Biostatisticus Geert Molenberghs: ‘Met open grenzen krijg je het coronavirus niet klein’

Na een relatief milde eerste golf ziet Zwitserland de coronacijfers nu drastisch stijgen. Volgens biostatisticus Geert Molenberghs toont het drama aan dat reizen nog altijd de allerbelangrijkste motor is van deze pandemie.

Afgelopen donderdag meldde het Zwitserse Bundesamt für Gesundheit (BAG) dat er daags voordien 399 covid 19-patiënten in de ziekenhuizen waren opgenomen. Dezelfde dag waren er volgens het BAG ook 62 covid-doden te betreuren. En voor de tweede dag op rij werd de kaap van 10.000 nieuwe infecties gerond. In de kantons Wallis, Genève en Freiburg lag het gemiddelde aantal dagelijkse besmettingen per 100.000 inwoners zelfs gevoelig hoger dan in de meeste Belgische provincies. Meer en meer wordt duidelijk dat de situatie in Zwitserland niet minder dramatisch is dan de Belgische. Al is er ook een opmerkelijk verschil.

Wie met Belgische ogen naar de Zwitserse coranacrisis kijkt, kan zich er alleen maar over verbazen dat Zwitserland, wereldberoemd vanwege zijn vermeende regelzucht en discipline, zo lang liet betijen. Pas begin vorige week besloot de bondsraad, de Zwitserse federale regering, om samenkomsten van meer dan 50 mensen te verbieden. Privébijeenkomsten kunnen nog altijd, zij het met een beperking tot 15 personen. Voor verdere verstrengingen wordt gerekend op de 26 Zwitserse kantonbesturen, maar ook die hebben in veel gevallen nog geen drastische maatregelen genomen. Een lockdown zoals de Belgische is er alleen in Genève, waar cafés, restaurants en niet-essentiële winkels begin vorige week werden gesloten.

Hysterie

Was België te laat met drastische maatregelen? Wellicht wel, al laat Zwitserland zien dat nog langer wachten ook een mogelijkheid was. Op 16 oktober zei de Zwitserse minister van Financiën Ueli Maurer in een interview met het online nieuwsmedium Watson dat het land ‘niet in hysterie’ mocht vervallen. ‘Wij moet kunnen leven’, zei Maurer. ‘Wij moeten er alles aan doen om drastische maatregelen te vermijden.’

De bondspresident deed die uitspraak op het moment dat de cijfers pijl- snel de hoogte in schoten. Opmerkelijk was daarbij dat deze keer niet alleen de grote steden maar ook de bergdorpjes veel nieuwe besmettingen optekenden. Als oorzaak noemden virologen onder meer de Chilbi’s, Zwitserse volks- en familiefeesten die samenhangen met jaarmarkten in september. In dezelfde periode werd ook een aantal populaire jodelfestivals georganiseerd. In het landelijke kanton Schwyz, bijvoorbeeld, waren een aantal besmette jodelaars verantwoordelijk voor een enorme clusterbesmetting.

Dat zulke massa-evenementen in Zwitserland nog mogelijk waren, verbaast biostatisticus Geert Molenberghs niet. ‘Dat patroon zien we nu vaker’, vertelt hij. ‘Landen of gebieden die het tijdens de eerste golf minder hard te verduren hadden, krijgen nu dikwijls de volle laag. Omdat ze de eerste keer de dans enigszins ontsprongen, ontstaat een zekere nonchalance. Alsof hen niets kan overkomen. Dat gevoel heeft niet alleen Zwitserland parten gespeeld. Het verklaart ook waarom Wallonië zo onbezonnen met het virus is omgegaan.’

In het geval van Zwitserland sluit Molenberghs ook niet uit dat de mentaliteit een rol speelt. ‘Net als Nederland en Zweden gaat de Zwitserse overheid ervan uit dat de bevolking genoeg zelfdiscipline heeft. Ze geloven dat een dwingend advies volstaat, en dat strenge regels niet nodig zijn. Het mag duidelijk zijn dat die aanpak voor de indijking van dit virus niet werkt. Ik heb de indruk dat de Zwitserse overheid krampachtig vasthoudt aan een zelfbeeld dat niet meer overeenstemt met de werkelijkheid. Die Zwitserse discipline was ooit ongetwijfeld meer dan een fabeltje. Maar Zwitserland is geen land van bergbewoners meer. Het is een divers land geworden. Door te vertrouwen op de zelfdiscipline van je bevolking houd je bovendien geen rekening met pendelaars uit Frankrijk, of de vele toeristen die het land ook tijdens de zomer bezoeken.’

Professor Molenberghs stipte het al aan: anders dan België kende Zwitserland een relatief milde eerste golf. Heel even, begin april, had het aantal overlijdens per dag er boven de 50 gepiekt. De Zwitserse crisis hield ook niet zo lang aan. Waar eind april in ons land nog bijna 1000 nieuwe besmettingen per dag werden geteld, was dat gemiddelde in Zwitserland al onder de 100 getuimeld. Even leek het er zelfs op dat Zwitserland het virus op de knieën had gekregen. Van midden mei tot midden juni werden er dagelijks nog enkele tientallen nieuwe besmettingen gemeld. Zo laag zijn de cijfers in België op geen enkel ogenblik geweest.

Had Zwitserland het tijdens de eerste crisis dan zo veel verstandiger aangepakt? Daar zijn, op het eerste gezicht, geen aanwijzingen voor. België en Zwitserland gingen in maart ongeveer gelijktijdig in lockdown. De Belgische en Zwitserse lockdown waren ook niet verschillend van aard. De meeste winkels, de horeca en de scholen gingen dicht. Alleen essentiële verplaatsingen waren nog toegelaten.

