Belgisch leger leaset vliegtuigen van luchtvaartmaatschappij gefinancierd met Russisch geld

De overname van de Belgische luchtvaartmaatschappij Abelag Aviation door Luxaviation werd gefinancierd met Russisch kapitaal, en de mede-oprichter van dat Luxemburgse bedrijf is actief in meer dan negentig vennootschappen. Dat blijkt uit een internationaal onderzoek van journalistencollectief OCCRP in samenwerking met Knack, De Tijd en Le Soir. De onthullingen roepen vragen op want Abelag leaset twee privéjets aan Defensie voor vip-vluchten van de koning, de premier en EU-functionarissen.

In de strijd tegen witwassen en de financiering van terrorisme is het cruciaal om te weten wie er écht achter bedrijven schuilgaat. In het jargon: wie is de Ultimate Beneficial Owner (UBO)? Sinds enkele jaren had het grote publiek toegang tot die belangrijke informatie over uiteindelijk begunstigden via de zogenoemde UBO-registers in Europese landen. Maar het Europees Hof van Justitie maakte eind vorig jaar een einde aan die transparantie.

Het arrest van het hof volgde na een rechtszaak die was aangespannen tegen het Luxemburgse UBO-register door de Luxemburgse zakenman Patrick Hansen (50). De ceo en mede-oprichter van Luxaviation – een van de grootste privéjetbedrijven ter wereld –vreesde voor zijn veiligheid als het publiek te weten zou komen welke bedrijven hij bezat.

Hoewel Hansens rechtszaak oorspronkelijk alleen gericht was tegen het Luxemburgse UBO-register, leidde ze tot prejudiciële vragen aan het Europees Hof van Justitie. Dat oordeelde dat de wettelijke omkadering van de registers beter moet. Gevolg: in héél Europa krijgt het publiek niet langer standaardtoegang tot de UBO-registers. In een reactie zegt Hansen dat hij die impact betreurt. ‘U geeft mij de schuld voor het opschorten van de registers, maar dat is niet zo. Ik heb niet eens gevraagd om het opschorten van het Luxemburgse handelsregister. Ik zou graag hebben dat de registers opnieuw publiek openen, maar met de nodige aanpassingen. En dan moeten we uitvlooien welke regels er moeten zijn en welke uitzonderingen mogelijk zijn.’

Vreesde Hansen oprecht voor zijn veiligheid of wilde hij om andere redenen liever discreet blijven? Het journalistencollectief Organised Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP) bundelde de krachten met 14 media uit 6 Europese landen en trok op onderzoek uit. Vandaag publiceren we de resultaten in het project #CorporateTransparencyEU.

‘Ik besteed mijn tijd aan werken’

We doken in jaarrekeningen, bedrijfsregisters, andere open bronnen én de gelekte Pandora Papers van het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ). Uit ons onderzoek blijkt dat Hansen niet alleen ceo is van Luxaviation en voorzitter van de raad van bestuur van de Belgische Abelag Holding. De man blijkt als directeur of (mede-)eigenaar verbonden aan meer dan 90 bedrijven in Luxemburg, Cyprus, Belize, de Britse Maagdeneilanden en elders. Hoe kan één man zoiets managen?

‘In de documenten voor mijn rechtszaak heb ik vrijgegeven dat ik zelf de beneficial owner ben van 33 vennootschappen, en ja, ik ben ook directeur van veel vennootschappen’, zegt Hansen. ‘Dat is inderdaad meer dan gemiddeld. Soms vraag ik mezelf ook af hoe ik dat klaarspeel. Ik heb geen hobby’s zoals voetbal of tafeltennis. Ik besteed mijn tijd aan werken. En ik heb ondersteunend personeel dat me helpt bij het beheer van die bedrijven.’

Het grote aantal bedrijven waarbij Hansen betrokken is, doet vermoeden dat hij als gevolmachtigde optreedt namens derden, zegt de Britse antiwitwasexpert Graham Barrow.

‘Wanneer iemands naam voorkomt als bestuurder van meerdere bedrijven, en des te meer wanneer het er zo veel zijn, is het gewoon niet mogelijk dat die persoon voor al die bedrijven optreedt in een uitvoerende hoedanigheid’, reageert Barrow op onze bevindingen. ‘In mijn ervaring is dat aantal bestuursfuncties sterk gelinkt met de functie van gevolmachtigde, terwijl anderen in werkelijkheid achter de schermen opereren.’

