De asbestvervuiler betaalt niet: ‘Vlaamse overheid laat zich oplichten door Eternit’

Sinds 2004 saneert de Vlaamse overheid privégronden met asbestafval in de regio Kapelle-op-den-Bos. Dat kostte al 13,5 miljoen euro. De voornaamste vervuiler, Etex (het vroegere Eternit), zal daarvan maximaal 4,8 miljoen betalen.

De vervuiler betaalt. Dat beginsel in de Vlaamse wetgeving moet ervoor zorgen dat ‘iedere vervuiler verantwoordelijk is voor het verwijderen of ongedaan maken van de door hem veroorzaakte verontreiniging’. Wat asbest betreft in en rond Kapelle-op-den-Bos gaat dat niet op. Vooral de overheid draait er op voor de sanering van asbestvervuilde privégronden.

De Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) organiseert voor burgers en bedrijven in 19 gemeenten in de regio Kapelle-op-den-Bos een kosteloze sanering van privégronden die met asbest vervuild zijn. In die streek waren in de tweede helft van de vorige eeuw verschillende asbestverwerkende fabrieken gevestigd.

Hoe kwam het asbestafval tot midden jaren 1970 op die privégronden terecht? Bij de productie van asbestcementen golfplaten en buizen in de fabrieken van Eternit ontstonden freesresten en snijafval. Dat asbestafval werd gratis aangeboden aan inwoners van de gemeenten rond de fabriek om te gebruiken als fundering of aanvullaag. Veldwegen, terrassen en opritten in de hele regio kregen zo kankerverwekkend materiaal als ondergrond.

Het probleem werd in 2004 aan OVAM gemeld. Sindsdien liet de Vlaamse overheid al voor 13,5 miljoen euro gronden saneren. Het gaat om het grootste saneringsproject van asbesthoudende bodem in Vlaanderen ooit. Dat achterhaalden we door middel van de Wet openbaarheid van bestuur. Zo kregen we ook inzage in het contract dat de Vlaamse regering daarover sloot met Eternit in 2014. Toenmalig minister van Omgeving Joke Schauvliege (CD&V) ging ermee akkoord dat Eternit voor de saneringen tot 2030 maximaal 4,8 miljoen euro in schijven zou betalen.

Zo betaalde Eternit in 2020 een schijf van 200.000 euro voor een saneringsfactuur van OVAM uit… 2013. Al in 2014, toen het contract werd gesloten, was dus duidelijk dat de 4,8 miljoen euro ruimschoots onvoldoende zou zijn. De voormalige asbestverwerker Eternit bestaat nog steeds. De Belgische multinational heet nu Etex Group. De bouwmaterialengroep maakte in de eerste helft van dit jaar een brutowinst van 346 miljoen euro.

De saneringskosten voor de Vlaamse overheid kunnen nog verder oplopen, want particulieren en bedrijven uit de 19 gemeenten kunnen zich nog steeds aanmelden voor sanering van hun grond. Wie elders in Vlaanderen een soortgelijke sanering wil laten uitvoeren, moet daar zelf voor opdraaien. Het toont duidelijk de link met Eternit, maar in zijn contract met de overheid is naast het plafond van 4,8 miljoen euro ook opgenomen dat ‘de Vlaamse regering definitief afstand doet van enige vordering of enig ander verhaal tegenover Eternit’. Meer zelfs: ‘Eternit erkent geen aansprakelijkheid of fout.’

‘De Vlaamse overheid laat zich rollen door Eternit’, concludeert milieuadvocaat Isabelle Larmuseau. ‘Via een strafrechtelijke procedure kan Eternit worden verplicht om de integrale verwijderingskosten te betalen. Eternit laat na om het gedumpte asbestafval te verwijderen en is daarvoor strafrechtelijk verantwoordelijk.’

OVAM-woordvoerder Jan Verheyen laat weten dat OVAM niet voor een strafrechtelijke procedure koos, omdat het om ‘bodemverontreiniging’ gaat en er ‘sprake is van verjaring’. Klopt niet, zegt Larmuseau: ‘De stempel “historische bodemverontreiniging” is onterecht. Het gaat om “achterlaten van afvalstoffen” en dat misdrijf is onverjaarbaar. OVAM heeft doelbewust het “achtergelaten afval” gewijzigd in “bodemverontreining” in het voordeel van Eternit. Op die manier kan Eternit in een contract met de overheid stellen dat hen ‘geen fout’ treft, terwijl het op dit eigenste moment wel degelijk een misdrijf pleegt. Zo draaien de overheid en de belastingbetaler haast voor alles op.’

We vroegen Etex Group om een reactie, maar daar weigerden ze in te gaan op onze vragen. Etex-woordvoerder Michiel Adriaensens: ‘U hebt blijkbaar deze overeenkomst in handen. U weet dan ook dat ik daarover niets kan verklaren.’ (Het document dat Knack in handen kreeg, bevat een clausule van confidentialiteit, nvdr)

Niet alleen wat saneringen betreft komt Eternit/Etex goedkoop weg. In 2006 werd in België het Asbestfonds opgericht om slachtoffers van asbestgerelateerde ziektes financieel te ondersteunen. Hoewel ex-werknemers van Eternit een groot aandeel vormen in de Belgische asbestslachtoffers, hoeft het bedrijf niet meer bij te dragen aan het asbestfonds dan alle andere bedrijven in dit land. 0,01 procent van de lonen die alle bedrijven in België uitbetalen, gaat naar dat Asbestfonds. Dat geldt dus voor Etex, dat historisch verantwoordelijk is voor meer dan honderd asbestslachtoffers, én voor de bakker om de hoek. In Vlaanderen is het zelden alleen de vervuiler die betaalt.