Grenzen dicht

De vraag is dan waarom het virus in België zo veel harder en langer toesloeg. Een eerste plausibele verklaring kan de testcapaciteit zijn. Tijdens de week waarin Zwitserland de lockdown afkondigde, werden er gemiddeld bijna 10.000 tests afgenomen. België hinkte achterop, en raakte toen niet verder dan 2000 tests per dag.

Maar er is nog een andere, wellicht meer doorslaggevende verklaring. Zwitserland sloot, enkele cruciale dagen eerder dan België, zijn grenzen. Voor een land dat geen deel uitmaakt van de EU en nog altijd over bemande grensposten beschikt om de maatregel te handhaven, was en is dat een stuk makkelijker. Professor Molenberghs is ervan overtuigd dat de sleutel vooral daar ligt. ‘Grenzen sluiten is het meest effectieve wapen in de strijd tegen een virus’, stelt hij. ‘Ik zit sinds deze zomer in de Celeval-commissie die het reisbeleid bekijkt. Het is een heel gevoelig punt, maar vanuit wetenschappelijk oogpunt is het een cruciale maatregel. Met open grenzen krijg je het virus niet klein. Als tegenargument wordt vaak geschermd met de EU, die zo’n sluiting niet zou toestaan. Ik vraag me dan af waarom de Finnen dat wel kunnen. Vrij verkeer van goederen en personen is een belangrijk principe, en in normale tijden zou ik mee op de barricade gaan staan om het te verdedigen. Maar dit zijn geen normale tijden, en we weten dat het de enige maatregel is die echt werkt. We zien dat in China, Australië en Nieuw-Zeeland. En we hebben het ook gezien tijdens de eerste golf, bij ons, en zeker ook in Zwitserland.’

Grenzen dicht. De cijfers van die eerste golf lijken de doeltreffendheid van de maatregel inderdaad te onderstrepen. Ook toen Zwitserland begin mei belangrijke versoepelingen toestond, bleven de cijfers zakken. Een kentering ten slechte kwam er pas na 15 juni, de dag waarop Zwitserland de grenzen weer opende. Langzaam maar zeker won het virus opnieuw aan kracht, tot er eind augustus opnieuw meer dan 300 besmettingen per dag werden geteld. Ongetwijfeld speelde het toerisme daarbij een rol. ‘Het toerisme heeft ook in Praag voor een enorme golf gezorgd’, zegt Molenberghs. ‘Daardoor liep het vervolgens mis in heel Tsjechië, een land dat, net als de meeste oostelijke landen in Europa, de dans grotendeels had ontsprongen tijdens de eerste golf. Een soortgelijke rol heeft Genève in Zwitserland gespeeld. Genève zou je het Brussel van Zwitserland kunnen noemen. Het is een diverse stad, die heel veel pendelaars uit Frankrijk aantrekt en op een kruispunt ligt. Je hebt er ook grote gemeenschappen van migranten, die tijdens de zomer naar hun land van herkomst reizen en niet zelden met besmettingen terug- keren. Mogelijk herinnert u zich de rel die ontstond toen de regio Genève begin augustus de code rood kreeg? De Zwitsers hebben zich daartegen verzet, maar eigenlijk was het een teken aan de wand. Toen al was het daar aan het smeulen. Intussen staat de hele regio in brand, en zitten de ziekenhuizen er aan hun limiet.’

Varkens

Onbegrensd reizen, stelt Molenberghs, was allicht ook in ons land een belangrijke katalysator voor de tweede golf. ‘Denk aan dat jongerenkamp in Portugal in augustus. 70 jongeren kwamen toen met een besmetting naar huis. Bij die jongeren is het ontdekt, maar heel veel teruggekeerde reizigers zullen niets gemerkt hebben, en zullen vele anderen hebben besmet zonder het te weten. Zolang je de cijfers niet op een heel laag peil krijgt, is reizen naar het buitenland een slecht idee. Dat moeten we heel goed beseffen. Als ik hoor dat veel mensen al een skivakantie hebben gepland voor de krokusvakantie, dan hou ik mijn hart vast. In feite hebben die mensen de derde golf besteld.’

Professor Molenberghs pleit voor een benadering die, toch minstens ten dele, dezelfde is als die bij epidemieën bij dieren. ‘Rond besmette varkens wordt een schutkring geplaatst, en ze vervoeren is uit den boze. Dat voorbeeld zouden we het best volgen. Hou mensen, als er een besmetting is, dicht bij elkaar. Compartimenteer ze. Zorg ervoor dat ze niet reizen, zodat lokale haarden lokaal blijven. Dat is precies wat men in New York heeft geprobeerd. De epidemie heeft daar tijdens de eerste golf twee keer zo hard toegeslagen als bij ons, met alleen al in de stad meer dan 22.000 doden. Men heeft die uitbraak proberen in te dijken door een heel strikt reisbeleid. Dat is lange tijd gelukt, al zie je dat het nu weer uit de hand dreigt te lopen. Dat heeft, opnieuw, te maken met het pendelverkeer. En dan heb ik het vooral over het pendelverkeer met Pennsylvania, een staat die bestuurd wordt door Republikeinen die het niet zo nauw nemen met de primaire voorzorgsmaatregelen.’

Europa kan volgens Molenberghs maar beter een voorbeeld nemen aan Canada, waar provincies de grenzen sluiten als er haarden worden ontdekt. ‘Europa weet heel goed hoe je virussen gezamenlijk aanpakt als het gaat over epidemieën bij dieren. Maar als het over mensen gaat, wordt het één grote knoeiboel. We kunnen niet anders dan een aantal wetten en idealen die heel waardevol zijn in vredestijd opnieuw tegen het licht houden. Want om een epidemie als deze te bestrijden, zijn gerichte grenssluitingen de enige weg.’