De Raad van State heeft geoordeeld: Zelzate mag de multinationals op zijn grondgebied een hogere belasting opleggen. De publieke opinie ziet daar een grote zege in van het Vooruit-PVDA-gemeentebestuur. Terwijl het eigenlijk om behoorlijk bestuur gaat.
Oneerlijk en discriminerend.’ De werkgeversorganisatie VOKA-Oost-Vlaanderen schuwt de grote woorden niet over het belastingreglement van Zelzate. Daardoor moeten bepaalde bedrijven die meer dan 5000 vierkante meter innemen een pak meer belasting betalen. In de praktijk treft de regel een handvol multinationals. Ondanks het VOKA-protest heeft de Raad van State dat reglement goedgekeurd in een arrest dat er niet om liegt: de bezwaren van de bedrijven worden allemaal van tafel geveegd. En precies dat is een indicatie dat de maatregel van de Vooruit- PVDA-coalitie helemaal niet zo revolutionair is.
Het stond natuurlijk in de sterren geschreven dat het beleid van het nieuwe gemeentebestuur van Zelzate onder een loep genomen zou worden. Zelzate is het eerste volwaardige links-linkse gemeentebestuur van België, een coalitie tussen het centrumlinkse Vooruit en de radicaal-linkse PVDA. De handdruk tussen burgemeester Brent Meuleman (Vooruit) en eerste schepen Geert Asman (PVDA) had dus wel degelijk nationale nieuwswaarde.
Tot nu toe bestuurde de PVDA alleen mee in Borgerhout, maar dat is een district waar het bestuur bijvoorbeeld geen zeggenschap heeft over financiën. Een volwaardig gemeentebestuur zoals in Zelzate heeft dat natuurlijk wel. En volgens critici was het meteen prijs bij het opstellen van het bestuursakkoord: de VRT zei dat het nieuwe bestuurlijke programma ‘duidelijk rood’ oogde. Er waren twee schepenposten minder en de dienstwagen van de burgemeester werd afgeschaft. En ook: grote bedrijven zouden meer belast worden. Over die laatste maatregel heeft de Raad van State nu geoordeeld: het nieuwe Zelzaatse reglement is fair, de extra heffingen vallen perfect te verantwoorden – in het andere geval had het hoogste administratieve rechtscollege van het land de maatregel namelijk geschorst.
Voor de achttien grootste bedrijven gaat het om amper 0,095 procent van de bedrijfswinst van de Belgische tak.
Steven De Vuyst, PVDA-schepen Zelzate
Van oppositie naar bestuur
De kiemen van het rood-rode college liggen in de vorige bestuursperiodes. In 2012 werd de liberaal Frank Bruggeman burgemeester van een schepencollege van Open VLD (8 zetels), N-VA (2 zetels) en CD&V (2 zetels). ‘Dat was een schok’, vertelt Brent Meuleman, ‘want die coalitie betekende een breuk met tachtig jaar socialistisch bestuur in Zelzate. De eerste woorden van de nieuwe burgemeester in 2012 waren: “De socialisten zijn buiten en komen nooit meer terug binnen.” Een van de duidelijkste tekens van de breuk met het oude bestuur was een plaatselijke privatiseringsgolf, die zowel de poetsdienst als het rusthuis trof. Wat men kon in de etalage zetten, heeft men in erin gezet.’
Zo kreeg Zelzate een linkse oppositie van de PVDA (6 zetels) en de SP.A (5 zetels). Steven De Vuyst, vandaag Kamerlid en PVDA-schepen in Zelzate: ‘In de oppositie hebben wij elkaar gevonden. Over de meeste onderwerpen hadden wij vergelijkbare standpunten, en allebei wilden we de verrechtsing van het bestuur een halt toeroepen. Dat ging over de afbouw van de publieke dienstverlening, maar ook over de inning van in onze ogen onrechtvaardige belastingen. Er was bijvoorbeeld een forfaitaire “milieuheffing” van 55 euro voor elk gezin. Een alleenstaande moeder betaalde evenveel als een rijke inwoner. Die taks zou eenmalig zijn, maar bleef wel behouden.’
