Netwerk van Belgische ereconsuls doorgelicht: ‘IJdelheid speelt een beetje een rol’

België is in het buitenland vertegenwoordigd door 276 ereconsuls. Hoe reageert Buitenlandse Zaken als die schaduwdiplomaten in opspraak komen?

Afgelopen zomer kreeg een van de rijkste Polen twaalf jaar gevangenisstraf. De zakenman had honderden mensen opgelicht. Toen het Poolse parket hem eind 2016 als hoofdverdachte arresteerde, was de man al anderhalf jaar actief als ereconsul van België in de Poolse stad Wroclaw. In 2018 werd zijn benoeming tot ereconsul van België opgeheven – in alle stilte, met één zin in het Staatsblad.

België heeft in 111 landen ereconsuls, zeg maar vrijwillige diplomaten. Het zijn zowel Belgen als buitenlanders. In 62 landen is het ereconsulaat zelfs onze enige officiële vertegenwoordiging. Wie zijn precies de 276 ereconsuls die onze driekleur verdedigen? Knack, De Tijd en Le Soir zochten het uit.

Extreem beschikbaar

‘Ereconsuls behartigen de belangen van België en van onze landgenoten’, zegt Joris Salden, directeur-generaal Consulaire Zaken op de FOD Buitenlandse Zaken. ‘Ze bieden bijvoorbeeld bijstand bij overvallen, ongevallen of overlijdens. Ze zijn extreem beschikbaar: zonder hen zouden heel wat landgenoten in het buitenland in de penarie zitten. Onze ereconsuls verrichten echt schitterend werk.’

Belgische ereconsuls mogen beperkte consulaire taken uitvoeren: noodreisdocumenten afleveren en in sommige gevallen documenten legaliseren. Vorig jaar reikten onze ereconsuls 1461 voorlopige paspoorten uit, en legaliseerden ze 11.441 documenten zoals geboorte- en huwelijksaktes.

Een andere taak is de betrekkingen met het gastland bevorderen. ‘Ereconsuls zijn voor België een voorname informatiebron over wat er leeft in het gastland. Zo spelen ze een rol in economische diplomatie’, zegt Salden. ‘Een belangrijk verschil met beroepsdiplomaten – statutaire ambtenaren die doorgaans vier jaar op post blijven – is dat ereconsuls in het gastland leven en daar ook hun carrière hebben uitgebouwd. Daardoor hebben ze meestal interessante contacten. Als je kinderen op school zitten met de zoon van de voorzitter van het hooggerechtshof… dat is bijzonder waardevol. Daar kun je geen prijs op plakken.’

Toch werken ereconsuls gratis en voor niets. Salden: ‘Zoals de titel het zegt: het is een honoraire functie, dus ze krijgen geen loon. Het enige wat wij kunnen geven, is erkenning. Als lid van het consulair korps mogen ze één keer per jaar deelnemen aan een diner, en aan het einde van hun carrière krijgen ze een medaille. Telefoonkosten en postzegels kunnen ze inbrengen. En ze mogen een deel van vergoeding voor consulaire diensten zelf houden, met een maximum van 27.000 euro per jaar. Maar de meesten komen niet eens aan duizend euro. Onze ereconsuls zijn gewoon gemotiveerd om België te helpen. En laten we eerlijk zijn: ijdelheid speelt ook een beetje een rol.’

Welke voordelen biedt de titel van ereconsul? Ze krijgen een ereconsulaire kaart en kunnen in sommige landen, net zoals consuls, een CC-nummerplaat aanvragen. ‘Maar ereconsuls hebben géén diplomatieke onschendbaarheid’, verduidelijkt Salden. ‘De politie mag hen dus wel degelijk arresteren. Ze genieten alleen consulaire onschendbaarheid voor officiële daden die ze binnen hun functie stellen. Wanneer ze bijvoorbeeld een Belgische gevangene bezoeken in het kader van consulaire bijstand, dan is de info die ze inzamelen beschermd.’

Chocolatiers, advocaten en een violist

De voorbije maanden hebben Knack, De Tijd en Le Soir het netwerk van 276 ereconsuls van België doorgelicht. Eerste vaststelling? Amper één op de zes ereconsuls is een vrouw. ‘Het is nog altijd vooral een mannenwereld’, zegt Salden. ‘Maar bij elke nieuwe kandidatuur wordt voortaan ook naar vrouwen gezocht.’

