‘De erfbelasting is helemaal niet rechtvaardig’: afschaffen dan maar?

De ontevredenheid over de erfbelasting is groot: ze is te complex en te onrechtvaardig. Maar een grote hervorming blijft uit. ‘Er wordt alleen gerommeld in de marge.’

Veel mensen is de erfbelasting een doorn in het oog. Ze wordt gezien als een onrechtvaardige ‘verdrietbelasting’. ‘Dat toont aan dat het systeem niet goed functioneert’, zegt Michel Maus, professor fiscaal recht aan de VUB.

‘Nochtans zou erfbelasting aan de basis juist een van de meest rechtvaardige belastingen kunnen zijn. Het oorspronkelijke doel was herverdeling: ervoor zorgen dat de financiële macht van bepaalde families of instellingen, zoals de kerk, niet te groot werd. Het moest sociale ongelijkheid helpen tegen te gaan door die macht af te toppen. Maar vandaag wordt dat doel niet meer bereikt.

‘Grote vermogens, die juist meer zouden moeten bijdragen, ontsnappen volledig aan de erfbelasting. En dat gebeurt niet door ingewikkelde juridische trucs, maar door simpelweg vlak voor het overlijden nog schenkingen te doen. Dat zorgt voor veel onvrede in de samenleving.’

Het is een veelgehoorde klacht over ons systeem van erfbelasting: de belastingdruk op erfenissen is hoog, maar niet voor iedereen. Dat stoort ook Paul Verhaeghe, fiscaal advocaat bij Wanted Law. ‘Bij grote vermogens zie je dat er in verhouding bijna niets wordt betaald aan erfbelasting. De middenklasse krijgt de volle laag. Maar ook binnen die groep zijn er mensen die aan successieplanning doen, omdat ze dat wíllen doen en het zich financieel kunnen veroorloven’, zegt Verhaeghe.

‘Het valt niet langer te verantwoorden dat de ene familie 27 procent erfbelasting betaalt op een huis dat ze erft, terwijl een andere familie die aan fiscale planning kon doen op eenzelfde huis maar een fractie daarvan betaalt. Daarom pleit ik op korte termijn voor minstens een halvering van de tarieven voor iedereen. Zoals men in Wallonië van plan is vanaf 2028.’

Minder ontsnappingsroutes

Dat de nieuwe Vlaamse hervorming de erfbelasting wil verlagen voor kleine en middelgrote inkomens zal volgens Michel Maus weinig veranderen aan het gevoel van rechtvaardigheid. ‘Er is zeker draagvlak voor een lagere erfbelasting, maar dat lost het echte probleem niet op. Een miljardair zoals Albert Frère kon zijn vermogen van 3 miljard euro vrij van erfbelasting doorgeven, terwijl een doorsneefamilie tot 27 procent betaalt’, zegt Maus.

Wat moet er dan wel gebeuren? Maus: ‘Het probleem is dat er slechts aan de marges wordt gesleuteld, zonder echte hervormingen door te voeren. Als je de belastingtarieven wilt verlagen, dan moet je de belastbare basis verbreden. Dat betekent dat er minder ontsnappingsroutes mogen zijn en dat er meer vermogen onder de erfbelasting moet vallen. Zo kun je de tarieven voor iedereen verlagen. Dat zou het systeem een groter maatschappelijk draagvlak geven.’

Met de bulldozer erdoor

Veel experts pleiten voor een ingrijpende hervorming. Ive Rosseel, fiscaal expert bij de christelijke werknemersorganisatie ACV: ‘Wat we nu doen, is vooral prutsen in de marge. Dat haalt de onrechtvaardigheid niet uit het systeem. We moeten met de bulldozer doorheen de erfbelasting gaan, ze volledig herzien. De belastingbasis moet worden verbreed door alle gunstregimes en ontwijkingsmechanismes af te schaffen. Dan kunnen alle tarieven naar beneden.’

Tim Roovers, fiscaal advocaat en partner bij Sansen International Tax Lawyers: ‘Persoonlijk zou ik de erfbelasting volledig willen afschaffen, maar politiek en financieel is dat niet haalbaar. Als we ze niet kunnen afschaffen omdat de overheid de inkomsten nodig heeft, dan is een hervorming noodzakelijk. We moeten streven naar een consistente regelgeving. Op dit moment sleutelt men vaak aan de bestaande regels zonder de fundamentele problemen op te lossen. We zouden van een wit blad moeten beginnen. Dat betekent dat we de regelgeving helemaal opnieuw moeten uitdenken en de huidige structuur, die vol staat met fouten die gecorrigeerd worden door rechtspraak, moeten vervangen.’