Konrad Duffy, expert financiële criminaliteit bij de Duitse non-profit Finanzwende, denkt er net zo over. ‘Het is nauwelijks mogelijk om zo veel bedrijven tegelijk te beheren’, zegt Duffy. Het grote aantal bestuursfuncties van Hansen noemt hij ‘verdacht’.

Maar Hansen ontkent met klem dat hij als stroman zou optreden voor derden. En hij onderstreept dat al zijn vennootschappen altijd de antiwitwas- en know your customer-regels nauwgezet zijn nagekomen. ‘Daar zien compliance officers op toe. Bovendien moet ik al mijn bestuursfuncties opgeven aan de banktoezichthouders in verschillende landen. Ik weet niet wat er meer van mij kan worden verlangd dan dat ik al die informatie op transparante wijze deel met de toezichthouders en de bedrijfsregisters.’

Bekroond door Vladimir Poetin

Uit de documenten die we raadpleegden blijkt onder meer dat Hansen directeur is van meer dan tien Luxemburgse ondernemingen die eigendom zijn van de Russische miljardair Valeriy K. en zijn zoon Alexander. In Rusland zijn ze de grootste bouwer van onderwaterpijpleidingen. In 2016 werd de vader nog persoonlijk bekroond door president Vladimir Poetin met de eretitel van Merited Construction Worker (‘verdienstelijk bouwheer’).

Patrick Hansens Russische connecties gaan terug tot de jaren negentig, toen hij als consultant in Rusland aan de slag was. Na zijn terugkeer naar Luxemburg in 2008 richtte hij samen met een Russische partner – een voormalige KGB-spion nota bene – Luxaviation op. De Rus verliet in 2009 het bedrijf en droeg al zijn aandelen over aan Hansen, die een jaar later ceo werd.

Onder Hansens leiding begon Luxaviation aan een snelle expansie en nam het een aantal Europese concurrenten over. Onder meer met de hulp van Russische investeerders, zo blijkt uit de documenten die we raadpleegden. ‘We hebben wereldwijd financiering opgehaald’, zegt Hansen. ‘Dat zie je terug in onze boekhouding. En ja, op een bepaald moment vroegen Russische individuen hoe ze konden deelnemen aan interessante investeringen. Toen was daar absoluut niets mis mee. Tot op de dag van vandaag is niemand van de betrokkenen gesanctioneerd. Ik denk trouwens dat niemand van hen blij is met de situatie in Oekraïne.’

Een offshore op de Britse Maagdeneilanden

Een van de bedrijven die Luxaviation overnam, is het Belgische Abelag Aviation. In een jaarrekening van Luxaviation Holding Company staat dat de overname gefinancierd is met een lening van 20,5 miljoen dollar, terug te betalen over een termijn van vijf jaar. Luxaviation sloot de lening in 2014 af bij Ackerfield Overseas Limited. Maar wie gaat er schuil achter die offshore vennootschap, in 2008 opgericht op de Britse Maagdeneilanden? Het antwoord op die vraag vonden we in de Pandora Papers.

Volgens de gelekte documenten is de Rus Alexander K. de uiteindelijk begunstigde van Ackerfield Overseas Limited. Waarom vermeldde Luxavation dat niet gewoon in zijn jaarrekening? ‘In geen enkele jaarrekening van geen enkele instelling of bedrijf in Europa of in de wereld zul je lezen wie de beneficial owner is van bedrijven die kredieten verstrekken. Niemand doet dat, dus ook ik niet’, zegt Hansen, die de link tussen het BVI-bedrijf en de Rus bevestigt noch ontkent. ‘Soms wordt die informatie wel gedeeld met de luchtvaart- of andere autoriteiten, en we melden het altijd aan de banken.’

Maar waarom werken met offshores in belastingparadijzen? Hansen: ‘Dat mensen die ons kredieten gaven op een bepaald moment werkten met vennootschappen op de Britse Maagdeneilanden, daar zullen ze hun redenen voor hebben. Dit is geen geld dat in koffers aankwam. Het passeerde via banken. Géén Russische maar Europese banken.’ Hij benadrukt nogmaals dat alle antiwitwasregels zijn gevolgd.

Op de vraag of Abelag Aviation vandaag nog altijd met financiering van Russische investeerders werkt, antwoordt ceo Ward Bonduel dat dat niet het geval is. De Russen Valeriy en Alexander K. reageerden niet op onze verzoeken om commentaar.

