‘De door “woke” geobsedeerde pers mag zich stilaan bezinnen’

‘Journalisten en hoofdredacteurs kunnen ervoor kiezen om niet mee te gaan in debatten die niet alleen individuen, maar hele groepen overladen met haat en agressie’, schrijven Nina Henkens van Kif Kif vzw en Jihad Van Puymbroeck van Hand in Hand tegen Racisme.

Het debat over de aanstelling van Dalilla Hermans dinsdag in Terzake was een nieuw dieptepunt in wat stilaan een ‘woke’-cultuuroorlog genoemd kan worden. Daar valt over het algemeen weinig te rapen voor mensen die houden van een relevant en constructief debat. Maar op het moment dat de cultuuroorlog gevoerd wordt ten koste van de gezondheid en professionele carrière van mensen die daar niet voor kiezen, moet er gereageerd worden. Daarbij zou het te makkelijk zijn om de pijlen enkel te richten op de politieke partijen die het debat in gang zetten, maar mag en moet er ook gewezen worden op de verantwoordelijkheid van diegenen die de racisten en haatzaaiers een platform geven: de Vlaamse media, in dit geval de VRT en De Standaard.

Het was De Standaard die dit weekend de racistische haatcampagne tegen hun eigen columnist Dalilla Hermans naar een hoger plan tilde door in een interview met Brugs N-VA-politica Maaike de Vreese de vraag te stellen of het protest tegen haar aanstelling terecht was. De Vreese wilde niet onderdoen en zag er geen probleem in om vanuit haar positie commentaar te geven op de aanstelling van een ambtenaar. Dat commentaar – inhoudelijk een klein zijsprongetje in het interview – werd meteen de kop van het artikel: ‘Ook in Brugge is woke te ver doorgeslagen.’

Redelijk ongezien. De Vreese kreeg ook geen enkele tegenspraak toen ze onwaarheden en uit de context getrokken feiten over Hermans begon na te praten van Vlaams Belang. Dat De Standaard het de dag erna probeerde ‘uit te balanceren’ met een stuk waarin dit alles gekaderd werd als een racistische cultuuroorlog tussen beide partijen was – bijna letterlijk – vijgen na Pasen.

Ondertussen kreeg de VRT immers het idee om niemand minder dan N-VA-voorzitter Bart De Wever uit te nodigen voor een debat over Hermans, zonder dat zij daarbij aanwezig was. En welaan, de argumenten die De Wever aanhaalde waren hem letterlijk een paar dagen eerder ingelepeld op Twitter door Vlaams Belang.

Het getuigt van een ongezien cynisme dat De Wever durft te stellen dat ‘woke’ en extreemrechts op dezelfde lijn zitten, als hij in het wokedebat letterlijk extreemrechts en racisten napraat. Maar we zijn dus full circle: de haat- en leugencampagne die Vlaams Belang instigeert, wordt nu op de publieke omroep nagepraat door de N-VA-voorzitter. Eerder kreeg hij in De Standaard de kans om te vertellen hoe ‘woke’ wil aanzetten tot een burgeroorlog, en maakte zijn partij promotiefilmpjes waarbij ‘woke’ verweten werd het Lam Gods te willen overschilderen en een probleem heeft met witte mensen die dansen op r&b.

Het is voor Dalilla Hermans lang niet de eerste keer dat zij geviseerd wordt door rechts en extreemrechts, met alle gevolgen van dien voor haar persoonlijke en professionele leven. Daarnaast is er een lange lijst van anderen die de afgelopen jaren dezelfde behandeling kregen. Bijna allemaal waren het vrouwen met migratieachtergrond die zich uitspraken over sociale verandering. Bijna elke keer speelden de media een cruciale rol in de haat en bedreigingen die zij ontvingen.

Dat is geen toeval. Het gebrek aan diversiteit en echte representatie op de Vlaamse redacties toont zich telkens weer in een ongevoeligheid tegenover mensen in andere en maatschappelijk kwetsbaardere posities, en een gebrek aan kritische reflecties daarover. Tegelijkertijd zorgen een aantal evoluties ervoor dat specifiek in het Vlaamse medialandschap de normalisatie van extreemrechts met hele rasse schreden vordert: een verregaande commercialisering, digitalisering en concentratie van eigendom. Het samenspel van deze ontwikkelingen beïnvloedt de kwaliteit van de berichtgeving negatief, bestendigt het gebrek aan diverse stemmen in de journalistiek, en normaliseert en faciliteert extreemrechts.