De jongste benoeming is Jannik Isidor, die in de zomer aantrad als ereconsul in Denemarken. Juan Pedreño Muñoz Delgado, een advocaat die al sinds 1978 ons land vertegenwoordigt in Spanje, heeft dan weer de langste staat van dienst. Ook 16 andere ereconsuls zijn al meer dan 30 jaar in dienst. Vroeger was je ereconsul voor het leven. Maar sinds 2016 worden Belgische ereconsuls telkens voor vijf jaar aangesteld.

In 111 landen heeft België minstens één ereconsul. In de VS is ons land zelfs aanwezig met 31 ereconsulaten, in Frankrijk met 16. Tot in de verste uithoeken zijn onze ereconsuls actief, zelfs in Micronesië, Palau en Vanuatu.

Wat is hun profiel? Naast een grote groep van 41 advocaten zijn de ereconsuls vaak directeurs en eigenaars van bedrijven in tal van sectoren, zoals de bouw- en vastgoedsector (23 ereconsuls), toerisme (22), financiën (21), de voedingssector (18) en transport (17). Onder hen: een architect, de eigenaar van een voetbalstadion, de directeur van een nationaal park en de uitbater van een duikschool. Ook vier chocolatiers duiken op in onze data-analyse. Andere Belgische ereconsuls werken als violist, interieurarchitect, topman van een tabaksproducent of adviseur bij wapenfabrikant FN America. Onder de Belgische ereconsuls vinden we ook een voormalig minister en parlementslid (in Canada), én een ereconsul die ook jarenlang tegelijkertijd gemeenteraadslid was (in Italië). Dat laatste is opmerkelijk. Salden: ‘Kandidaat zijn bij verkiezingen zou bij mij een no-go zijn.’

Uit een analyse van publicaties in het Staatsblad blijkt voorts dat in 22 gevallen ereconsuls zijn opgevolgd door mensen met dezelfde achternaam. Die dynastiekwestie speelt dus al zeker bij bijna een op de tien ereconsuls die België vertegenwoordigen. Vaak gaat het om vaders en zonen. Salden: ‘We gaan niet voor familieleden op zich. Maar wanneer een ereconsul al een zekere leeftijd heeft, is het vaak zijn zoon of dochter die de Belgen al kent en te woord staat. Gaan we die dan uitsluiten? Nee. Maar we zullen die ook niet als enige kandidaat opnemen.’

Nieuwe kandidaten moeten een bewijs van goed gedrag en zeden kunnen voorleggen en ook het gastland moet akkoord gaan met hun aanstelling. De Staatsveiligheid screent hen niet op voorhand, aangezien ze in het buitenland wonen. Salden: ‘Het is de beroepspost – de ambassade of het consulaat – die de kandidaturen bekijkt. Is onze procedure 100 procent waterdicht? Misschien niet. Maar we doen het maximum. We hebben er géén voordeel bij dat de verkeerde mensen worden aangesteld.’

Barbados & Bermuda

Belgische ereconsuls moeten ‘van onberispelijk gedrag zijn en een eervolle reputatie genieten’. Zo staat het in het Koninklijk Besluit van 2016 over het statuut van de ereconsul. Maar wat als onze ereconsuls in opspraak komen?

De Belgische ereconsul in Polen werd in 2018 aan de deur gezet toen het gastland zijn accreditatie introk. Later dat jaar liet ook Slowakije aan België weten dat de Belgische ereconsul in Kosice moest opkrassen na een incident. Ook een aantal van de huidige 276 ereconsuls kwamen al in opspraak.

Zo berichtte de Nederlandse krant Trouw in 2018 dat de ereconsul in Oezbekistan voor Nederland én België medeaandeelhouder was van een bedrijf op de Britse Maagdeneilanden. Dat bleek uit de Panama Papers. De man reageert dat zijn offshore geen enkel contract heeft afgesloten en al lang geleden is ontbonden.

We vonden nog vijf andere ereconsuls verbonden aan offshores op onder meer de Britse Maagdeneilanden, Bermuda en Barbados. Een van hen mocht zelfs ereconsul van België worden nadat zijn naam was opgedoken in de Panama Papers. Nochtans zette Slovenië zijn ereconsuls in Luxemburg en Liechtenstein wél aan de deur nadat hun offshoreconstructies werden onthuld in hetzelfde datalek.

Salden legt uit dat België de principes van de rechtsstaat respecteert: ‘Als de feiten in het gastland niet strafbaar zijn, komt het ons niet toe om een schuldoordeel te vellen op basis van vermoedens of geruchten. Een offshore bezitten is in het buitenland niet automatisch een uiting van onbetamelijk gedrag. Vraag is of de financiële constructie illegaal is.’

