegd ‘de Hitlergroet doen’. Als je de herkomst van die foto’s uitzoekt, blijkt dat telkens onzin te zijn – elke politicus steekt natuurlijk weleens zijn arm in de lucht. In Nederland werden foto’s van mannelijke politici met nagellak dan weer misbruikt om vraagtekens te plaatsen bij hun seksuele voorkeur. Maar dat zijn foto’s uit een solidariteitsactie met Tijn, een terminaal ziek jongetje dat in 2019 geld inzamelde door nagels te lakken. Foto’s zonder context blijven een machtig wapen voor wie de reputatie van politici wil beschadigen.