Wat betekent het Vlaamse regeerakkoord voor wie erft en schenkt?

Afschaffen dan maar?

Michel Maus was altijd een voorstander van de erfbelasting, maar hij heeft zijn mening bijgesteld. ‘Als je het huidige systeem niet kunt hervormen en de ongelijkheid in belastingdruk blijft zo groot, is het beter om de erfbelasting af te schaffen. We zitten nu al snel met tarieven van 27 procent voor een erfenis tussen ouders en kinderen, en voor neven, nichten en ooms kan dat oplopen tot 55 procent. Dat is onaanvaardbaar.’ Hoe doen andere Europese landen het dan? Tien landen hebben de erfbelasting al afgeschaft, terwijl zeventien landen erfenissen nog altijd belasten.

In veel van die landen, zoals Italië, bestaan aanzienlijke vrijstellingen voor partners en kinderen. In Italië betaal je als langstlevende echtgenoot of kind bijvoorbeeld alleen erfbelasting als je erfdeel boven de 1 miljoen euro ligt, wat voor de meeste mensen neerkomt op een feitelijke vrijstelling. Ann Maelfait, partner bij Rivus Advocaten, vindt dat een goede aanpak. ‘De erfbelasting moet zeker omlaag. In vergelijking met onze buurlanden kunnen we zelfs verder gaan. In Frankrijk zijn weduwen of weduwnaars vrijgesteld van erfbelasting en geldt een vrijstelling van 100.000 euro voor een kind. In Nederland geldt een belastingvrije som van bijna 800.000 euro voor weduwen of weduwnaars, waardoor het gevoel afneemt dat het om een verdriettaks zou gaan. In België is er wel de vrijstelling voor de gezinswoning voor de langstlevende, maar men zou ook een belastingvrije som van bijvoorbeeld 500.000 euro moeten invoeren voor andere erfgenamen. En die vrijstelling mag niet alleen gelden voor mensen met kinderen, want dat zou discriminatie van kinderlozen betekenen. Het moet voor iedereen gelijk zijn.’

Nieuwe ongelijkheden

Vlaanderen heeft de laatste jaren enkele stappen in die richting gezet, zoals een vrijstelling van 50.000 euro voor roerende goederen voor de langstlevende partner en een vrijstelling van de erfbelasting op de gezinswoning. ‘Maar die vrijstellingen zijn niet altijd even goed doordacht’, zegt Maus. Hij wijst op de vrijstelling voor de gezinswoning. Partners betalen geen erfbelasting op de gezinswoning, wat op het eerste gezicht een mooie sociale maatregel lijkt. ‘Maar het creëert nieuwe ongelijkheden.’ Maus geeft het voorbeeld van twee partners die samen een appartement kopen ter waarde van 200.000 euro. Als een van hen overlijdt, geldt een vrijstelling van 100.000 euro. Een koppel dat een villa van 3 miljoen euro koopt, krijgt bij het overlijden van een partner een vrijstelling van 1,5 miljoen euro. Ondertussen hebben partners die huren geen vrijstelling. ‘Zulke maatregelen vergroten de ongelijkheid alleen maar.’

Landen zoals Italië kiezen voor hoge vrijstellingen, zodat grote erfenissen alsnog belast kunnen worden. In onder meer Zweden en Oostenrijk is de erfbelasting afgeschaft. In Oostenrijk is er niet alleen een belasting op de overdracht aan erfgenamen van onroerende eigendom die daar is gelegen, maar ook een jaarlijkse heffing op de waarde van onroerende eigendommen. Je betaalt bij overdracht progressieve tarieven van 0,5 tot 3,5 procent op de waarde van het onroerend goed en een jaarlijkse lokale belasting van 0,1 à 1 procent op die waarde. Verhaeghe: ‘Dat is een rechtvaardiger systeem, omdat iedereen jaarlijks bijdraagt volgens de waarde van zijn onroerend vermogen.’
Toch heerst er in Oostenrijk nog altijd een gevoel van onrechtvaardigheid sinds de afschaffing van de erfbelasting in 2008. Zo kondigde Marlene Engelhorn, erfgename van het BASF-fortuin, begin dit jaar aan dat ze het grootste deel van haar erfenis zou weggeven. Ze erfde 25 miljoen euro van haar grootmoeder, volledig belastingvrij, en vond het onaanvaardbaar dat mensen met grote fortuinen maar zo weinig belasting hoeven te betalen in Oostenrijk.

