‘De N-VA zal rond Marrakesh blijven mobiliseren tot in mei’

Bij de start van het verkiezingsjaar 2019 bracht Knack drie eminente politieke commentatoren samen. Guy Tegenbos, Béatrice Delvaux en Rik Van Cauwelaert bleken het opvallend vaak eens: de regering-Michel presteerde ondermaats, waardoor de stabiliteit van het Belgische bestel niet meer te garanderen valt. ‘Het federale België oogde nog nooit zo fragiel.’

In het gild van de politieke commentatoren van het land zijn Guy Tegenbos, Béatrice Delvaux en Rik Van Cauwelaert stilaan drie instituten. Tegenbos en Delvaux zijn hun decennialange journalistieke bestaan trouw gebleven aan één krant, respectievelijk De Standaard en Le Soir, Van Cauwelaert is in dit gezelschap de meest wisselvallige met welgeteld één carrièreswitch in meer dan dertig jaar als Wetstraatjournalist: zes jaar geleden wisselde hij Knack voor De Tijd. Die standvastigheid vertaalt zich ook in hun standpunten en visies. Die gaan voorbij aan de waan van de dag, negeren praatjes en peptalk van ministeriële woordvoerders en partijpolitieke spindoctors, en concentreren zich op wat er werkelijk toe doet.

Er is in het pensioendossier vrijwel niets gebeurd. Dat dossier heeft de regering het meest verknald.

Het voorjaar van 2019 zal in het licht staan van de gebeurtenissen van eind 2018: de politieke crisis over het migratiepact en de val van de regering-Michel. Het lijkt alsof de gemeenteraadsverkiezingen voor sommige partijen het sein waren om voluit in campagnemodus te gaan.

Guy Tegenbos: De belangrijkste verklaring is inderdaad dat de N-VA bewust heeft gekozen voor een zuiver electorale strategie: haar positie in het migrantenvraagstuk overschaduwde alle andere dossiers. Het maakte de N-VA niet meer uit dat daardoor alle andere beleidsplannen op de helling zouden komen te staan. Was dat voorspelbaar? Tot op zekere hoogte wel. Herinner u de discussie over de hervorming van het middelbaar onderwijs in de vorige legislatuur. Na overleg met het hele werkveld, deskundigen en betrokkenen, en na jaren van politieke discussie, stonden eindelijk alle neuzen in dezelfde richting. Tot Bart De Wever (N-VA) een half jaar voor de verkiezingen van 2014 de consensus doorbrak: ‘Wij willen iets anders.’ Met Marrakesh heeft De Wever eigenlijk precies hetzelfde nummertje opgevoerd: alle bestaande afspraken negeren en zich zo in de aandacht werken.

Béatrice Delvaux: In de crisis over het migratiepact zijn de MR en de N-VA voor het eerst frontaal met elkaar in conflict gekomen. Daarom is de regering ook gevallen. Bij vorige ruzies wist Charles Michel (MR) zijn regering altijd overeind te houden. Dat kun je eventueel ook het grote talent van deze premier noemen. De MR vreesde van in het begin dat de N-VA de federale regering voortijdig zou doen vallen, meer bepaald kort voor de gemeenteraadsverkiezingen. Toen dat niet gebeurde, dacht Michel dat zijn regering uit de gevarenzone was. Vervolgens hebben de gemeenteraadsverkiezingen heel zwaar doorgewogen, zowel op de N-VA als op de MR.

Dus ook de MR was in campagnemodus?

Delvaux: Bij de MR was er niet alleen het slechte resultaat bij de gemeenteraadsverkiezingen. De partij was ook van slag door het ongenoegen waarmee veel MR-kandidaten werden geconfronteerd, vooral in Henegouwen en in Luik. ‘Waarom nemen jullie geen afstand van Theo Francken (N-VA)? Waarom klampen jullie je vast aan die rechtse N-VA?’ Na de gemeenteraadsverkiezingen heeft Michel zijn regering opnieuw in de hand genomen met het vaste voornemen: ‘We hebben nog maar een paar maanden om het over een andere boeg te gooien, met aandacht voor ecologie en met sociale accenten.’ De gemeenteraadsverkiezingen hebben de levensader van deze regering doorgesneden, namelijk de entente tussen de N-VA en Charles Michel. Daarnaast heeft Michel het verzet van de N-VA tegen het migratiepact onderschat. En dit keer kon hij zelf niet plooien, omdat hij dan zijn hele politieke geloofwaardigheid en die van zijn partij in Franstalig België op het spel zou zetten.

