Commissaris Kris Daels snoeihard voor politietop: ‘De politie is de pispaal van de maatschappij geworden’

Waarom liep vorige maand in Middelkerke de arrestatie van een man wiens gedrag sterke gelijkenissen vertoonde met dat van Jozef Chovanec goed af en liep het in Charleroi uit op een drama? Politiecommissaris Kris Daels wijst op de verantwoordelijkheid van de politiek en de politietop. ‘Ook politieagenten hebben het recht om een fout te maken.’

Kris Daels is 35 jaar politieman en heeft er een bijzondere carrière opzitten bij zowel speciale eenheden als de federale gerechtelijke politie en nu het lokale korps van Middelkerke. Hij werkte jaren als undercoveragent en werd ooit tien jaar lang ‘preventief geschorst’, nadat hij interne wantoestanden had aangeklaagd. Na tien jaar moesten de hiërarchie en het Interne Toezicht toegeven dat hem niets te verwijten viel en werd hij in ere hersteld.

Het Comité P, dat de werking van de politie controleert, komt straks met zijn rapport over de zaak-Chovanec. Dan zal blijken of de politieagenten fouten hebben gemaakt. Kris Daels heeft er weinig vertrouwen in. ‘Ik zou beginnen met het opdoeken van het Comité P. Die organisatie heeft totaal geen zin meer.’

Waarom niet?

Kris Daels: Het oorspronkelijke idee was prima: een onafhankelijke dienst, los van de regering, die de werking van de politie controleert. Maar het vervelde tot een politieke machine. Het Comité P is eigenlijk een college van 5 raadsheren, bijgestaan door 58 inspecteurs die klachten onderzoeken. Die 5 leden zijn allemaal politiek benoemd.

Wat is het gevolg?

Daels: Dat de dienst niet onafhankelijk werkt. Partijen zorgen ervoor dat sommige onderzoeken worden gestimuleerd en andere in de kiem gesmoord. Stel, er gebeurt iets in een stad die politiek rood gekleurd is, zoals Charleroi of Brussel. Dan zorgt het PS-mannetje in het Comité P ervoor dat dat dossier op een passende manier wordt opgevolgd.

Moeten die vijf raadsleden de belangen van hun partij verdedigen?

Daels: Totaal, en ik durf dat gerust on the record te zeggen. Iedereen weet dat het Comité P niet meer is dan een verlengstuk van de particratie. Bij het Comité P werken politieagenten die een flinke bonus krijgen. Van hen hoor je geen kritiek op de werking of op die vijf raadsleden. Je kunt daar ook promoties krijgen die elders onmogelijk zijn. Ik ken een hoofdinspecteur die hoofdcommissaris is geworden zonder één examen. Inspecteurs verdienen er tot 1000 euro netto per maand meer dan hun gewone collega’s. Zo koop je loyaliteit.

Is er een beter alternatief?

Daels: De dienst Algemene Inspectie. Die kan wél onafhankelijk werken. Hij staat onder de bevoegdheid van Binnenlandse Zaken, maar wordt niet aangestuurd door het kabinet. De agenten die daar werken krijgen een normaal loon en zijn gemotiveerd. Daar zijn geen wederdiensten nodig.

Uit een onderzoek uit 2005 door het Comité P bleek dat jaarlijks 2 tot 5 doden vallen zoals Jozef Chovanec.

Daels: Dan zou je toch verwachten dat ze iets zouden doen met zo’n onderzoek? Waarom hebben ze bij de top van de federale politie niet met de vuist op tafel geklopt? Nee, ze wiegen de parlementsleden die het Comité P controleren in slaap met onbenullige onderzoeken of ze geven een parlementslid af en toe een primeurtje om mee uit te pakken in de media.

Sofie De Kimpe, VUB-hoogleraar criminologie, onderzocht de werking van de tuchtdiensten van lokale korpsen. Daaruit blijkt dat korpschefs in 80 procent van de gevallen de agent gelijk geven na een klacht van een burger. Is dat in Middelkerke ook zo?

