Theo Francken stond jarenlang in de schijnwerpers als staatssecretaris voor Asiel en Migratie. Hoe verging het zijn opvolger, Sammy Mahdi?
Voert huidig staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) een ander beleid dan Theo Francken (N-VA), die van 2014 tot 2018 de plak zwaaide op het departement? Er is alvast één groot verschil: de communicatie. ‘Francken deed zijn job beter dan velen denken,’ zegt gewezen vluchtelingencommissaris Marc Bossuyt, ‘maar door zijn communicatie heeft hij veel waardering kwijtgespeeld.’
Voormalig minister van Binnenlandse Zaken Patrick Dewael (Open VLD), bevoegd voor asiel en migratie van 2003 tot 2007, herinnert zich nog goed hoe Francken over ‘activistische rechters’ sprak. ‘Dat vond ik een heel gevaarlijk discours. Mahdi toont meer respect voor de nationale en internationale rechtsorde.’
Wat wil niet zeggen dat de CD&V’er niet fors uit de hoek kan komen. Toen mensen zonder papieren vorig jaar in mei met een hongerstaking begonnen in de Brusselse Begijnhofkerk en de ULB, tweette Mahdi: ‘Laten we vooral allemaal hopen dat er niemand sterft van de honger. Ik hoop niet te moeten bewijzen hoe principieel ik wel ben.’ De actie verdeelde de regering-De Croo en duurde tot 21 juli. Begin deze maand bleek dat 90 van de 516 indieners hun regularisatieaanvraag zien ingewilligd. Mahdi zegt dat zij ook zonder hongerstaking groen licht hadden gekregen.
‘Een hongerstaking staat gelijk aan chantage en is onaanvaardbaar’, stelt Dewael. ‘Mahdi stond sterk genoeg om een debat over collectieve regularisatie af te houden, want daarover staat niets in het regeerakkoord.’
‘Toch denk ik dat we maar net hebben vermeden dat de situatie volledig is ontspoord’, zegt Joost Depotter van Vluchtelingenwerk Vlaanderen. ‘Wij vroegen een pragmatische aanpak voor de naar schatting 100.000 mensen zonder papieren. Maar Mahdi handelde alsof hij geen fouten mocht maken waarop het Vlaams Belang of de N-VA hem zou hebben kunnen pakken.’
Chaos
Die terughoudendheid zag Depotter ook bij het uitbreken van de opvangcrisis eind vorig jaar. Nog dagelijks weigert de opvangdienst Fedasil mensen wegens een gebrek aan opvangplaatsen. ‘Dat is opvallend genoeg een groot verschil met Francken, die bij de piek aan asiel- aanvragen in 2015 wel op heel korte termijn veel nieuwe opvangplekken kon creëren.’
Mahdi van zijn kant wijst op de snelle afbouw van de opvangcapaciteit door Francken. Nog een factor is de instroom van Afghanen na de recente machtsgreep van de taliban.
Het plaatstekort werd nog duidelijker na de Russische invasie van Oekraïne. Mahdi lanceerde de campagne #plekvrij en zocht vrijwilligers die oorlogsvluchtelingen in huis wilden nemen. Dat leidde tot een politiek conflict met N-VA-voorzitter Bart De Wever, die over ‘chaos’ sprak. Vluchtelingenwerk Vlaanderen looft wel Mahdi’s ‘flexibiliteit, voluntarisme en gevoel voor pragmatiek, wat in schril contrast staat met zijn aanpak van de opvangcrisis’. Ons land kreeg al meer dan 43.000 aanvragen voor tijdelijke bescherming.
De opvangcrisis zal een belangrijke erfenis van Mahdi zijn, zegt professor migratierecht Ellen Desmet (UGent). ‘Francken beperkte op een bepaald moment de asielaanvragen via asielquota, die achteraf werden vernietigd door de rechter. Mahdi legt geen quota op, maar het effect is hetzelfde: mensen verliezen hun recht om een aanvraag in te dienen. In januari werd de staat veroordeeld door de rechtbank van eerste aanleg in Brussel. Ondertussen wordt de arbeidsrechtbank overstelpt met eenzijdige verzoekschriften voor opvang. Het is hallucinant.’
Marc Bossuyt relativeert: ‘We kunnen de opvangcapaciteit eindeloos vergroten, maar dat is zinloos als geen werk wordt gemaakt van kortere asielprocedures en van de verwijdering van mensen wier aanvraag wordt geweigerd.’
Migratiewetboek
Kortere procedures, dat was het opzet van het nieuwe migratiewetboek dat het magnum opus van Francken had moeten worden. Er kwam niets van terecht. Mahdi pikte de draad op en liet een expertencommissie de architectuur van het nieuwe wetboek schetsen. Een belangrijke horde werd genomen met een eerste goedkeuring door de ministerraad.
Maar Mahdi, die de enige kandidaat is om Joachim Coens deze zomer op te volgen als voorzitter van de CD&V, verlaat het schip voordat het werk af is. Ook de digitalisering van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen, een doorlichting van de asieldiensten en investeringen in personeel zijn belangrijke werven die Mahdi in gang heeft gezet. Wat het terugkeerbeleid betreft, gaat Mahdi ‘aanklampend’ te werk, onder meer door te focussen op de persoonlijke begeleiding van vreemdelingen.
Op het internationale toneel ijverde Francken voor het ‘Australische model’, inclusief pushbacks en een jarenlang verblijfsverbod voor wie het land illegaal probeert te bereiken. Mahdi trekt volop aan de kar van een Europees migratiepact, met screening aan de buitengrenzen.
Op andere concrete dossiers zit er meer continuïteit in het beleid. Mahdi’s goedgekeurde plan voor de bouw van nieuwe gesloten centra is grosso modo hetzelfde als dat van Francken destijds. Net als Francken wilde Mahdi het voor de politie makkelijker maken om een woning te betreden waar mensen zonder papieren verblijven die hardnekkig weigeren om België te verlaten. Maar net als zijn voorganger in de regering-Michel botst de staatssecretaris op weigerachtige coalitiepartners.
Onze experts wijzen er nog op dat Maggie De Block, die haar oude bevoegdheid opnam nadat de N-VA de regering-Michel had verlaten, zorgde voor meer transparantie bij het uitreiken van humanitaire visa. Dat was nodig nadat was gebleken dat op het kabinet-Francken visafraude werd georganiseerd door partijgenoot Melikan Kucam. Zo’n schandaal maakte Mahdi niet mee.
Knack Licht door
Drie jaar na de verkiezingen en in de aanloop naar het zomerakkoord licht Knack de prestaties van de Vivaldi-regering door. Minister na minister gaan we na wat deze regering al gedaan heeft gekregen, en welke werven open blijven liggen. Om alles wat in perspectief te plaatsen vergelijken we het werk van Vivaldi met dat van de Zweedse regering onder leiding van Charles Michel.