Rik Van Cauwelaert: Vóór de gemeenteraadsverkiezingen al zei Bart De Wever dat ‘de dash’ uit de regering was. Er waren geruchten dat De Wever met Reynders over vervroegde verkiezingen had gepraat. Je kunt ook niet zeggen dat die regering sterk aan elkaar hing. Ik blijf erbij: zonder de IS-aanslagen had de regering er allang gelegen. Want bij elk nieuw dossier dat bovenkwam, was er eindeloos veel discussie, met nodeloze stemmingmakerij. Vervolgens kwamen de gemeenteraadsverkiezingen. Bij de N-VA waren ze verrast dat het Vlaams Belang opnieuw oprukte. En dan kwam dat migratiepact. Toen heeft de N-VA inderdaad bij zichzelf gezegd: als de regering dan toch moet vallen, is dit een goed moment. En nu kan de partij niet meer terug. De N-VA zal rond Marrakesh blijven mobiliseren tot in mei. Dat lijkt niet evident. Maar als ze elke gelegenheid aangrijpen, zoals vorige week de gerechtelijke uitspraak over het repatriëren van kinderen van Syriëstrijders, dan kunnen De Wever en Francken de pre-electorale koorts rond het migratiethema misschien nog wel even hoog houden.

Delvaux: Van bij de start van zijn regering was de premier beducht voor alles wat met migratie te maken heeft. Michel heeft alle potentieel explosieve dossiers in verband met migratie altijd proberen weg te duwen of te verstoppen, of het nu gaat over de controversiële huisbezoeken om mensen zonder geldige papieren op te sporen, of over de kinderen van Syriëstrijders. Altijd uit angst dat de N-VA er garen bij zou spinnen. De premier heeft zelfs de problemen rond het Maximiliaanpark onder het tapijt proberen te vegen uit angst voor bonje met de N-VA. Hij durfde de mensen van het Burgerforum geen lokalen voor de opvang van transmigranten ter beschikking te stellen omdat De Wever zo tekeerging tegen ‘gutmenschen’.

Heeft deze regering vier jaar lang dan echt niets goeds gedaan?

Van Cauwelaert: Het asieldossier had volgens mij niet hoeven te ontsporen. Francken heeft zelf een paar duizend Syriërs laten overkomen: christenen, maar ook Koerden en moslims. Toen heeft de regering-Michel aangetoond dat je delicate kwesties in verband met asiel en migratie ook op een elegante manier kunt regelen.

Tegenbos: Het beleid van Francken op asiel en migratie was eigenlijk de voortzetting van het algemeen aanvaarde beleid van Maggie De Block (Open VLD). Zijn communicatie, dat was een ander paar mouwen. En op het einde, met het beperken van het aantal asielaanvragen per dag, werd de aanpak echt agressief. De N-VA is als partij eigenlijk twee keer totaal van gedaante veranderd. Ze is in 2014 van een communautaire partij tot een sociaal-economisch rechtse partij getransformeerd. En vandaag heeft ze die centrumrechtse koers ingewisseld voor een zuiver identitaire lijn.

Delvaux: Als Maggie De Block nu zegt dat de beperking van het aantal asielaanvragen weg moet, want een minister moet zich nu eenmaal aan de wet houden, dan slaak ik bijna een zucht van opluchting. Francken gaf de indruk: de wetten zijn slecht, de rechters zijn slecht, de Raad van State is achterlijk – behalve dan als die de betoging tegen het migratiepact laat doorgaan. Vanuit electoraal standpunt is ‘migratie’ voor de N-VA een gedroomd thema. Voor hetzelfde geld had de partij de hele voorbije regeerperiode kunnen mobiliseren rond het Vlaamse ressentiment tegenover de Franstaligen. Maar met standpunten tegen migranten kan de N-VA nog veel makkelijker nóg meer mensen bereiken. De Wever heeft het migratiethema op een extreem bewuste en strategische manier bespeeld, en hij begon daar al veel vroeger mee dan veel andere Europese leiders. Al in oktober 2015, in zijn beruchte openingscollege politicologie bij Carl Devos in Gent, heeft De Wever de grote lijnen vastgelegd van de nieuwe koers van de N-VA. Zijn partij is daar nadien nooit meer van afgeweken.

Van Cauwelaert: Op het gebied van integratie gaan ook de werkgevers en de vakbonden in de fout. Kijk naar de werkloosheid bij mensen met een migratieachtergrond. Wat doet het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO) om meer allochtone mensen aan het werk te zetten? En de vakbonden? Die vechten zich ook niet dood voor de allochtonen, niet? Maar het is dus zeker niet allemaal zwart-wit. Ik wil best toegeven dat de regering na de aanslagen het veiligheidsdossier goed heeft beheerd. Ook de verhoging van de pensioenleeftijd, hoe minimaal ook, vind ik een goede zaak.

Tegenbos: Dat is inderdaad een positief signaal, maar de regering heeft die verhoging alleen maar ingevoerd omdat de Europese Commissie ons land anders op de vingers zou tikken voor onze begroting. Omdat de regering geen echte inspanningen wilde leveren om de begroting op orde te krijgen, hebben ze die hervorming in het vooruitzicht gesteld. Verder is er in het pensioendossier vrijwel niets gebeurd. Dat is dan ook het dossier dat deze regering het meest heeft verknald. Terwijl de Pensioencommissie een heel mooi schema had opgesteld.

Delvaux: Onder druk van de N-VA heeft Charles Michel toegelaten dat het Belgische overlegmodel, met zijn werkgeversorganisaties, vakbonden, adviesraden en andere instellingen, doorlopend ter discussie werd gesteld. Wat nadien gebeurde met de gele hesjes, vind ik ongelooflijk. Dan zegt de premier opeens, in een land met een stevige traditie van sociaal overleg zoals België: ‘ Je vous ai compris. Ik heb het verdriet en de onrust van de gewone mensen begrepen, want ik heb tien gele hesjes in mijn salon ontvangen.’ Dat kan toch niet? Die bezorgdheden zouden hem toch allang via de vakbonden ter ore moeten zijn gekomen?

Van Cauwelaert: Maar Michel geloofde geen woord van wat hij zei. Mensen bij de MR zeggen: ‘Die gele hesjes zijn knettergek.’

Delvaux: Mij gaat het erom: welke boodschap geeft de premier zijn land mee? De Vlaamse werkgevers droomden ervan het sociaal overleg te slopen. De eerste minister gaf op zijn minst de indruk dat dat gelukt is.

Hoe beoordelen jullie Charles Michel als eerste minister?

Delvaux: De premier en zijn entourage verwijten de Franstalige pers dat wij hem systematisch als de marionet van de N-VA hebben afgeschilderd. Maar bij Le Soir hebben wij hem nooit zo genoemd, omdat we echt wel beseffen hoe kwetsend die kwalificatie is. De Nederlandstalige pers was wel extreem hard voor Michel. Ook van de N-VA kreeg Charles Michel uiteindelijk stank voor dank. Terwijl hij toch heeft aanvaard om als enige Franstalige met de N-VA in zee te gaan, en vervolgens zowat alles heeft geslikt om de lieve vrede te bewaren. Zelfs toen Theo Francken hem begin 2018 had voorgelogen over het terugsturen van uitgeprocedeerde asielzoekers naar Sudan bleef de eerste minister volhouden dat er alleen een communicatieprobleem was. Als Michel zijn regering tot het eind in het zadel had kunnen houden, had hij tenminste die bonus kunnen opstrijken. Maar de laatste weken heeft Michel veel van zijn krediet verloren. Rik, jij hebt getweet dat Michel de enige premier is in de geschiedenis die zijn eigen hervormingen wilde hervormen. Zo erg was het inderdaad maar net, toen Michel in die waanzinnige toespraak voor de Kamer al de hervormingen van zijn regering te grabbel gooide, in de hoop steun te krijgen van de linkse oppositiepartijen. Dat was vreselijk gênant. Zo heeft Michel zijn eigen partij in grote moeilijkheden gebracht. Met welke boodschap gaat de MR straks naar de verkiezingen?

Van Cauwelaert: Ik heb in mijn leven al wel een aantal regeringen zien vallen, maar dit was de eerste keer dat ik er haast een triestig gevoel bij had. Het was te pijnlijk om te zien: de mediocriteit die zich ontspon in de Kamer, waarbij het publiek via Villa Politica met eigen ogen kon zien hoe Groen overwoog om nog snel iets te bekokstoven met de premier. Ik heb zoiets nog nooit meegemaakt. Trouwens, ik las op de nieuwssite Newsmonkey dat Meyrem Almaci (Groen) droomt van een groen-blauw front. Dat bevestigt wat ik al lang zeg: dat Groen eigenlijk geen linkse partij is maar een bourgeois partijtje. Vandaar ook de aandrang bij Groen om nog snel munt te slaan uit de situatie. En terwijl Kris Peeters (CD&V) in zijn dossiers dook en niet meer opkeek, was er de blik in de ogen van Alexander De Croo (Open VLD) bij de speech van Charles Michel in de Kamer: hij hoorde het in Keulen donderen. Voor de ene keer dat een regering in het parlement viel, was het toch een trieste bedoening .

