‘Corona legt vinger op wonde van systeemfouten in onze arbeidsmarkt’

‘Werknemers met een precaire job en zelfstandigen worden het hardst getroffen door de noodzakelijke maatregelen van de coronacrisis en door de gevolgen ervan op langere termijn’, schrijven Jessie Gevaert en Kim Bosmans (VUB).

Ondanks het feit dat een virus als COVID-19 even besmettelijk is voor iedereen, zijn de verregaande gevolgen ervan onlosmakelijk verbonden met sociale ongelijkheden. Hierbij speelt de arbeidsmarktpositie een belangrijke rol. Werknemers met een precaire job en zelfstandigen worden het hardst getroffen door de noodzakelijke maatregelen van de coronacrisis en door de gevolgen ervan op langere termijn.

Onzekere zelfstandigen

Uit ons onderzoek blijkt dat in Europa 1 op 5 en in België 1 op 10 zelfstandigen zich in een onzekere werksituatie bevonden voor de coronacrisis uitbrak. Concreet betekent dit dat hun situatie gekenmerkt wordt door weinig beschikbaar werk, een laag inkomen, slechts één of een beperkt aantal klanten en moeilijkheden om nieuwe klanten te vinden. Een grote meerderheid van deze zelfstandigen gaf aan enorm onzeker te zijn over het voortbestaan van hun zaak in het geval dat zich iets onvoorspelbaars – zoals ziekte – voordoet.

Het is ook deze groep die haar mentale en fysieke gezondheid slechter inschat dan die van andere zelfstandigen en werknemers met een vast arbeidscontract. We kunnen dan ook met zekerheid stellen dat dit soort zelfstandigen niet over de nodige reserves beschikt om hun zaak doorheen de corona-crisis te loodsen, wat hoogstwaarschijnlijk drastische gevolgen zal hebben, zowel voor hun financiële situatie als voor hun gezondheid.

Voor veel van deze kleine zelfstandigen en freelancers betekenen de corona-maatregelen een totaal (of zeer groot) inkomensverlies. Terwijl in België grote aantallen ondernemers een hinderpremie of een compensatiepremie konden aanvragen, blijft dit een kleine pleister op een bloedende wonde. Bovendien zijn de reserves die zelfstandigen opbouwen tijdens hun loopbaan, vaak gereserveerd voor de toekomst. Zelfstandigen hebben in veel mindere mate recht op steun vanuit de sociale zekerheid. Denk daarbij bijvoorbeeld aan een werkloosheidsuitkering, volwaardig pensioen, enz. Veel zelfstandigen dreigen door de coronacrisis hun reserves opgebouwd voor later te moeten aanspreken, waardoor deze crisis voor hen langdurige gevolgen zal hebben.

On(der)beschermde werknemers

Hetzelfde doet zich voor bij werknemers met een precaire job. Voor de corona-crisis, bevond zich in België bijna 20% van de werknemers in een precaire job. Dit zijn jobs die gekenmerkt worden door ongunstige arbeidsvoorwaarden en -relaties, zoals een tijdelijk contract, laag inkomen, onvrijwillig deeltijds werk, gebrek aan vertegenwoordiging en betrokkenheid op de werkvloer of een combinatie van deze factoren.

Ook bij werknemers geldt dat de ‘meest precairen’ de grootste slachtoffers zijn van de corona-crisis. Neem nu het voorbeeld van uitzendkrachten. Zij zijn vaak de eersten die afgedankt worden als het minder goed gaat met de economie. Hun contract (veelal wekelijks) wordt simpelweg niet verlengd. Bovendien wordt – als we in een economische crisis terecht komen – het voor deze groep praktisch onmogelijk een nieuwe job te vinden. Hierdoor vallen ze (in het beste geval) terug op een werkloosheidsuitkering. Maar ook hier wringt het schoentje. De hoogte van deze uitkering is afhankelijk van hoeveel de werknemer heeft bijgedragen aan de sociale zekerheid onder de vorm van betaalde arbeid. Aangezien deze werknemers vaak geconfronteerd worden met flexibele, gefragmenteerde carrières, dreigen zij sneller terug te vallen op een lagere uitkering. De uitbreiding van het stelsel van tijdelijke werkloosheid voor uitzendkrachten wiens contract niet verlengd wordt in de context van de corona-maatregelen is alvast een stap in de goede richting.

Maak onze arbeidsmarkt corona-proof

De huidige coronacrisis laat meer dan ooit zien waar de pijnpunten van de hedendaagse arbeidsmarkt zich bevinden. Er stelt zich een heus mattheus-effect op de arbeidsmarkt: “aan wie al heeft, wordt gegeven”. Wie zich al in een benadeelde positie bevindt, zal vermoedelijk in de kou blijven staan. Na de urgente maatregelen om de inkomens van alle burgers te beschermen, moeten we – als het stof van deze gezondheidscrisis is gaan liggen – grondig nadenken over hoe we de post-corona arbeidsmarkt en sociale bescherming moeten organiseren.

Laat deze crisis in de eerste plaats aanleiding zijn om het ‘huis’ van de sociale zekerheid opnieuw van stevige fundamenten te voorzien, door werk te maken van een betere financiering van het systeem. Echter, laat het ook de aanleiding zijn voor een nieuw sociaal pact met de laag betaalde, onzekere en flexibele groepen op onze arbeidsmarkt. Freelancers, uitzendkrachten, distributiemedewerkers, kassabedienden, chauffeurs, werknemers uit de zorg en al die andere beroepsgroepen vormen vandaag de levensaders van onze samenleving. Laat ons ervoor zorgen dat ze morgen zullen kunnen rekenen op een stabiel inkomen, een werkbare job en een volwaardig pensioen. Het prijskaartje hiervoor kan betaald worden door de sterkste schouders, die de voorbije decennia maar al te vaak werden ontzien.

De cijfers in dit opiniestuk zijn gebaseerd op een recent gepubliceerd artikel over precair werk en gezondheid bij werknemers en zelfstandigen in Sociologos, het tijdschrift voor de Vlaamse sociologie: Gevaert, J., Van Aerden, K., De Moortel, D., Vanroelen, C. (2020) Tewerkstellingskwaliteit, gezondheid en welzijn voor werknemers en zelfstandigen. Sociologos, 40(2-3-4), pp. 150-180.

Jessie Gevaert en Kim Bosmans zijn doctoraatsstudent en postdoctoraal onderzoekster bij FWO Vlaanderen, Onderzoeksgroep Interface Demography, Vakgroep Sociologie, Vrije Universiteit Brussel.