Daels: Ik doe het interne toezicht in mijn zone naar eer en geweten. Mijn agenten werken zich uit de naad, zeker tijdens het toeristische seizoen, en kloppen soms werkweken van 100 uur. Ja, ze maken fouten. Moet ik zo’n inspecteur dan meteen keihard aanpakken met het risico dat ik hem definitief kwijtraak?

Dat hangt af van de fout.

Daels: Daar ben ik het mee eens. Zeker als de fout zich herhaalt, moet je kordaat optreden, bijvoorbeeld door de agent binnendienst te geven. Maar ik ga geen officiële straffen uitdelen om mijn statistieken beter te maken. Een tuchtstraf is de ultieme remedie. Ik probeer het eerst op te lossen door te praten. Ook agenten hebben het recht om een fout te maken. In de hitte van het moment valt er weleens een verkeerd woord of gebaar. Ik moet zelf op mijn tanden bijten als ik hoor hoe sommige agenten behandeld en uitgescholden worden.

En als een van uw manschappen de Hitlergroet brengt?

Daels: Dat zal ik zeker niet goedpraten. De korpsleiding speelt daar een cruciale rol. Als een chef duidelijk maakt dat hij geen enkele vorm van racisme duldt, verkleint hij het risico daarop. De manschappen hier weten dat ik zoiets niet tolereer.

Maar je moet altijd naar de context kijken. Blijkbaar had Jozef Chovanec die jonge agente en haar collega’s uitgescholden voor fascisten en nazi’s. Die agente heeft een fout begaan en zal boeten. Maar moet ze ontslagen worden? Ik vind van niet. Het stoort me dat sommigen bloed ruiken zodra er iets misloopt bij de politie. Ook een straf moet proportioneel zijn.

Wat is een zware fout?

Daels: Iemand die een vals pv opstelt. Dan is het vertrouwen weg. Of corruptie en zelfverrijking. Dat zijn overigens misdrijven die buiten onze tuchtbevoegdheid vallen en door het parket worden behandeld.

Professor De Kimpe vertelde in Knack dat ze een mail had gestuurd naar een collega van u over het racistische gedrag van een van zijn mannen. Hij greep niet in.

Daels: Triest. Ik zou meteen ingrijpen en die agent bij mij roepen. Als je het goed meent met je collega, moet je hem ook tegen zichzelf beschermen. Bovendien wil ik als commissaris niet dat mijn korps bekendstaat als een bende racisten of fascisten.

Wat vindt u van de gesloten Facebookgroep Thin Blue Line Belgium, waar bijna 7000 (ex-)agenten lid van zijn en waar nogal wat racistische praat circuleert?

Daels: Ik ben daar zelf ook lid van.

Pardon?

Daels: (loopt naar zijn computer) Ik ben uitgenodigd door enkele collega’s. Dus waarom niet? Er wordt bijvoorbeeld ook interessante inhoudelijke informatie gedeeld over politietechnieken van buitenlandse korpsen. Ik schrik weleens van wat ik daar lees: ‘Ze hadden nog harder op die ‘zwarte’ moeten kloppen’. Ja, dat is racistisch. Ik praat het niet goed, maar als je in Brussel een paar keer tegen je hoofd wordt getrapt door een groep Marokkaanse jongeren, dan kan ik begrijpen dat agenten zich tot zulke uitlatingen laten verleiden. Want zij worden aan hun lot overgelaten: door hun leiding en door de politieke overheid.

Commissaris-generaal Marc De Mesmaeker zei in het parlement over agenten die zich racistisch gedragen: ‘Bol het af.’

Daels: Hij had beter gezegd: ik ga dat probleem oplossen.

Wat zou u gezegd hebben?

Daels: Kom eens naar mijn kantoor en leg het uit. Daarna zou ik kijken hoe het probleem kan worden aangepakt.

Is er dan geen probleem met racisme bij de politie?

Daels: Er is een probleem met racisme in onze samenleving.

Uit dat interne onderzoek van het Comité P bleek ook dat camerabeelden gewist werden of processen-verbaal vervalst.