Tegenbos: Terwijl, de laatste weken daargelaten, de premier het tot dan eigenlijk goed had gedaan – toch vanuit zijn perspectief. Hij had geen goed beleid gevoerd, maar hij had wel zijn regering bij elkaar gehouden.

Uiteindelijk heeft België wel een interpretatieve nota ingediend bij het migratiepact. Dan is de vraag: waarom moest de regering daarover vallen? Om electorale redenen?

Delvaux: Bij Theo Francken is het toch ook een kwestie van overtuiging. Hij gelooft rotsvast dat internationale conventies zijn beleid systematisch dwarsbomen. Er is altijd wel ergens een rechter die hem op de vingers tikt. De gewezen rechter Françoise Tulkens zei dat Francken internationale conventies ziet als de Dode Zeerollen, die telkens proberen om zijn migratiebijbel te ontkrachten. Vandaar dat voor hem het concept van nationale soevereiniteit zo belangrijk is.

Van Cauwelaert: Met de regeringscrisis kwam ook aan het licht dat de N-VA en de MR wel degelijk afspraken hebben gemaakt over een hervorming van de grondwet. Die moeten nu op tafel komen. Ik zie dat de andere voorzitters van de meerderheid, Wouter Beke (CD&V) en Gwendolyn Rutten (Open VLD), niet meer zo star zijn in een afwijzing van een nieuwe communautaire ronde. Het gaat met name over het voor herziening vatbaar verklaren van artikel 195 (dat zegt dat je eerst moet afspreken wat je nog samen wilt doen, in plaats van voortdurend bevoegdheden op te splitsen, nvdr).

Tegenbos: Wat in eventuele communautaire onderhandelingen ook een rol zou kunnen spelen, is dat Wallonië zegt: ‘Wij willen in de gezondheidszorg niet langer het beleid van Maggie De Block, wij vragen de regionalisering van de gezondheidszorg.’ Want De Block zet zwaar in op huisartsen en op de eerstelijnsgezondheidszorg, die in Vlaanderen het best ontwikkeld zijn, terwijl Franstalig België een model heeft waarin de ziekenhuizen centraal staan. Zo waren de Franstaligen in 1988 om dezelfde redenen vragende partij voor de splitsing van onderwijs. Zolang dat federaal bleef, moesten ze de voortdurende druk van de Vlaamse partijen aanvaarden. Tot ze dat niet meer slikten. Dan liever splitsen, luidde de redenering toen.

Dé grote vraag is of de PS federale coalities met de N-VA categorisch uitsluit of niet.

Van Cauwelaert: De PS heeft ook nu al uitspraken in die richting gedaan.

Delvaux: Sommigen bij de PS zeggen nu dat het makkelijker zal zijn, gezien de machtsverhoudingen op federaal niveau, om de Walen een collectieve inspanning te vragen, als het tenminste hun eigen collectieve inspanning is. In De Tijd zei Herman De Bode, de ex-kabinetschef van Jan Jambon, dat België onbestuurbaar is geworden. Wat mij opvalt, is dat Franstaligen die klacht de laatste tijd méér in de mond nemen dan Vlamingen. Onlangs verzuchtte minister van Mobiliteit François Bellot (MR): ‘Ik weet het ook niet meer, ik heb geen enkele macht over de regio’s. Ze komen niet naar het overlegcomité, ze willen niets.’ Hij heeft noch zijn spreidingsplan voor de vluchten boven Brussel, noch zijn mobiliteitsplan naar buiten durven te brengen. Die liggen nu stof te vergaren. Daardoor komt een uitstekende overheidsmanager als NMBS-ceo Sophie Dutordoir in nesten. Zij is vol goede moed aan haar opdracht begonnen, heeft afgezien van een passende bezoldiging, en wat heeft ze aangetroffen? Politici die spelletjes blijven spelen met het spoor, waardoor zij nog altijd geen beheersovereenkomst heeft. De N-VA heeft dus zelfs geen communautaire dossiers op tafel hoeven te leggen om de indruk te wekken dat België onbestuurbaar is.