Zo is er de invloed van sociale media en hun ophef-versterkende algoritmes, waardoor de complexere en genuanceerde berichten worden ondergesneeuwd door emotie-opwekkende viral posts. Om met socialemediabedrijven te kunnen blijven concurreren in de aandachtseconomie, hebben de journalistieke mediabedrijven in Vlaanderen hun werkwijze op belangrijke punten veranderd.

Zo passen ze zich aan aan de online omgeving door op alle socialemediaplatformen aanwezig te zijn, en hun berichtgeving zo goed mogelijk op de algoritmes van het betreffende platform te laten aansluiten. Zo is aangetoond dat de Vlaamse nieuwsbedrijven niet alleen hun titels aanpassen om betrokkenheid op sociale media te vergroten, maar dat ze ook vaker ‘zacht nieuws’ en human interest-verhalen brengen, om mee te kunnen surfen op de algoritmes. Omdat die voorrang geven aan sterke emoties, leidt dit tot een situatie waarin mediabedrijven opzettelijk controverse opzoeken om hun engagement te vergroten en meer kliks naar hun advertenties te bemachtigen. Een treffend voorbeeld hiervan is de gefabriceerde ophef rond ‘woke’, en in dit geval de hetze rond de aanstelling van Hermans.

Onder het mom van de ‘war on woke’ worden antiracistische standpunten ge-abnormaliseerd en wordt een morele paniek gecreëerd die als doel heeft het maatschappelijk debat over structurele ongelijkheid naar de marge te duwen. Tegelijkertijd krijgen op feiten en wetenschap gebaseerde analyses en voorstellen over ongelijkheid weinig aandacht.

Bij Kif Kif zien we in onze dagelijkse praktijk hoe een grote groep mensen zich door deze intimidatie terugtrekt uit het publieke debat. Ze doen dit uit noodzaak, om hun veiligheid en welzijn te beschermen. Zelfcensuur wordt meer en meer toegepast door groepen die ook op andere domeinen discriminatie en onderdrukking meemaken. De OESO signaleerde in een rapport uit 2021 dan ook dat nieuwsmedia door de focus op ophef op sociale media, hun rol als betrouwbare informatievoorziening uit het oog dreigen te verliezen.

De hierboven geschetste ontwikkelingen zorgen voor een media-ecosysteem waar gegronde redactionele keuzes het vaak afleggen tegen wat kliks en dus geld oplevert. Dit gaat ten koste van een constructief maatschappelijk debat en speelt extreme meningen in de kaart. Een commercieel mediaplatform dat afhankelijk is van ophef om met socialemediaplatformen te concurreren, ziet een interview met een racistische politicus als een mooie kans, in plaats van als een gevaar voor de democratie.

Sommige Vlaamse journalisten verantwoorden deze keuze vanuit de opvatting dat elke mening gehoord moet worden, ‘juist ook afwijkende, storende meningen’. Deze visie op ‘objectiviteit’ zet hen ertoe ook aan naast elke progressieve mening ook een rechtse mening te plaatsen, hoe extremistisch, ongefundeerd en gevaarlijk die ook is. Gelukkig is er ook tegengeluid, ook binnen De Standaard, waar journalist Filip Rogiers aankaartte hoe ‘wat ­gisteren nog extreemrechts was, al even snel genormaliseerd [wordt] als was het “gewoon” rechts.’

Gelukkig zien we bij de Vlaamse media ook wat betreft het ‘woke’-debat een aarzelend besef over de intenties en de gevolgen van hun rol in het ondermijnen van het maatschappelijke debat. We willen journalisten en hoofdredacteurs daarbij herinneren aan de keuzes en de verantwoordelijkheid die zij hierin hebben. Zij kunnen ervoor kiezen om niet mee te gaan in debatten die niet alleen individuen, maar hele groepen overladen met haat en agressie. Vrije meningsuiting en nieuwswaarde moeten tegen deze destructieve gevolgen worden afgewogen. Een afweging die journalisten volgens hun redactiestatuut onafhankelijk van commerciële of politieke druk moeten kunnen maken.

Het is tijd  voor bezinning over de rol van journalistieke media in een superdiverse samenleving die dreigt meegezogen te worden door ondemocratische krachten. We willen daarbij expliciet verwijzen naar deel IV van de Code van de Raad voor Journalistiek, waarbij herinnerd wordt aan respect voor het privéleven en de menselijke waardigheid.

Nina Henkens is coördinator bij Kif Kif vzw

Jihad Van Puymbroeck is co-voorzitter Hand in Hand tegen Racisme