Daels: Misschien is dat gebeurd, maar dat is geen omerta. Dat gaat om een individuele actie van een politieman die zichzelf wil vrijpleiten. Ik kan mij geen team voorstellen waarvan alle leden akkoord zouden gaan om zomaar bewijsstukken te laten verdwijnen. Er zal altijd iemand zijn die daar niet in meegaat.

Is er een zwijgcultuur bij de politie?

Daels: Ik heb het liever over collegialiteit. Vergeet ook niet dat de politie zich in de steek gelaten voelt. Je zit vaak samen in de stront en ‘laten we elkaar daar niet nog wat dieper in duwen’. Daarom heb je een sterke leiding nodig, die ingaat tegen die ‘wij tegen zij’-houding.

Het valt op dat de meeste tuchtstraffen in grote korpsen vallen.

Daels: De sociale controle in grote korpsen is gewoon veel geringer. Je verdwijnt er makkelijker in de anonimiteit. In een klein korps kent iedereen iedereen, je kent elkaars privéleven en problemen. Je hebt een hechter team.

U kreeg eind augustus te maken met een arrestant zoals Jozef Chovanec, iemand met Excited Delirium Syndrome (EDS).

Daels: We wisten pas nadien dat de arrestant alle symptomen vertoonde van EDS én dat we het goed aangepakt hadden. Hij viel mensen aan, leek oververhit en zweette enorm, scheurde de kleren van zijn lijf en leek geen pijn te voelen. Hij was fysiek nauwelijks te overmeesteren, terwijl ik toch een zwarte band in het judo heb. Er waren zes mannen nodig om hem in de cel onder controle te houden. In het ziekenhuis moesten nog eens vijf verplegers bijspringen tot hij gesedeerd kon worden.

Waarom is het met uw arrestant goed afgelopen en bij de luchthavenpolitie in Charleroi niet?

Daels: Iedereen weet dat zulke arrestanten gegarandeerd voor problemen zorgen waarbij je geweld zult moeten gebruiken. Voor je die cel binnengaat moet je dus heel goede afspraken hebben over wie wat precies zal doen. Die moet je gecoördineerd en krachtdadig uitvoeren. Ik ken de details van het dossier van Charleroi niet en ik weet niet of er een causaal verband is tussen het politieoptreden en het overlijden van de man. Maar waarom worden die agenten nu zo zwaar aangepakt? Beeld je de situatie in: een man die totaal buiten zinnen is en zichzelf zwaar aan het verwonden is. Je móét dat stoppen en die man tegen zichzelf beschermen. Hun optreden was wellicht niet altijd professioneel, maar die mensen nu moordenaars noemen gaat mij veel te ver.

Ik wil het dus wel voor die mensen opnemen. Misschien moeten we ons ook eens afvragen hoe zij begeleid zijn door hun chefs. Of hoe ze ooit zijn opgeleid. De hoogste korpsleiding én de politieke leiders hebben bij dat soort tragische gebeurtenissen ook boter op het hoofd. Want zij zijn in de eerste plaats verantwoordelijk voor decennia stiefmoederlijke behandeling van de politie.

Is er buitensporig geweld gebruikt?

Daels: Daar ben ik niet van overtuigd als ik de beelden zie. Bij ons is het goed afgelopen omdat we min of meer die regels voor EDS konden volgen. Maar we hebben de man bijvoorbeeld ook op zijn buik gerold, wat blijkbaar fout is. Waarom? Hij spuugde naar ons en schreeuwde dat hij corona had. Wat doe je dan? Achteraf hebben experts makkelijk praten. Wij moeten wel die cel binnenstappen. Je weet uiteraard dat er grenzen zijn bij zo’n interventie. Ons beleidsteam in Middelkerke is doordrongen van het belang van mensenrechten, zeker bij arrestaties en gebruik van geweld. Dat maakt wellicht ook een verschil in onze aanpak van allerlei problemen.

Er is geen opleiding voor dat soort extreme situaties?

Daels: Nee, tot een paar jaar geleden wist ongeveer niemand wat EDS precies was. Politieopleidingen schieten tekort en niet alleen op dat vlak. Een professionele bacheloropleiding tot verpleegkundige duurt vier jaar. Een politie-inspecteur is na één jaar politieschool afgestudeerd en na een probatiestage van zes maanden zogezegd klaar voor de job. Ik vind dat inspecteurs minstens het niveau van een professionele bachelor moeten hebben. Zij moeten in álle situaties optreden: burenruzies, familiegeweld, sociale kwesties, harde criminaliteit, drugs, wapens… Ze moeten ter plekke inschatten wat er strafrechtelijk aan de hand is en of het misschien een zaak van de bestuurlijke politie is. Ze moeten sociale en milieuwetgeving kennen. Ze moeten met wapens kunnen omgaan en zowel individuen als groepen onder controle krijgen – interventies gaan soms over leven en dood. Bovendien worden ze alleen of met twee naar een oproep gestuurd, terwijl ze nooit precies weten wat of wie ze zullen aantreffen en of hun actie misschien op halve of foute informatie gebaseerd is. Hoe leer je dat allemaal in één jaar? Ik vind dat waanzin.

Leer je het vak niet al doende?

Daels: Weet u hoeveel uur aan training en bijscholing wordt besteed? 20 uur. Niet per maand, maar per jaar! In die 20 uur word je getraind en bijgeschoold in fysieke en verbale geweldbeheersing, in tactische kwesties, in het gebruik van wapens, tasers, sprays, wapenstok, vuurwapens enzovoort. 20 uur is peanuts. In de speciale eenheden waar ik werkte, trainden we élke dag. Dat hoeft niet voor elke politiemedewerker, maar één keer per maand lijkt mij een minimum. Ondertussen worden we elke dag overspoeld met mails en nota’s over veranderde regels en wetgeving van regionale autoriteiten, federale en lokale overheden. Als onze mensen dat allemaal elke dag in detail moeten doornemen, loopt er geen enkele agent nog op straat. De politieopleiding lijkt echt nergens naar, ook inhoudelijk niet.

Hoe komt dat?

Daels: Daarvoor mag je de politieke overheid met de vinger wijzen. Elke provincie heeft haar eigen politieschool. Tien politiescholen! Sommige scholen worden geleid door mensen die zelf nooit geslaagd zijn voor een politie-examen of nul terreinervaring hebben. Er wordt nog met leerplannen gewerkt die twintig jaar oud zijn. De hele samenleving is de voorbije twintig jaar compleet veranderd. In principe kan ook iedereen daar les geven, de juiste connecties hebben volstaat.

Wat is uw oplossing?

Daels: Doek die tien scholen op en laat hogescholen een degelijke professionele bacheloropleiding uitbouwen rond het thema veiligheid in de brede zin. De politie kan dan uit die bachelors rekruteren en ze intern binnen een korps verder specialiseren in het concrete politiewerk. De rekrutering loopt vandaag net omgekeerd. Een commissie met een psycholoog beslist of je naar de politieschool mag en zodra je wordt toegelaten ben je zo goed als zeker geslaagd. Dat is toch de omgekeerde wereld? Je weet toch pas wie echt geschikt is ná een opleiding? Bovendien word je ook betaald als je tot de politieschool wordt toegelaten. Wie trek je dan aan? Alleen echt gemotiveerden? Of toch ook opportunisten die vooral een gemakkelijk inkomen willen? Die selectie is vaak nattevingerwerk, vrees ik.

Het valt op dat weinig beleidsmensen het opnemen voor de politie.

Daels: Veel mensen vergeten dat de overgrote meerderheid van dat korps elke dag zijn stinkende best doet. De politie is de pispaal van de maatschappij geworden. Los het allemaal maar op, met te weinig mensen en te weinig middelen en te weinig opleiding en training. En als het fout loopt, zeggen politieke verantwoordelijken dat ze van niets wisten en gaat ook de hoogste politiehiërarchie zich verschuilen.

Vergelijk het met verpleegkundigen: die werken in een team, onder directe leiding van artsen en een ziekenhuisdirectie en met duidelijk afgelijnde opdrachten en instructies. De bevolking heeft recht op degelijk opgeleide mensen in de gezondheidssector. Wel, dat recht hebben de burgers ook als het over hun veiligheid gaat. Veiligheid is minstens zo cruciaal als volksgezondheid.