Tegenbos: Dat vind ik de grootste desillusie van deze regering. Alle regeringspartijen – MR, Open VLD, CD&V en N-VA – lieten zich in rustige tijden voorstaan op goed bestuur. Maar eenmaal samen aan de macht hebben ze het ene na het andere belangrijke dossier verprutst. Wat voor energiebeleid hebben wij gehad? Nul. Wat voor pensioenbeleid? Ze hebben er niks van gebakken. Kijk ook naar het begrotingsbeleid. Allemaal zeiden ze over hun voorgangers: de jaarlijkse opstelling van de federale begroting is een souk, plat gemarchandeer in een tapijtenwinkel. Dus dacht ik: nu zullen de begrotingsbesprekingen tenminste op een serieuze manier worden gevoerd. Maar wat hebben ze gedaan? Ze hebben de ambtenaren van het monitoringcomité opzijgeschoven. Zo konden ze zelf het begrotingstekort bepalen, niet met objectieve cijfers maar na een politieke afweging. Wat voor waanzin is dat? En telkens als de regering met haar begroting naar Europa gaat, is dat ofwel te laat, ofwel met een onvolledig dossier, ofwel met tabellen vol ostentatieve fouten.

Als de rechtse regering het zo slecht doet, hoe komt het dan dat de sociaaldemocraten op apegapen liggen – toch zeker in Vlaanderen?

Van Cauwelaert: In Wallonië toch ook? Onder Guy Spitaels behaalde de PS meer dan 40 procent. Nu staan ze op 24 à 25 procent.

Delvaux: De PS heeft nochtans haar voordeel gedaan met de voorbije oppositiejaren. Met al die schandalen had de partij er veel slechter aan toe kunnen zijn dan vandaag het geval is. De verwijdering van de PS uit de Waalse regering heeft uiteindelijk zelfs goed uitgepakt voor de partij. Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen heeft ze laten zien dat ze een te duchten kracht blijft. Daarom zal ze ook niet geneigd zijn om de regering-Michel te helpen met lopende dossiers. In mijn ogen komt de PS vandaag eerder sterk dan zwak voor de dag. Ze behaalt inderdaad geen 40 procent meer, maar ze kon nieuwe boegbeelden naar voren schuiven, denk aan Catherine Moureaux en Philippe Close, en die zijn in staat om eindelijk opnieuw een coherente linkse boodschap te brengen.

Tegenbos: Maar is de PS wel in staat tot regeringsdeelname, met een sterke PTB op haar linkerflank?

Delvaux: Oh ja. Als de PS er straks opnieuw niet bij is in de federale regering, zit ze in zak en as. De grote vraag is of de PS federale coalities met de N-VA categorisch uitsluit of niet. Elio Di Rupo zette in interviews met Le Soir en de RTBF de deur op een kier voor eventuele gesprekken met de N-VA, maar kwam daar nadien op terug. En ook Paul Magnette deed die deur meteen weer dicht. Hoe dan ook, de PS zal tot elke prijs opnieuw aan de macht willen komen.

Van Cauwelaert: Al is het nog maar de vraag wat linkse partijen beleidsmatig nog kunnen verwezenlijken. Ik was laatst op een debat in Gent over het thema ‘Wat met Europa na de brexit?’ Daar waren nogal wat mensen van het ABVV. Na vijf minuten ging het alweer over Margaret Thatcher. (lacht) En als ze dan toch met nieuwe inhoudelijke voorstellen komen, moet je zeggen: ‘Jongens, de Europese budgettaire voogdij laat jullie geen enkele manoeuvreerruimte om die genereuze plannen uit te voeren.’ Ik kom er altijd op terug: bij de invoering van de euro heeft men verzuimd om de mensen duidelijk te zeggen wat de gevolgen van de eenheidsmunt zouden zijn. De enige die dat deed, was Hans Tietmeyer, toen de voorzitter van de Bundesbank. Hij was zo eerlijk om toe te geven dat als gevolg van de euro sommige sociale afspraken niet houdbaar zouden blijken. In die fase zitten we nu. (op dreef) Wil Europa ons allemaal op het niveau van de sociale zekerheid van Bulgarije? Wallonië wil investeren in zijn snelwegen, maar Europa verplicht Wallonië om dat hele bedrag in de begroting op te nemen. Dat zijn meteen 10 miljard euro extra uitgaven! Gaston Eyskens was eigenlijk de laatste Belgische premier die nog 3 procent heeft kunnen investeren.