Meuleman: ‘Vroeger, onder de legendarische socialistische burgemeester Jozef Chalmet (burgervader van 1933 tot 1962) was Zelzate een modelgemeente. Ze kwamen met bussen onze ultramoderne volkswijken zoals Klein-Rusland bezoeken. Het vorige gemeentebestuur brak daar totaal mee. Het armoedebeleid werd bijvoorbeeld beperkt tot het decretale minimum. Het stond in de sterren geschreven wat er zou gebeuren: armoede heft zichzelf niet op. Dus namen wij ons voor: als wij ooit opnieuw kunnen besturen, bouwen wij die diensten weer uit. Vandaar de keuze voor de PVDA, want dat was natuurlijk een partner die dat ook wilde.’ In 2018 behield de PVDA haar zes zetels en klom Vooruit tot zeven, dat is een meerderheid van 13 zetels op 23. In Zelzate werd de oude meerderheid de nieuwe oppositie, en vice versa. En als lijsttrekker van de grootste partij werd Meuleman (Vooruit) burgemeester van de nieuwe, geheel rode coalitie.
Plaatselijke taxshift
Al waren en zijn er toch flinke schakeringen tussen het rood van Vooruit en dat van de PVDA. Meuleman: ‘Het was eigenlijk nooit mijn ambitie om een radicaal-linkse coalitie te vormen. Maar ik wilde het roer omgooien, en met de PVDA bleek dat te kunnen.’ Schepen De Vuyst: ‘Natuurlijk stond een verhoging van de vennootschapsbelasting voor de multinationals hoog op onze prioriteitenlijst. Met zijn 13.200 inwoners heeft Zelzate de schaal van een dorp, maar door de industrialisatie kregen we te kampen met alle mogelijke grootstedelijke problemen.’ En dus klonk het bij de PVDA, maar ook bij Vooruit unisono: ‘Het lijkt ons een juist uitgangspunt dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen.’
‘Ik voer geen kruistocht tegen multinationals’, zegt burgemeester Meuleman. ‘Hoe meer bedrijven winst maken, hoe beter. Ik ben blij dat die bedrijven in Zelzate gevestigd zijn. Op voorwaarde dat zij vervolgens een eerlijke bijdrage leveren. Want ondertussen moeten wij deze gemeente wel runnen. Als kleine gemeente met grootstedelijke problemen heeft Zelzate het niet gemakkelijk om de eindjes aan elkaar te knopen. Bovendien wilden we af van een aantal onrechtvaardige belastingen die het vorige gemeentebestuur heeft ingevoerd. Dus hebben wij een systeem uitgedokterd waarbij de sterkste schouders ook de zwaarste lasten dragen. Dat is niet meer dan fair. Zo kunnen we financiële ruimte creëren voor een betere dienstverlening, een lastenverlaging voor zelfstandigen en getrapte afschaffing van de gehate milieubelasting van 55 euro voor elke burger. Het gaat dus niet zomaar over een nieuwe bedrijfsbelasting. We koppelden er ook een plaatselijke taxshift aan.’
Al bij de begrotingsopmaak van 2019 werd beslist tot een verhoging van de vennootschapsbelasting voor de grootste bedrijven – op het grondgebied van Zelzate bevinden zich afdelingen van multinationals als baggeraar Jan De Nul, staalbedrijf ArcelorMittal en chemiebedrijf Rain Carbon. Het Zelzaatse gemeentebestuur liet zich daarbij informeren door het advocatenkantoor van Michel Maus. Bedrijven die meer ruimte innemen dan 5000 vierkante meter zouden voor die extra oppervlakte stevig meer belast worden. Landbouwers kregen een uitzondering, omdat zij die grote oppervlakte nodig hebben voor hun boerderij en dan nog maar nipt rendabel zijn.
Tijdens de coronacrisis duwde het Zelzaatse college het gaspedaal nog niet in – de Vlaamse regering had om clementie gevraagd omdat bedrijven het tijdens de lockdown ook niet gemakkelijk hadden. Van die pauze maakte het college gebruik om met hulp van onder meer advocaat Jan Buelens van Progress Lawyers Network de reglementering helemaal te verfijnen. Jan Buelens: ‘Gemeentebesturen hebben in dit land een verregaande autonomie, ook inzake fiscaliteit. Het is hen niet verboden om eigen keuzes te maken. Alleen moeten ze die degelijk verantwoorden. Je mag een bepaalde categorie inwoners of bedrijven zwaarder belasten dan een andere, alleen moet je dat redelijk argumenteren en het verschil moet fair blijven.’
