Moeten we even bang zijn voor Trump als voor Poetin?

Belgen koesteren evenveel wantrouwen jegens Donald Trump als tegenover Vladimir Poetin, zo blijkt uit een Knack-enquête bij 1060 Belgen. Hebben ze gelijk?

Is het einde van de Trans-Atlantische relatie mentaal neergedaald in de Belgische publieke opinie? Uit de recente Knack-enquête, uitgevoerd door onderzoeksbureau Kantar bij 1012 Belgen, blijkt dat het wantrouwen tegenover de Russische en de Amerikaanse president ongeveer even groot is. Vladimir Poetin (81,1 procent) en Donald Trump (79,8 procent) krijgen zowat dezelfde score.

Er zijn nogal wat gelijkenissen tussen Trump en Poetin. Beide presidenten hebben op hun manier een systeem gecreëerd waarbij tegenstanders én medestanders tot gehoorzaamheid worden gedwongen. Beiden prediken conservatieve waarden, terwijl ze zelf een ruime interpretatie geven aan de monogame vereisten van het christelijke huwelijk. Trump sprak al meermaals zijn waardering uit voor Poetin. Poetin van zijn kant is er niet echt happig op die complimenten te retourneren.

Multipolaire wereld

Ondanks hun verschillende afkomst delen Poetin en Trump een soortgelijke blik op de wereld. Beiden zijn het fundamenteel oneens met de huidige wereldorde. Trump ziet de Amerikaanse dominantie in de wereld als een kwetsbaarheid, waarbij Amerikaanse bondgenoten schaamteloos profiteren van de Amerikaanse goedigheid. Poetin ziet een wereldorde waarin de liberale democratie als de norm wordt beschouwd als een bedreiging voor zijn regime.

Het valt te betwijfelen of Donald Trump – geenszins een studax – zich ooit verdiept heeft in de Russische strategische cultuur. Toch lijkt zijn wereldbeeld verrassend veel op de ‘multipolariteit’ die Rusland sinds de late Jeltsinjaren uitdraagt. Volgens die Russische invulling van multipolariteit bestaat de wereld uit verschillende machtscentra die hun directe omgeving domineren. Bijzonder daarbij is dat die ‘polen’ ook een set normen en waarden opleggen waaraan hun ‘invloedssfeer’ zich moet onderwerpen.

Invloedssferen en conservatieve waarden: waarom Trump en Poetin toenadering zoeken

Tarievenoorlog

In de Russische logica hoort Oekraïne zich bijvoorbeeld te onderwerpen aan de Russische invloedssfeer. Volgens dezelfde logica vindt Trump dat Canada de 51^e staat van Amerika moet worden, en dat Groenland eigenlijk onder Amerikaanse controle hoort te liggen. Niemand minder dan buitenlandminister Marco Rubio gebruikte de term in de eerste week van Trumps presidentschap.

Het idee komt ook terug in de tarievenoorlog die Trump vorige week ontketende. Die lijkt op het eerste gezicht economisch onzinnig en schadelijk voor de Amerikaanse belangen. Toch dient het plan wel degelijk een langetermijndoel: de wereldarchitectuur herscheppen naar een meer geregionaliseerd verband.

‘Trump probeert de wereldmarkt op te delen in segmenten, die dan een voor een bilateraal met Amerika moeten onderhandelen’, zegt historicus en politiek commentator Joshua Livestro. ‘Hij rekent erop dat de rest van de wereld met de pet in de hand zal komen bedelen, en verregaande concessies zal doen.’

Hoe reageert China op Trumps handelsoorlog? ‘Dit is de beste propaganda waar het land op kon hopen’

Europa is de vijand

Bijzonder is ook dat zowel Rusland als de huidige Amerikaanse regering Europa als tegenstander ziet. Op de Veiligheidsconferentie van München verweet vicepresident J.D. Vance Europa dat het de democratische waarden met de voeten treedt. Net als Rusland steunt de regering-Trump extreemrechtse krachten zoals de Alternative für Deutchland (AfD), die het systeem omver willen werpen.  

‘Trump en de zijnen hebben een soort obsessie met Europa’, zegt Livestro. ‘Ze zien Europa als een decadente plek, die alles belichaamt waar ze een hekel aan hebben. Fundamenteel vinden ze dat er geen plek is voor pluralistische maatschappijen met vrouwenrechten en rechten voor minderheden. In wezen zien ze in Europa een weerspiegeling van het linkse Amerika waartegen ze zo’n felle strijd hebben gevoerd.’

Diezelfde animositeit tegenover Europa komt terug in Rusland. Het Russische regime stelt Europa al langer voor als ‘Gayropa’, een poel van moreel en spiritueel verderf waar transseksuelen, islamisten en doorgeslagen feministen de dienst uitmaken. ‘Het Kremlin is geobsedeerd door zijn eigen lijfsbehoud’, zegt Ruslandkenner Ria Laenen (KU Leuven), die recent met Een heel klein beetje vrede een overzicht van de recente wereldpolitiek publiceerde. ‘Het geeft geen moer om het lot van zijn eigen burgers, of zelfs om de status van Rusland in de wereld. Het regime probeert vooral te overleven. Een democratisch Europa brengt het autoritaire regime in gevaar. Alleen al het feit dat wij bestaan, ervaren zij als een bedreiging.’

Nieuwe ‘vrienden’

Opmerkelijk genoeg lijkt die opstelling zowel aan Amerikaanse als aan Russische kant ingegeven door een zelfbeeld van kwetsbaarheid. Rusland heeft het idee dat het militair zwakker staat dan de NAVO, en dat het westerse maatschappijmodel voor veel van zijn burgers aantrekkelijker is dan het Russische.

Aan Amerikaanse kant lijkt Trump gedreven door de overtuiging dat de Verenigde Staten niet langer in staat zijn om ‘de politieman van de wereld’ te spelen en wereldwijd militaire bases en ontwikkelingsprogramma’s te financieren. ‘Trump wil zich niet terugtrekken uit de wereld’, stelt Livestro. ‘Hij wil de Amerikaanse militaire en economische macht gebruiken om te plunderen, te vernederen en op te kopen.’

Tegelijk is het maar de vraag of Trump van zijn ‘nieuwe vrienden’ zal krijgen wat hij wil. Ondanks Trumps ronkende voornemens blijkt Poetin voorlopig niet echt bereid om vrede te stichten in Oekraïne. Ook de Chinese leider Xi Jinping geeft voorlopig niet de indruk met de ogen te knipperen.

Trump begrijpt niet wie hij tegenover zich heeft, vermoedt Laenen. ‘De Russische diplomatie is gepokt en gemazeld in het onderhandelingsspel, terwijl Trumps entourage daar nauwelijks enige ervaring in heeft. Het Kremlin heeft zich de voorbije maanden meermaals in de arm geknepen. Dit is beter dan ze in hun stoutste dromen durfden te verwachten.’

Invloedssferen en conservatieve waarden: waarom Trump en Poetin toenadering zoeken