‘Bij onomkeerbare ontwikkelingen helpen achterhoedegevechten niet’

Essayist Jules Gheude heeft geen goed oog in de strategie van Spanje om de Catalaanse crisis op te lossen.

Wijlen Xavier Mabille, voorzitter van de CRISP (Centre de Recherche et d’Information socio-politique) stond bekend als een scherpzinnige analyst en een wijs man. Over de toekomst van België schreef hij:

Mocht de splitsing van België een realiteit worden (een hypothese waarvan ik al lang zeg dat men ze in geen geval moet uitsluiten), is het voor mij duidelijk dat het probleem dan een europese en internationale dimensie zou krijgen, die tot nu toe ontbreekt. (…) De buurlanden en de internationale instellingen waarvan België lid is, zouden hun diplomatische terughoudenheid moeten verbreken.

Dit kan men natuurlijk in verband brengen met de politieke crisis waarin Spanje zich momenteel bevindt als gevolg van de de Catalaanse kwestie. Volgens de Spaanse premier, Mariano Rajoy, is er maar één uitweg uit de crisis, namelijk de grondwet naleven. En volgens artikel 2 van dezelfde grondwet, is de grondwet gebasserd op ‘de ondeelbare eenheid van de Spaanse natie’.

Maar tegelijkertijd mogen er in Spanje wel partijen bestaan, die de onafhankelijkheid van een bepaalde regio eisen. Meer nog: op het moment dat men hen toelaat aan de verkiezingen deel te nemen, weet men toch dat hun programma onverenigbaar is met de Spaanse grondwet.

Feit is dat met 47,8% van de uitgebrachte stemmen in 2015 de independentistische formaties over 72 van de 135 zetels in het Catalaans Parlement hebben kunnen beschikken.

Krachtens het autonomiestatuut dat Madrid, overeenkomstig de Spaanse grondwet, aan Catalonië verleend heeft, heeft het Catalaans Parlement dus de legitimiteit om de onafhankelijkheid uit te roepen.

In Groot-Brittannië had Londen het Schotste onafhankelijkheidsreferendum kunnen verbieden. Maar de Britste regering van David Cameron heeft zich soepel getoond. Waarom heeft de Spaanse premier Rajoy dan toch voor de confrontatie gekozen?

Iedereen kon op de televisie zien hoe de Guardia civil opgetreden is om het houden van de Catalaanse raadpleging te belemmeren. Zelfs Belgische Premier, Charles Michel, heeft zijn verontwaardiging hierover uitgedrukt. En terecht.

Maar in Spanje heeft de koning zelf de raadpleging veroordeeld, en hebben de Spaanse autoriteiten gedreigd met het afnemen van de Catalaanse autonomie, en dit via artikel 155 van de Grondwet. Gezien deze situatie had het Catalaans Parlement volgens mij geen andere keuze dan het uitroepen van de onafhankelijkheid. Dit gebeurde nog voordat de Spaanse Senaat de toepassing van artikel 155 stemde.

Deze chronologie is belangrijk. Vanaf het ogenblik dat in het Catalaans Parlement een meerderheid stemde voor de onafhankelijkheid, is Catalonië een soevereine staat geworden, die niets meer te zien heeft met de Spaanse grondwet en wetten. Madrid is dus te laat opgetreden.

Zodra Catalonië onafhankelijk is geworden – ongeacht het feit dat het erkend of niet is – is het zijn taak om zichzelf als nieuwe staat te organiseren.

Natuurlijk moeten ook de problemen van de successie geregeld worden, namelijk wat de schuld en de internationale verdragen betreft. Dit hoort normaal tot de bevoegdheid van het international recht.

Voor Alfred-Maurice de Zayas, professor Internationaal Recht en onafhankelijk expert bij de Verenigde Naties, is de Spaanse houding blijkbaar strijdig met het Internationaal Recht:‘Een volk het recht ontzeggen om zich uit te spreken over zelfbeschikking, de wettelijkheid van een referendum ontkennen, geweld gebruiken om een referendum te beletten, en de afschaffing van de gedeeltelijke autonomie van een volk als straf, zijn een schending van Artikel 1 van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten én van het Internationaal Convenant aangaande Economische, Sociale en Culturele Rechten.’

Ondertussen is de toestand grotesk geworden. Madrid beheert Catalonië en de afgewezen Catalaanse leiders riskeren een lange gevangenisstraf. Maar pas als de verkiezingen van 21 december de Catalaanse independentisten de wind in de zeilen geven, zal Europa wel verplicht zijn om een standpunt in te nemen in het conflict.

Het zal niet gemakkelijk zijn om Spanje dat aan het verstand te brengen. Daar weet Vlaanderen alles van. In de XVIe eeuw, kreeg het om zijn calvinistische denkbeelden een wrede Reconquista onder de katholieke Spaanse koning Filip II te verduren.

De Reconquista stopte in 1582, met de vernietiging van Antwerpen, terwijl de noordelijke provincies, onder de leiding van Willem de Zwijger, zich aan de Spaanse voogdij onttrokken om de Verenigde provincies te vormen, zoiets als en prefiguratie van Nederland. Dankzij de vertaling van de bijbel, werd het Nederlands een zuivere en verzorgde taal.

In Vlaanderen werd het katholicisme met geweld opgelegd. Hier was er geen bijbelvertaling die de basis vormde van een algemene cultuurtaal. De bevolking kende slechts haar plaatselijke dialecten. Eén ding lijkt zeker: zonder het fanatisme van Filip II zou Vlaanderen deel hebben uitgemaakt van Nederland. In zijn opera ‘Don Carlos’ heeft Verdi de miserie van de Vlamingen in die tijd uitstekend beschreven.

Laten we de natiestaten dus vooral niet sacraliseren. In de loop der eeuwen werden de bevolkingen heen en weer geslingerd tussen het ene en het andere regime, afhankelijk van oorlogen en prinselijke huwelijken. De bevolking zelf had nooit een stem in het kapittel. In “L’Oeuvre au noir“, doet Marguerite Yourcenar dat mooi uit de doeken: De prinsen vechten om landen, zoals dronkaards op een terras elkaars schotels afpakken.

Dat de bevolkingen zich nu, zoveel jaren later, laten horen, en zelf de manier te kennen geven waarop ze willen leven, dat kan enkel toegejuicht worden.

Niets is voor eeuwig, en alles verandert. De USSR bestaat niet meer. Duitsland is herenigd. Tsjechoslowakije is gesplitst. De Joegoslavische federatie is ontmanteld. Het Verenigd Koninkrijk stemde voor een uittreding uit de EU. Vandaag is het Catalonië. Morgen Schotland en Vlaanderen.

Bij onomkeerbare ontwikkelingen helpen achterhoedegevechten niet. De wijsheid bestaat erin ontwikkelingen te erkennen, en te beseffen dat ze niet het einde der tijden zullen inleiden.

Jules Gheude is auteur en publicist. Onlangs verscheen van hem ‘Waals Testament – Ongemakkelijke waarheden over de toekomst van België’ (Uitgegeven bij Doorbraak Boeken).