Klassenstrijd
Burgemeester Brent Meuleman: ‘We kozen er inderdaad voor om de multinationals op ons grondgebied extra te belasten. Ze geven zelf aan dat ze het in economisch opzicht goed doen. Wat wij hen aanrekenen, is slechts een miniem percentage na de komma van hun bedrijfswinst. Voor hen is het een kleine inspanning, voor ons een grote winst.’ Steven De Vuyst: ‘Voor de achttien grootste bedrijven gaat het om amper 0,095 procent van de bedrijfswinst van de Belgische tak.’
Voor de PVDA is het principe belangrijk, en zelfs zo’n op zich beperkte heffing wordt voorgesteld als een grote stap vooruit. Het is een dubbele boodschap: het is én belangrijk en dus zeer links en progressief, maar tegelijk ook volkomen redelijk. Dat is de nieuwe PVDA-strategie die een jaar of tien geleden werd ingeluid door wijlen Dirk Van Duppen, de arts die met zijn kiwimodel de farmaceutische bedrijven tot prijsdalingen voor medicijnen probeerde te dwingen. In 2020 schreef Van Duppen in zijn laatste boek Zo verliep de tijd die me toegemeten was over het grote belang van kleine overwinningen: elke stap vooruit in de juiste richting geeft niet alleen de partij en de eigen militanten moed, maar wekt ook het enthousiasme op van potentiële kiezers. De Vuyst: ‘Dat kenmerkt inderdaad de PVDA vandaag: wij proberen zo concreet mogelijk te werken.’
Brent Meuleman daarentegen wil er vooral géén verkapte klassenstrijd van maken: ‘Ik daag iedereen uit om te zeggen wat er marxistisch zou zijn aan de heffing van een faire belasting, of aan welke andere maatregel uit ons bestuursakkoord. Er staat niet één communistische lettergreep in. Het is sociaal – dat zeker wel, en daar doen we het voor.’
Drijfkrachtbelasting
VOKA-Oost-Vlaanderen liet het daar niet bij. Tegenover het nieuwe Zelzaatse reglement werd een procedure aangespannen voor de Raad van State: Zelzate zou grote bedrijven ten onrechte te zwaar belasten, wat neerkomt op discriminatie. ‘De stemmingmakerij tegen ons is niet aangezwengeld door de bedrijven maar door VOKA’, zegt Brent Meuleman. ‘Daar heeft men een fatwa uitgesproken over Zelzate, van bij het aantreden van dit nieuwe linkse schepencollege. Er was zelfs een hashtag boycotzelzate.’ Steven De Vuyst: ‘Dit linkse schepencollege werkt juist goed samen met de ondernemingen in Zelzate, zowel met de middenstand als met de bedrijven. We bouwen vandaag bijvoorbeeld samen aan een gloednieuw netwerk van energie via de warmte die opgewekt wordt door de plaatselijke industrie.’
Het Zelzaatse bestuur nam een aantal gespecialiseerde advocaten onder de arm voor deze belangrijke want zeer principiële zaak. Zo deden ze naast Progess Laywers onder meer een beroep op de diensten van Bart Engelen, gespecialiseerd in lokale belastingen, van het Antwerpse kantoor Antaxius. Natuurlijk deed ook VOKA een beroep op een gespecialiseerd advocatenkantoor. Pikant detail: daar viel de keuze op het kantoor van… Michel Maus.
Bart Engelen: ‘Het is perfect te verantwoorden dat Zelzate de bedrijfsoppervlakte als basis neemt voor de heffing op bedrijven. De Vlaamse overheid schuift dat criterium zélf naar voren. Ook de Oost-Vlaamse provinciale bedrijfsheffing is gebaseerd op de oppervlakte. Vroeger betaalden bedrijven ook lokale belastingen. In het industriële verleden ging het meestal om drijfkrachtbelasting (op het aantal pk’s van de machines) of een belasting die rekening hield met het aantal werknemers. Maar die berekening werd steeds moeilijker en eigenlijk ook minder rechtvaardig: machines werden vervangen door computers, werknemers werkten vaker niet in vaste dienst, maar als freelancers of uitzendkrachten. Daarom is “oppervlakte” helemaal niet vergezocht of speciaal bedoeld om multinationals te pesten: het is opnieuw een objectief, kwantificeerbaar criterium.’