Grote hervorming

Sleutelen aan de erfbelasting betekent ingrijpen in een systeem dat aanzienlijke belastinginkomsten genereert. België staat, na Zuid-Korea, op de tweede plaats van de 37 OESO-landen wat betreft het belang van de erfbelasting binnen de totale belastinginkomsten. Voor Vlaanderen gaat het om 1,8 miljard euro aan inkomsten. ‘Een hervorming van de erfbelasting heeft dan ook een grote budgettaire impact’, zegt Maus. Daarom moet de hervorming van de erfbelasting passen in een breder kader. ‘Wat ik bij elke hervorming mis, is een visie op de fundamentele vraag waar we met ons belastingsysteem naartoe willen en wat het doel ervan moet zijn. Dit gaat veel verder dan alleen de erfbelasting. We hebben een veel ruimere fiscale hervorming nodig.’

Maar ingrijpende hervormingen zijn zeldzaam in België. Volgens Maus dateren de laatste echt grote uit 1919 en 1962. In 1919 werd de inkomstenbelasting ingevoerd, met progressieve tarieven per inkomensschijf. In 1962 werd het huidige systeem van geglobaliseerde inkomstenbelastingen ingevoerd, waarbij verschillende vormen van inkomen worden samengevoegd om daarop belasting te heffen. ‘Nu is het weer tijd voor zo’n ingrijpende hervorming, al maak ik me weinig illusies. Vaak is er een crisis nodig om grote stappen te zetten. Ondanks de coronacrisis en de energiecrisis lijkt de urgentie nog niet groot genoeg geweest om fundamentele veranderingen door te voeren.’

Een bijkomend probleem is de Belgische staatsstructuur. ‘Die belemmert de beleidsvrijheid en leidt tot een contraproductief beleid’, zegt Maus. Hij geeft als voorbeeld Nederland, waar ouders tot 100.000 euro belastingvrij aan hun kinderen kunnen schenken, op voorwaarde dat het geld wordt gebruikt voor ecologische renovaties. ‘Dat is logisch: de overheid ziet af van schenkbelasting, maar de renovaties leveren btw-inkomsten op. Het is een soort broekzak-vestzak. Bij ons is zo’n maatregel niet mogelijk. Vlaanderen zou afstand doen van de schenkbelasting, terwijl de btw-inkomsten naar het federale niveau gaan. Dan stokt het natuurlijk.’ Rosseel geeft een ander voorbeeld: ‘Stel dat de Vlaamse regering een registratieplicht voor alle roerende schenkingen wil invoeren. Dat kan Vlaanderen niet doen omdat de registratieplicht een federale bevoegdheid is.’

‘Kinderloze singles zijn de melkkoe van de erfbelasting’

Prioriteiten

De erfbelasting afschaffen is niet voor iedereen een prioriteit. ‘Je moet niet beginnen over de verlaging van de erfbelasting in een land waar de belasting op arbeid zo hoog is’, zegt Ayfer Aydogan, partner bij ECGB Advocaten. ‘We betalen torenhoge belastingen op het vermogen dat we zelf hebben opgebouwd door te werken, terwijl de erfbelasting juist vermogen belast dat de erfgenamen niet zelf hebben verdiend. Het populaire argument dat er al belasting op dat vermogen is betaald, is veel te kort door de bocht. Het was de erflater, degene die het vermogen opbouwde, die de belasting betaalde, niet de erfgenaam, die het zomaar krijgt. Misschien moeten we er eerst voor zorgen dat mensen minder belastingen betalen op hun dagelijkse arbeid, waarmee ze hun vermogen opbouwen. Dat zou voorrang moeten krijgen op een lagere belasting op een erfenis die de meeste mensen maar één of twee keer in hun leven ontvangen. Dat het ene een federale en het andere een Vlaamse bevoegdheid is, daar heeft de burger geen boodschap aan.’