Tegenbos: Maar wij hebben elk jaar een tekort van 3 procent op onze begroting. En dan zeggen we: ‘Oei, we kunnen niet investeren.’ Ik vind: schik je naar de Europese regels en werk eerst de tekorten weg. We zijn onze budgettaire soevereiniteit kwijt, dat klopt, en er zitten inderdaad stommiteiten in de Europese begrotingsregels. Toch ben ik blij dat Europa een land als België voor zijn verantwoordelijkheid plaatst en onze regeringen dwingt om min of meer behoorlijke begrotingen op te stellen.

Delvaux: Het meest schrijnende vind ik dat deze regering de mensen het gevoel heeft gegeven dat ze aan hun lot worden overgelaten. De minister van Mobiliteit heeft een kerstkaartje rondgestuurd met een cartoon van Pierre Kroll: ‘Volgend jaar beloof ik dat de treinen op tijd rijden.’ Kan het nog cynischer? Rechtenstudenten leren in hun eerste jaar dat de staat de bevolking moet beschermen tegen angst en onzekerheid. Maar deze regeringspartijen hebben juist het tegenovergestelde gedaan. Ze wakkeren de angst aan, en het volk is licht ontvlambaar. Dat is voor mij de fundamentele mislukking van de regering-Michel. Het was een onophoudelijke cyclus van politieke spelletjes en polariseren: ten koste van de eigen coalitiepartners, ten koste van de migranten en de vluchtelingen, ten koste van de vakbonden en de ziekenfondsen en ga zo maar door.

Hoe moet het nu verder tot 26 mei?

Van Cauwelaert: De regering zal wel moeten blijven aanmodderen. Michel zal dossier per dossier naar partners moeten zoeken bij de oppositie. Daardoor zitten we in een constitutioneel no man’s land. We hebben vroeger ook al lange periodes van lopende zaken gehad, maar die situeerden zich altijd ná verkiezingen. Nu zitten we al een half jaar voor de verkiezingen in de fase van lopende zaken. Intussen kan de regering nog altijd vallen. Wim Kok heeft in Nederland laten zien dat zelfs een demissionair kabinet nog in staat is om te kapseizen, in zijn geval over Srebrenica. Er hoeft maar één regeringspartij ergens niet mee akkoord te gaan, en het is zover.

Tegenbos: Het is ongelooflijk hoe de instellingen dit jaar zijn ‘opgerekt’, wat wij allemaal durven te doen. Alsof de Wetstraat bevolkt wordt door kwajongens die zaken uitsteken waarvan ze goed weten dat ze niet netjes zijn. Wij hebben tijdens dit interview voortdurend gesproken over machtsverwerving. Daar gaat het in de Wetstraat natuurlijk ook om, maar die macht dient wel om vervolgens een beleid te voeren. Alleen zie ik dat niet. Niet in de begroting, niet in de pensioenen, niet in het energiedossier. Ik zie nergens goed beleid. Daarover maak ik me nog het meest zorgen: ons onvermogen om een behoorlijk beleid te voeren. We roepen ‘jobs, jobs, jobs’ en zijn trots dat we zo veel nieuwe banen hebben gecreëerd. Maar andere Europese landen creëren er dubbel zoveel. In Nederland heeft minister-president Mark Rutte een overschot van 12 miljard euro op zijn begroting. Onze economische groei is de helft van die van Nederland. Discussies zoals die over Marrakesh leiden de aandacht af van wat er echt gebeurt, en dat is dat we het economisch slécht doen. Op sociaal-economisch vlak is de regering-Michel een mislukking.

Delvaux: Steeds meer Franstaligen zijn de federaal-Belgische verlamming moe. Ook zij willen bepaalde zaken zelf in handen nemen, ook in Wallonië begint men dit onbestuurbare land de rug toe te keren. Vroeger zei men in het noorden van het land: ‘Vlaanderen is de gijzelaar van Wallonië en de PS.’ Vandaag hebben de Walen het gevoel dat België sinds het begin van de regering-Michel wordt gegijzeld door Vlaanderen en de Vlaamse partijen. Er is de voorbije regeerperiode inderdaad geen enkel communautair conflict geweest, maar het federale België oogt fragieler dan ooit. Het is een bittere maar onvermijdelijke vaststelling: à la fin, c’est toujours la N-VA qui a raison – en uiteindelijk krijgt de N-VA altijd gelijk.