Spionageapparatuur

Belangrijke kwestie: was het Belgische leger op de hoogte van de ‘Russische connectie’ toen het een paar jaar geleden in zee ging met Abelag? Want eind 2019 sloot Defensie een contract af met Abelag Aviation (dat actief is onder de commerciële naam Luxaviation Belgium) om twee Falcon 7X-toestellen te leasen gedurende twaalf jaar. Kostprijs: 124,5 miljoen euro. De twee jets worden gebruikt voor verplaatsingen van de koning, de premier, de minister van Buitenlandse Zaken en soms andere ministers, én van hooggeplaatste functionarissen van de EU. Daarnaast zet Defensie ze ook in voor militair gebruik, met name om kleine detachementen militairen naar buitenlandse operatiezones te brengen. Daarvoor zijn niet altijd lijnvluchten voorhanden, en een Airbus A400 zet je niet in voor pakweg tien passagiers.

Al snel na de ondertekening van het contract waarschuwden inlichtingenbronnen in De Morgen en Het Laatste Nieuws voor het risico op spionage, verwijzend naar Abelags Luxemburgse moederbedrijf Luxaviation, dat voor een derde eigendom is van een Chinees investeringsfonds: ‘Het gevaar dat er in die twee vliegtuigen getapt zou worden, is gigantisch groot.’ Bovendien bleek dat de militaire inlichtingendienst ADIV niet betrokken was bij de gunningsprocedure van het contract.

Naast het risico op spionageapparatuur in de vliegtuigen kunnen ook passagierslijsten en vluchtroutes uitlekken of zouden hooggeplaatste vip-passagiers benaderd kunnen worden door de crewleden in het kader van beïnvloedingsoperaties. Toenmalig minister van Defensie Philippe Goffin (MR) moest in het parlement antwoorden op vragen van ongeruste Kamerleden. Goffin: ‘Indien tijdens de uitvoering van het contract alsnog zou blijken dat er bepaalde veiligheidsrisico’s ontstaan, kan het contract eenzijdig worden opgezegd door Defensie.’

‘Defensie heeft geen weet van een Russische connectie’

Hoe schat Defensie vandaag de veiligheidsrisico’s in? En is het kabinet van minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) op de hoogte van de Russische link die we ontdekten in de jaarrekeningen? Woordvoerder Cédric Maes antwoordt dat het leasecontract van de Falcons wordt uitgevoerd door Luxaviation Groep, ‘zowel voor wat betreft het leveren van de toestellen, de afhandeling op de grond in Brussel als het onderhoud ervan. Volgens de beschikbare inlichtingen stelt zich geen veiligheidsprobleem met Luxaviation. De toestellen zijn eigendom van buitenlandse bedrijven en worden geleaset door Luxaviation in uitvoering van het contract. Het onderhoud van de beide toestellen wordt door Luxaviation uitgevoerd in Brussel of Kortrijk, en eventuele wisselstukken komen uit Frankrijk of de Verenigde Staten. Defensie heeft geen weet van een Russische connectie voor de uitvoering van het contract.’

Militaire inlichtingendienst screent bemanning

Hoe heeft de militaire inlichtingendienst de afgelopen drie jaar de veiligheidsrisico’s opgevolgd? En was de ADIV wél op de hoogte van de Russische geldstromen achter Luxaviation? De ADIV wenst niet te reageren op onze vragen. Maar uit goed geïnformeerde bronnen vernamen we dat de dienst geregeld een revisie doet van het contract met Abelag en er ‘zeer recent nog’ een nieuwe risico-inschatting van heeft gemaakt, onder meer in het licht van de gewijzigde internationale veiligheidssituatie en de oorlog in Oekraïne. De ADIV zou niet van plan zijn om de regering te adviseren het contract stop te zetten.

De ADIV voert volgens onze bronnen regelmatig sweepings uit van de twee Falcon 7X-toestellen, om na te gaan of er geen spionagetechnologie is aangebracht, en screent ook personeelsleden van buiten Defensie wanneer die de vliegtuigen bemannen. Want wanneer een van de twee toestellen bijvoorbeeld in onderhoud is, dan levert Abelag een vervangingstoestel met eigen piloot en crew.

#CorporateTransparencyEU is een onderzoek door Knack, De Tijd, Le Soir, OCCRP, Reporter.lu, Paper Trail Media, Standard, Der Spiegel, WDR, Investigate Europe, Süddeutsche Zeitung, NDR, Infolibre, Profil en Le Monde. Meer info op www.occrp.org