Cocaïnetrafiek

Na de Russische inval in Oekraïne kwam een fabrikant van emissiesystemen voor vrachtwagens en bussen in de Deense pers onder vuur te liggen. Het bedrijf is voor de helft eigendom van een Deense zakenman die sinds 2013 ereconsul is van België. Het werd bekritiseerd omdat het zijn business in Rusland voortzette, terwijl andere Deense bedrijven zich uit het land terugtrokken. In een reactie stelt de ereconsul dat zijn bedrijf zich distantieert van de Russische inval in Oekraïne. ‘Daarom hebben we sindsdien alle geplande investeringen en ontwikkelingsprojecten in Rusland stopgezet. En investeringen die al waren opgestart, hebben we teruggetrokken wanneer mogelijk.’

De Belgische ereconsul op het Australische eiland Tasmanië beheert volgens onderzoekssite Apache dan weer ‘diverse Congolese houtkapbedrijven die het niet zo nauw nemen met houtkapregels en mensenrechten’. De man reageerde niet op onze vraag om commentaar.

En dan is er nog een Belgische ereconsul die volgens verschillende kranten betrokken was bij cocaïnesmokkel van Suriname naar Europa. Het parket van Oost-Vlaanderen laat weten dat de ereconsul ‘op vandaag geen voorwerp uitmaakt van het gerechtelijk onderzoek gevoerd door de onderzoeksrechter’. ‘Mijn naam is naar voren gekomen tijdens een onderzoek van het parket van Dendermonde’, reageert de ereconsul zelf. ‘Maar ik ben zelf nooit gedagvaard noch veroordeeld geweest, in dit dossier of in een ander.’

Salden roept op tot voorzichtigheid. ‘Op individuele gevallen kan ik niet reageren. Maar een reputatie is fragiel. Het is niet omdat ergens op het internet een aantijging staat, dat die ook klopt.’

Buitenlandse Zaken ontslaat ereconsuls alleen wanneer ze strafrechtelijk veroordeeld zijn. Hoe dat moet, staat beschreven in het KB van 2016. Het gaat om een zware en publieke procedure, met risico op reputatieschade voor alle betrokkenen. Uit goedgeïnformeerde bronnen vernamen we dat Buitenlandse Zaken probleemcases soms ook… diplomatisch afhandelt. Het ereconsulaat wordt dan gewoon gesloten, zonder op de man te spelen.

Prostitutienetwerk

Voorafgaand aan het KB van 2016 haalden enkele schandalen met ereconsuls de krantenkolommen. Eind 2013 schoof Buitenlandse Zaken de ereconsul van België in Zürich aan de kant. Hij werd ervan verdacht smeergeld te hebben ontvangen bij de bouw van een verbrandingsoven in Wallonië. In 2019 veroordeelde het Hof van Beroep van Luik hem uiteindelijk voor corruptie. De man was door Buitenlandse Zaken ‘eervol’ (!) uit zijn ambt als ereconsul ontslagen.

En zo zijn er nog gevallen. Volgens de Oostenrijkse pers kreeg een voormalige ereconsul van België in 2016 een gevangenisstraf wegens onder meer vertrouwensbreuk. Tussen 2002 en 2009 had de Belg in Oostenrijk ongeoorloofde betalingen en overschrijvingen gedaan als directeur van een cultureel festival. In 2010, nadat hij in opspraak was gekomen, schorste Buitenlandse Zaken hem als ereconsul. Twee jaar later werd hij ‘eervol’ ontslagen.

Nog straffer is de affaire uit 2006 waarbij de Belgische ereconsul in het Caribische eiland Guadeloupe door de rechtbank van Brugge veroordeeld werd. Hij had Belgische paspoorten ter beschikking gesteld aan criminelen. Ook hij werd ‘eervol’ ontslagen. En in 2005 verdacht het Brussels parket de Belgische ereconsul in de Dominicaanse Republiek van betrokkenheid bij een prostitutienetwerk dat honderden vrouwen van de Cariben naar België haalde. Volgens het parket bezorgde hij de vrouwen toeristenvisa ‘tegen betaling of gunsten in natura’. De ereconsul ging vrijuit. De man ‘die seksuele gunsten kreeg, zal niet vervolgd worden’, aldus een parketwoordvoerder tegen Belga. Hetzelfde jaar diende hij zijn ontslag in als ereconsul omdat hij de leeftijd van 70 jaar had bereikt.