Engelen haalt daarmee een pijnlijke werkelijkheid aan. Zeker in de eerste naoorlogse decennia was een vrij substantiële bedrijfsbelasting geen punt van discussie: zowel burgers als ondernemingen droegen hun deel bij voor de opbouw en het behoud van de welvaartsstaat. Maar dat veranderde vanaf de neoliberale versnelling in de vroege jaren tachtig. De mantra dat zo laag mogelijke bedrijfsbelastingen wenselijk waren, maakte opgang. Wenselijk voor de bedrijven zelf natuurlijk (en voor de aandeelhouders), en dus ook in naam van het algemeen belang, want geen welvarend land zonder gezonde bedrijven, zo werd betoogd.
Win-win-winsituatie
Die logica knipt het Zelzaatse gemeentebestuur door. Brent Meuleman: ‘Ik erger mij mateloos aan de scheeftrekkingen in onze maatschappij: dat een veel te grote groep mensen veel te veel belastingen betaalt omdat een kleine groep een nochtans faire bijdrage niet hoeft af te staan.’
Advocaat Jan Buelens: ‘Daarom geeft de Raad van State ons over de hele lijn gelijk. De auditeur die het eerste onderzoek uitvoerde, was al vernietigend in haar conclusies: “Verzoekers slagen er niet in aan te tonen dat het gelijkheidsbeginsel geschonden is.” Bijgevolg is de klacht “ongegrond”. De Raad van State heeft dat advies gevolgd: de Zelzaatse bedrijfsbelastingen blijven overeind.’
Zet het kleine Zelzate een aantal grote bedrijven nu een hak? Is dat een model voor de toekomst? Burgemeester Meuleman blijft voorzichtig: ‘Ik ben een beetje behoedzaam voor mensen van buitenaf die zeggen: “In Zelzate maken ze een linkse vuist”. Het is niet uniek wat wij hebben gedaan. Oppervlaktebelasting bestond al. Ik wil ons beleid niet minimaliseren, maar wij hebben gewoon de tarieven eerlijker gemaakt. VOKA mag wel zeggen dat we een bedreiging zijn voor ons eigen ecosysteem, maar deze belasting is een win-win-winsituatie: het gaat niet ten koste van de bedrijven en het is een goede zaak voor de inwoners en hun gemeentebestuur. Voor mij is dat het zoveelste teken van wat ik al langer propageer: we moeten ons niet bang laten maken. De feiten leren dat het ondernemingsklimaat in Zelzate zeer gunstig is. We zijn er zelfs in geslaagd om op korte termijn 24 nieuwe ondernemingen naar onze gemeente te halen. Ondanks de oppervlakteheffing.’
Bij uitbreiding kan de vraag gesteld worden of het geen foute insteek is om Zelzate zijn rode beleid te verwijten. Een correcte inning van bedrijfsbelastingen hoeft niet socialistisch, groen, liberaal, Vlaams-nationalistisch of christendemocratisch te zijn: je kunt het ook zien als behoorlijk bestuur – en daar is iedereen toch voor? Zou het kunnen dat daar juist een verklaring zit voor de groeimarge van partijen als de PVDA: de ‘bestuurspartijen’ zijn zo zeer naar het centrum opgeschoven in de angst om wie dan ook voor het hoofd te stoten, dat de ‘radicalere partijen’ alle kansen krijgen in de gewone beleidsruimte. En natuurlijk doet een partij als de PVDA daarmee haar voordeel – zie ook een faire prijs voor medicijnen, of terechte kritiek op te hoge uittredingsvergoedingen, enzovoort.
En dus nu het plan om opnieuw correcte bedrijfsbelastingen te innen. Steven De Vuyst: ‘Wat wij in Zelzate doen, kan natuurlijk ook anderen inspireren. (een beetje trots) Sinds het arrest van de Raad van State krijgt onze financieel directeur voortdurend telefoontjes van andere gemeenten: “Kunt u dat nieuwe reglement eens doorsturen?”
