David Van Reybrouck volgt de Klimaatzaak voor Knack: ‘Zonder bindende klimaatmaatregelen blijft het onrecht duren’

De Klimaatzaak is terug, en dat zult u geweten hebben. Nog tot en met 6 oktober zal auteur David Van Reybrouck de zittingen van het hof van beroep in Brussel volgen voor Knack. Iedere zaterdag deelt hij zijn ervaringen op onze website. ‘Ik zit in de zaal als een van de 60.000 mede-eisers van de Klimaatzaak en ben dus betrokken partij’, zegt Van Reybrouck. ‘Maar dat wil niet zeggen dat ik de tegenpartijen automatisch als idioten of gecorrumpeerden neerzet. Tijdens de pauzes praat ik met alle partijen. Net als ik deed tijdens het eerste proces, wil ik in mensentaal samenvatten wat er in de rechtszaal gebeurt.’

De vzw Klimaatzaak kreeg gelijk in juni 2021. De Franstalige rechtbank van eerste aanleg in Brussel veroordeelde de verschillende regeringen van dit land voor hun nalatige klimaatbeleid. Waarom gaan jullie dan in beroep?

David Van Reybrouck: Op twee na heeft de Klimaatzaak op al haar eisen gelijk gekregen. Maar een van die twee was wel cruciaal: onze eis om een reductiepercentage op te leggen aan de overheden. Vandaag vraagt Klimaatzaak dat de rechter een verplichte reductie van de uitstoot van broeikasgassen oplegt van 61 procent tegenover 1990, en wel tegen 2030. Dat is het absolute minimum om de grens van de 1,5 graad opwarming niet te overschrijden.

Waarom zou het deze keer wel lukken om bindende doelstellingen binnen te halen?

Van Reybrouck: De rechtbank oordeelde dat België zich schuldig maakte aan ernstige mensenrechtenschendingen. Ook voldoen onze overheden niet aan het zorgvuldigheidsprincipe. Dat kan toch niet zonder gevolg blijven? Toen Duitsland in een soortgelijk proces veroordeeld werd, besliste toenmalig bondskanselier Angela Merkel enkele weken later om de uitstoot versneld te verlagen: van 55 naar 65 procent tegen 2030. Wat gebeurde er in België na de Klimaatzaak? Niets. Meer nog, een maand na het vonnis stroomde de Vesdervallei over. En zelfs dát leidde niet tot extra actie.

In het vonnis van 2021 verwijst de rechtbank nochtans uitdrukkelijk naar de scheiding der machten. Het is niet aan rechters om beleid te bepalen.

Van Reybrouck: Dat vonnis stak goed in elkaar. Eerst dacht ik: hoe kun je daartegen in beroep gaan? Maar toen ik de 400 bladzijden aan conclusies van de advocaten van vzw Klimaatzaak las, was ik onder de indruk. De Belgische overheden kennen al sinds het einde van de jaren 1980 de ernst van het probleem en hebben cruciale internationale verdragen ondertekend. Daarmee hebben ze expliciet de verantwoordelijkheid aanvaard. Er is nooit een gebrek aan kennis geweest, wel een gebrek aan moed.

Ik sprak er onlangs nog over met Roger Cox, de advocaat die de klimaatzaak in Nederland won. In 99 procent van de gevallen zegt de rechter niet wat de regering moet doen. Tenzij er maar één oplossing bestaat, zonder welke het onrecht automatisch voortduurt. Cox vergelijkt het met iemand die onterecht gevangen zit. Het volstaat dan niet dat de rechter louter vaststelt dat de gevangenschap illegaal is, want zolang die persoon vastzit, duurt het onrecht voort. Hij moet de vrijlating dan bevelen. Hier geldt hetzelfde. We móéten sowieso snel reduceren, anders blijven de mensenrechten geschonden worden.

Vzw Klimaatzaak eist dwangsommen van een miljoen euro per maand als ons land de doelstellingen niet haalt. Maar haalt dat wel iets uit? Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (CD&V) betaalt de dwangsommen die de rechter haar oplegt ook niet.

Van Reybrouck: De overheid is streng voor de burger, maar coulant voor zichzelf. Dat is ronduit gênant. Als je de democratie verder wilt uithollen: doe vooral zo voort. Volgens de advocaten van de Klimaatzaak moeten de dwangsommen hoog genoeg zijn om iets in beweging te zetten, maar niet zo hoog zodat ze allesverlammend werken. Zij vinden het bedrag van 1 miljoen euro billijk.

Vlaams Minister van Klimaat Zuhal Demir (N-VA) is een koele minnaar van de eis van bindende doelstellingen. ‘Beloften doen zonder enige realiteitszin? Die fout mogen we niet blijven maken.’

Van Reybrouck: Dankzij een vonnis gaat het niet meer om politieke beloftes, maar om een juridische norm, net zoals bij het stikstofarrest waarmee ze nu zo goed rekening houdt. Ik wou dat Demir even voortvarend was op het vlak van klimaat als op het vlak van milieu. Met veel moed strijdt ze voor de natuur, maar voor het klimaat deinst ze terug. De vraag is hoeveel overstromingen, bosbranden en hittedoden ze aanvaardbaar vindt. Ik hoorde onlangs premier Alexander De Croo (Open VLD) nog oproepen om ons klimaatbeleid te temporiseren. Maar kijk naar afgelopen zomer. De wereld stond ofwel in de fik, ofwel onder water. Het verbaast me dat zulke verstandige mensen nog steeds niet doordrongen zijn van de extreme urgentie.

Lees hier de eerste aflevering: