Charles Michel: ‘Wie met de feiten tegen simpele slogans moet opboksen, heeft het lastig’

Misschien is Charles Michel (MR) wel écht een mirakelpremier, zeker nu hij met een minderheidscoalitie van 52 op 150 Kamerzetels wil doorgaan tot in mei. Met hem overliep Knack dit woelige jaar. ‘Het debat is harder, radicaler, maar ook simplistischer geworden.’

Toen we hem in zijn ambtswoning in de Lambermontstraat in Brussel troffen, zat Charles Michel al duidelijk niet goed in zijn vel. Zijn regering had nog een meerderheid in de Kamer, maar ze verkeerde in crisis over het Global Compact for Migration van de Verenigde Naties. Na ons treffen zou die crisis nog escaleren, tot vorige zaterdag de bom barstte. Na vier – vaak ook al hectische – jaren strandde de regering van de jongste premier die België ooit had, waarna ze meteen vervelde tot een minderheidscoalitie van MR, CD&V en Open VLD.

In een korte reactie, weinige uren nadat hij het migratiepact in Marrakesh had goedgekeurd, benadrukte de premier dat de crisis er pas was gekomen nadat zijn ex-regeringspartner, de N-VA, het nodig had geacht om van koers te veranderen. ‘Het Global Compact heeft een lange weg afgelegd’, zei Michel. ‘Meer dan twee jaar is eraan gewerkt. Ook België heeft actief aan dat proces deelgenomen. Ons standpunt is op 19 februari, 4 juni en 12 september 2018 door alle betrokken partijen vastgelegd, en de tekst is goedgekeurd. Op 27 september heb ik voor de Algemene Vergadering van de VN in New York de steun van ons land toegezegd. Op 31 oktober heeft staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken me voor het eerst aangesproken over het pact, nadat het al was goedgekeurd. U kent de uitkomst.’

Charles Michel: Het pact is belangrijk omdat het de mogelijkheid geeft om met andere landen samen te werken. Het geeft ook hefbomen om een streng maar menselijk beleid te voeren, net zoals we de voorbije jaren gedaan hebben. De N-VA heeft ook toegegeven dat er laat is ingegrepen.

Vorige donderdag leek u nog in een oplossing te geloven. Had u zelf een compromis in gedachten?

Michel: Het is mijn taak als premier om te zoeken naar een evenwicht tussen de verschillende regeringspartijen. Ik stel vast dat veel landen een zogenoemde explanation of vote hebben toegevoegd aan hun goedkeuring van het pact. Maar ook die oplossing wilde de N-VA niet.

Wat zegt het over de N-VA dat ze daarvoor de regering opblaast?

Michel: Ik heb de ministers en staatssecretarissen van de N-VA bedankt voor hun werk, en heb niet de intentie om de positie van de partij te becommentariëren. Dat moet u aan de N-VA zelf vragen.

Is uw nieuwe oranje-blauwe coalitie stabiel genoeg om tot mei aan te blijven?

Michel: Deze regering is een doorstartregering. Ze focust zich op de essentie: de sociaal-economische hervormingen die we tot een goed einde willen brengen. We moeten nu een sterke dialoog hebben met het parlement. Op een moment dat de brexit onze jobs bedreigt, is het belangrijk om stabiliteit te bieden.

Bestaat de kans dat de MR na de verkiezingen van mei weer een coalitie zal aangaan met de N-VA, of is dat uitgesloten?

Michel: Het zal u niet verwonderen dat ik eerst de kiezer de kans wil geven om zich uit te spreken.

***

Zoals aangestipt: dit interview was vooral bedoeld als een kritische terugblik op het voorbije jaar. Toen we de premier begin december te spreken kregen, was al duidelijk dat 2018 in een crisis zou eindigen. Hij werd niet alleen belaagd binnen zijn regering, ook in de straten heerste een opstandige sfeer. Tijdens het interview probeerden mannen en vrouwen in gele hesjes – Charles Michel heeft het aldoor over ‘ yellow jackets‘ – zijn ambtswoning te omsingelen. De schade was toen nog niet opgenomen, en dus reageerde hij kalm en diplomatisch.

Michel: Dit spontane protest is zeker betekenisvol. Het laat het wantrouwen zien van veel mensen tegenover de democratische instellingen. En ik heb het dan niet alleen over de politieke partijen en het parlement: ook de vakbonden mogen zich aangesproken voelen. Veel mensen hebben het niet gemakkelijk, hun koopkracht blijft soms achter bij hun dagelijkse kosten. Die koopkracht verhogen: laat dat nu net een belangrijke doelstelling van mijn regering zijn. We hebben daar al veel voor gedaan, maar het is duidelijk nog niet genoeg.

Uw regering heeft altijd uitgepakt met de stijgende koopkracht van werkende mensen, terwijl de critici vanaf het begin zeiden: ‘De stijgende facturen doen die koopkracht teniet.’ Hebben zij gelijk gekregen?

Michel: Doordat we de fiscale en parafiscale druk hebben verlaagd, houden mensen nu meer over: voor de lage en middeninkomens gaat het elk jaar over een extra loon. In de toekomst zullen we nog beter rekening houden met de effecten op de koopkracht. Met de taxshift hebben we de accijnzen op diesel naar hetzelfde niveau gebracht als die op benzine, dat klopt. We wilden daarmee een vorm van milieufiscaliteit invoeren – dat was eigenlijk een kwestie van gezond verstand. De lokale verkiezingen van 14 oktober hebben bewezen dat veel kiezers maatregelen tegen de opwarming van de aarde belangrijk vinden. Maar we moeten er ook voor zorgen dat iedereen het einde van de maand haalt.

Met die accijnsverhogingen bent u vooral met het einde van de wereld bezig geweest.

Michel: Dat is een karikatuur. Die verhogingen zijn lang niet van dezelfde grootteorde als de fiscale kortingen die we hebben doorgevoerd. We moedigen ook andere vormen van mobiliteit aan. Er is het mobiliteitsbudget, en via het investeringspact – een obsessie van mij – zullen we onder meer het aantal sporen naar Brussel verdubbelen. Zo zorgen we voor alternatieven voor de auto.

De tevredenheidscijfers over de NMBS worden wel alleen maar slechter.

Michel: Ik ben niet zo fatalistisch. Toen ik premier werd, waren alle werven van de NMBS stilgelegd. Wij hebben 1 miljard euro geïnvesteerd, boven op de bestaande investeringen. De NMBS kan nog beter qua stiptheid en comfort, maar er gebeurt ook veel. Mobiliteit is een complex verhaal. Iemand die elke dag van Luxemburg of Limburg naar de hoofdstad moet pendelen, heeft het moeilijker dan iemand die in Brussel woont en werkt. We moeten daar rekening mee houden.

Voor de gele hesjes op straat kwamen, kreeg het sociaal-economische beleid van uw regering al kritiek. In Vlaanderen is er eigenlijk geen expert meer te vinden die er enthousiast over is. Hoe komt dat?

Michel: Wat die zogenaamde experts vertellen, klopt niet. Ik heb genoeg gesprekken met mensen die met beide voeten in de realiteit staan. Bedrijfsleiders en ondernemers zijn juist heel positief over wat wij doen – ze zouden alleen iets meer van zich mogen laten horen in de media. (lachje) Ook alle cijfers van de Europese Commissie, het Internationaal Monetair Fonds, het Planbureau en de Nationale Bank gaan in dezelfde richting. Wie had vier jaar geleden durven te denken dat deze regering 218.000 jobs zou creëren? Wie had vier jaar geleden durven te denken dat wij de fiscale druk met 1,2 procent van het bruto nationaal product (bnp) zouden laten dalen?

Wie had vier jaar geleden durven te denken dat zelfs deze ‘sociaal-economische herstelregering’ op de vingers zou worden getikt door de Europese Commissie, omdat ze haar begroting niet snel genoeg in evenwicht krijgt?

Michel: Toen ik begon, bedroeg het tekort 2,2 procent. In 2019 zal dat nog 0,6 procent zijn. Dat is geen begroting in evenwicht, nee, maar we hebben wel bijna driekwart van het tekort weggewerkt. We hebben de staatsschuld trouwens kunnen terugbrengen tot rond de 100 procent van het bnp, iets wat ik zelf niet had durven te voorspellen. Door de terroristische aanslagen en de migratiecrisis is 2016 bovendien budgettair een zwaarder jaar geworden dan verwacht. Vergeleken met de andere regeringen van de voorbije vijfentwintig jaar hebben wij dus veel gesaneerd.

We hebben ook al structurele hervormingen op de arbeidsmarkt doorgevoerd, en we moeten daar nog verder in gaan. Het verschil met landen als Nederland en Duitsland is: zij zijn al tien of zelfs vijftien jaar geleden begonnen met hervormen, wij amper vier jaar geleden. We zitten vandaag met een krapte op de arbeidsmarkt, bedrijven vinden niet genoeg personeel: dat is een heel verschil vergeleken met drie of vier jaar geleden, en deels het gevolg van ons succes, maar het blijft een uitdaging. Ik heb in het voorjaar beslist om daar een topprioriteit van te maken. Enkele weken later was er een arbeidsdeal met achtentwintig maatregelen.

Had u, om de mismatch tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt aan te pakken, niet beter meer lastenverlagingen voor de laagste inkomens kunnen doorvoeren, in plaats van met de taxshift de uitkeringen van de langdurig werklozen te verlagen?

Michel: Dat is een wel heel simplistische voorstelling van de feiten. Met de taxshift hebben we 218.000 jobs gecreëerd: zo slecht zal hij wel niet geweest zijn. We hebben trouwens al maximaal gefocust op de laagste lonen.

De belangrijkste reden waarom economische experts sceptisch zijn over uw regering is dat België het vergeleken met andere Europese landen nog altijd niet goed doet.

Michel: Op welke punten?

Jobcreatie, economische groei…

Michel: Dat is niet waar. Het is niet gemakkelijk – ik versta dat goed -, maar je moet proberen om een minimum aan objectiviteit aan de dag te leggen. Qua groei presteren we lichtjes slechter dan andere Europese landen, dat is het enige wat klopt. Maar je moet ook kijken naar waar we starten: groei is altijd een percentage van de welvaart die er al is. Bij ons ligt die basis hoger, omdat wij tijdens de economische crisis minder verloren hebben dan veel andere landen. In Afrika zijn er landen die vandaag 6 tot 7 procent groeien per jaar. Die zouden het dus veel beter doen dan wij? Ik betwijfel dat.

Het is dus dankzij het goede werk van uw voorganger Elio Di Rupo (PS) dat uw groeicijfers tegenvallen?

Michel: Voor mij is dit allemaal alleen maar een aanmoediging om het nog beter te willen doen. Daarom is bijvoorbeeld de brexit voor ons fundamenteel. Sinds de dag dat erover is gestemd in Engeland, volgen wij dat proces nauwgezet. Geen enkele deal die over de handelsrelatie tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie gestemd wordt, zal de Belgische economie schaden: daar zorgen wij voor.

We moeten ook een grote paradox aanpakken die in heel Europa bestaat: terwijl we meer jobs nodig hebben, belasten we wie werkt of jobs creëert het meest. Die fiscaliteit blijft ook nationaal, terwijl meer en meer bedrijven zich internationaal organiseren. We moeten op Europees niveau een eerste stap zetten met een belasting op de GAFA’s (een acroniem van Google, Apple, Facebook en Amazon, nvdr), internetbedrijven die in Europa veel toegevoegde waarde creëren zonder belastingen te betalen. Dat is echt crazy. Want wie betaalt hun facturen? De middenklasse. Ook dat is een van de redenen waarom de gele hesjes vandaag protesteren.

Zou u voor meer Europese belastingen willen pleiten?

Michel: Ik pleit nooit voor méér belastingen, altijd voor een shift. (lacht) Maar ik heb veel ambitie voor Europa – en dan heb ik het over een inhoudelijk programma, niet over persoonlijke ambities. We staan op een kruispunt. Ooit hadden we de durf om voor de eurozone en de Schengenzone te kiezen, nu hebben we opnieuw Europese leiders nodig met de moed om een stap vooruit te zetten. De begroting in evenwicht krijgen, het niveau van de sociale zekerheid behouden, de financiering van de energietransitie verzekeren: als we dat allemaal willen klaarspelen, moet er een fiscale shift naar Europa plaatsvinden. De belasting van de GAFA’s is het begin, en we zullen nog verder moeten gaan. Het kan niet zo zijn dat Amerikaanse en Chinese bedrijven hier veel geld verdienen zonder er iets voor terug te betalen.

Steeds minder van uw Europese collega’s delen zo’n ambitieuze agenda voor Europa. Dit jaar kwam daar de Italiaanse premier Giuseppe Conte bij. Hoe is de sfeer tijdens de Europese Raad eigenlijk, ondertussen?

Michel: De Europese verkiezingen van 2019 worden belangrijk voor de koers van de EU. En ik weet in ieder geval wat ik wil. Ik aanvaard niet meer dat landen de EU zien als een geldautomaat , maar niet thuis geven als hun om solidariteit wordt gevraagd. Als de bevolking van sommige Europese landen niet meer wil samenwerken, is dat haar goed recht. Maar ze mag ons niet tegenhouden. De landen die vooruit willen gaan, moeten dat kunnen. Ik was de eerste die op Europees niveau voor die methode heeft gepleit. Eerst kreeg ik de steun van de Benelux, en nu vind ik ook gehoor bij mevrouw Merkel en meneer Macron. Maar ik ben geen rêveur, ik ben pragmatisch. Ik zie drie belangrijke vlakken waarop de EU tot meer samenwerking moet komen: naast de eurozone en de economische groei, die we respectievelijk moeten versterken en aanzwengelen, zijn dat de defensie- en veiligheidsdossiers en migratie.

In het voorjaar sloot Europa een akkoord over de migratiecrisis, sindsdien is daar niets meer van vernomen. De situatie is ook niet verbeterd.

Michel: U bent opnieuw slecht geïnformeerd. Qua aantallen migranten en kandidaat-vluchtelingen die naar Europa proberen te komen, staan we er veel beter voor dan tijdens de crisis van 2015. Een aantal Europese landen hebben daarover ook akkoorden gesloten met landen aan de overkant van de Middellandse Zee. Er zijn ook beleidsvoornemens om onze grenzen beter te beschermen. Maar het klopt dat het dossier wordt geblokkeerd door landen die van geen solidariteit willen weten. Pikant detail: Viktor Orban en Matteo Salvini (respectievelijk de Hongaarse premier en de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken, nvdr) nemen graag selfies met elkaar, terwijl ze in feite lijnrecht tegenover elkaar staan. Salvini wil dat Italië als aankomstland meer hulp van Europa krijgt. Precies daar wil Orban niet aan meewerken.

In mei veroorzaakte N-VA-voorzitter Bart De Wever ophef: na de dood van de peuter Mawda door een politiekogel wees hij op de verantwoordelijkheid van haar ouders, die op de vlucht waren uit Irak en naar Engeland wilden. Wat vond u daarvan?

Michel: Die uitlatingen waren ongepast. Een moeder en vader die een kind verliezen, dat is een verschrikkelijke tragedie. Ze heeft me getroffen, als mens en als vader. Op zo’n moment zijn uw of mijn politieke ideeën niet relevant.

Eind oktober publiceerde de ngo Dokters van de Wereld een rapport waarin er sprake was van buitensporig politiegeweld tegen migranten. Heeft de regering daar iets mee gedaan?

Michel: Gelukkig is het niet aan de premier om daar iets mee te doen. We leven in een rechtsstaat, met gerechtelijke instellingen als het parket, het Comité P en het Comité I. Als mocht blijken dat de politie het monopolie op geweld heeft misbruikt, zullen er sancties volgen. Los van de specifieke dossiers sta ik altijd aan de kant van de veiligheidsdiensten. Er zijn dit jaar ook agenten vermoord. Het stressniveau van die mensen is enorm gestegen.

Begin december betoogden in Brussel 65.000 mensen voor een ambitieuzer klimaatbeleid. Vinden zij bij u gehoor?

Michel: We willen in de toekomst nog meer maatregelen nemen, maar misschien hebben we ook te weinig uitgelegd wat we op dat vlak al hebben gedaan. Om een paar verwezenlijkingen te noemen: ik heb er persoonlijk voor gezorgd dat er eindelijk een akkoord is tussen de federale regering en de deelstaten over wie verantwoordelijk is voor welke inspanningen – check. Daarnaast is er het energiepact, dat een duidelijke strategie bepaalt voor ons energiebeleid, en het investeringspact, dat vastlegt hoe we van de energietransitie een opportuniteit kunnen maken – check. Misschien herinnert u zich ook dat we een taxshelter hebben ingevoerd die gunstig is voor innovatieve ondernemingen. Dankzij dat aangepaste fiscale kader hebben Audi en Volvo ervoor gekozen om hun elektrische auto’s in respectievelijk Vorst en Gent te produceren – check. Als u dat wilt, kan ik nog minstens twee uur doorgaan met mijn opsomming.

Ondertussen is er nog altijd niet definitief over de kernuitstap beslist. In het energiepact staat dat op basis van regelmatige monitoring zal worden beoordeeld of de bevoorrading en betaalbaarheid van onze energie verzekerd zijn. Wie wil investeren in alternatieven heeft geen garanties.

Michel: Het is vandaag misschien niet populair, maar ik zou hier toch graag de nuances aanbrengen. De kernuitstap is niet de enige ambitie die we willen waarmaken. De moeilijkheid is dat we tegelijk nog drie andere doelstellingen moeten bereiken. De eerste is, uiteraard, de bevoorradingszekerheid. De tweede heeft te maken met de internationale klimaatafspraken. En ten derde moeten we rekening houden met de prijzen. Als we alleen de bevoorradingszekerheid moesten garanderen, was het niet zo moeilijk. Het wordt een stuk ingewikkelder als je tegelijk de prijzen onder controle wilt houden, de klimaatdoelstellingen wilt bereiken én de kernuitstap wilt realiseren.

Een ander groot dossier was de aankoop van de F-35 van Lockheed Martin. Was het, gezien onze minder stabiele relatie met de Verenigde Staten, niet verstandiger om voor de Brits-Europese Eurofighter te kiezen?

Michel: Dat toestel, dat volgens experts minder kwalitatief is, had ons 600 miljoen euro meer gekost. Er is berekend dat de aankoop van de F-35 ook voordeliger is als je kijkt naar de economische effecten op onze industrie. Bij het beoordelen van de offerte hebben we rekening gehouden met zeven criteria, en de F-35 scoorde op alle criteria beter.

Die offerte was wel op maat van de F-35 geschreven.

Michel:(geïrriteerd) Dat is wel een zware beschuldiging. Ik stel voor dat u, als u bewijzen hebt, onmiddellijk naar justitie stapt. Volgens de informatie waarover ik beschik, is de procedure gevolgd. En dat was, anders dan in het verleden, een transparante procedure. Het is niet gegaan zoals vroeger, toen de socialisten bedenkelijke deals sloten met Agusta en Dassault. Mag ik er ook nog op wijzen dat de meerderheid van de Europese landen voor de F-35 heeft gekozen? Samen geven we het signaal dat Europa meer militair gewicht in de schaal wil leggen. Dat is belangrijk, bijvoorbeeld met het oog op potentiële conflicten met Rusland.

De eerste F-35’s zullen wellicht pas over tien jaar operationeel zijn. Zal hun technologie dan niet verouderd zijn?

Michel: Een van de zeven criteria was net de capaciteit om het toestel aan te passen aan de technologische evoluties. Die capaciteit is ook een van de troeven van onze huidige F-16: dat is niet meer het vliegtuig dat het vijftig jaar geleden was.

De verkiezingen van 14 oktober waren geen groot succes voor de belangrijkste regeringspartijen. Zowel de MR als de N-VA scoorde slecht.

Michel: U bekijkt het wel erg pessimistisch.

Vanuit het standpunt van de oppositie is het eerder een optimistische kijk.

Michel: Dat begrijp ik. (lacht) Mij lijkt het geen goed idee om aan de hand van de lokale verkiezingen voorspellingen te doen over de federale verkiezingen.

In het najaar leerde Vlaanderen ook de radicaal-rechtse beweging Schild & Vrienden kennen via een ophefmakende reportage in het VRT-magazine Pano. Sommige leden van die club staan of stonden bijzonder dicht bij de N-VA, uw toenmalige coalitiepartner.

Michel: U hebt wellicht ook gezien dat de N-VA onmiddellijk en duidelijk heeft gereageerd. Uiteraard heeft die reportage me geschokt. Maar eerlijk gezegd: ik was er ook niet helemaal door verrast. We weten dat racisme, xenofobie en antisemitisme bestaan en in opmars zijn. De reportage maakte duidelijk wat voor mij al duidelijk was: de fundamentele waarden van de democratie moet je elke dag weer verdedigen. Ze zijn geen vanzelfsprekendheid, ze zijn niet voor eeuwig en altijd verworven. Vandaag moeten we, meer dan ooit, waakzaam zijn. Je ziet dat het extremisme overal terrein wint, zelfs tot in het hart van de democratie.

Kijk naar de parlementaire debatten op donderdagmiddag. U zou die eens moeten vergelijken met die van tien jaar geleden: de toon en het niveau zijn echt veranderd.

Op welke manier?

Michel: Het debat is harder, radicaler, maar ook simplistischer geworden. De zittingen van het parlement zijn vaak een festival van karikaturen, en die karikaturen komen niet alleen van de extremistische partijen. Ook de traditionele democratische partijen schuiven op. Omdat ze onder druk staan van de extremisten, nemen ze hun communicatiestijl over. Dat maakt het niet gemakkelijk voor mij. Ik ben iemand die zich altijd op de feiten beroept. Wie vanuit die positie moet opboksen tegen simpele slogans, heeft het lastig.

Hebt u misschien een voorbeeld?

Michel: Mijn vaststelling is algemeen, ze is niet bedoeld om u een sensationele kop voor uw artikel te bezorgen. Maar misschien herinnert u zich nog hoe oud-premier Di Rupo verklaarde dat er sinds de Tweede Wereldoorlog geen regering is geweest die zo verwoestend was op sociaal vlak als de mijne. Dat is duidelijk de demagogie waarvan ook extremisten zich bedienen. De huidige situatie is toch onmogelijk te vergelijken met die tijdens de Tweede Wereldoorlog?