Begrotingsexpert Wim Moesen: ‘Het grote werk voor de regering-De Croo begint pas na 21 juli’
De regering-De Croo is met vakantie, maar eigenlijk was ze beter meteen begonnen met de begrotingsopmaak, zei de Leuvense begrotingsexpert Wim Moesen, toen de premier nog hoopte op een akkoord over een fiscale hervorming, dat er nooit kwam: ‘Het grote werk begint nu pas.’
‘We beseffen niet genoeg welke budgettaire pandoering we de afgelopen jaren wel hebben gekregen’, zegt begrotingsexpert Wim Moesen (KU Leuven). Op basis van cijfers van de Nationale Bank telt hij op: de overheid gaf 20 miljard euro extra uit in 2020 en nog eens 14 miljard in 2021, toen corona lelijk huishield. Daarbij komt nog eens 9 miljard in 2022, tijdens de energiecrisis en de galopperende inflatie. ‘Samen gaf onze overheid dus 43 miljard euro extra uit. Het kwam boven op de gewone overheidsuitgaven, die in ons land altijd al hoog zijn.’
‘Met extra overheidsuitgaven beschermde de overheid de volksgezondheid, door bijvoorbeeld steun te verlenen aan ziekenhuizen en vaccins aan te kopen’, vertelt Moesen. ‘Daarnaast ijverde ze om het inkomen van de gezinnen gaaf te houden, met onder meer uitkeringen voor technische werkloosheid. En tot slot ambieerde ze het industriële netwerk intact te houden, met bijvoorbeeld premies als je omzet zakte. En het mag gezegd: de regering is vrij goed geslaagd in die drie doelstellingen. Maar de eerlijkheid gebiedt ook te zeggen dat onze overheid te enthousiast was met geld uitgeven.’
Op welk vlak?
Wim Moesen: Twee concrete voorbeelden. Eén, toen de energieprijzen stegen, werd de btw op elektriciteit verlaagd van 21 naar 6 procent. En dat voor iedereen, rijk of arm. Ook mensen met een verwarmd zwembad konden dus profiteren van die btw-verlaging. De maatregel miste selectiviteit en droeg ook niet bij tot energiezuinigheid. En hoewel het aanvankelijk een tijdelijke maatregel zou zijn, is de btw-verlaging ondertussen permanent geworden. Daardoor krijgt de overheid nog altijd minder inkomsten.
Het grote werk voor de regering-De Croo begint pas na 21 juli.
Dat zou worden gecompenseerd met een accijnsverhoging?
Moesen: De accijnsverhoging compenseert die btw-verlaging niet helemaal. Staatssecretaris voor Begroting Eva De Bleeker (Open VLD) waarschuwde daar al voor, maar moest daarom wel ontslag nemen.
De regering wil niet weten van een hogere btw, ook niet in het kader van de fiscale hervorming. Ze spreekt alleen over btw verlagen.
Moesen: Nochtans heerst er een grote btw-kloof tussen België en de rest van Europa. Als België evenveel btw zou heffen als het gemiddelde in Europa zou ons dat volgens Eurostat 1 procent van het bbp aan extra inkomsten opleveren, afgerond 5 miljard euro. Een recente studie van het Internationaal Monetair Fonds raamt de bijkomende opbrengst zelfs op 2 procent. Maar inderdaad, onze regering heeft daar geen oren naar, ze wil liever de btw verlagen. Haar overdreven zucht om te behagen leidt tot maatschappelijk onbehagen.
U had nog een tweede voorbeeld?
Moesen: De manier waarop vorig jaar de automatische loonindexering is doorgevoerd. Als econoom heb ik niets tegen het principe van de automatische loonindexering, maar in crisistijden moet je daar verstandig mee omspringen. De inflatie steeg vorig jaar met pakweg 10 procent en alle lonen, uitkeringen, pensioenen enzovoort stegen mee. Empirisch onderzoek van Gert Peersman (UGent) en André Decoster (KU Leuven) heeft ondertussen overtuigend aangetoond dat velen overgecompenseerd werden voor de stijgende levenskosten. De bevolking heeft te veel geld ontvangen. De factuur ging ten dele naar de bedrijven, die door de forse loonsverhogingen concurrentiekracht verliezen, en vooral naar de overheid, die ook veel meer geld moet blijven uitgeven aan uitkeringen en ambtenarenlonen.
De bevolking heeft te veel geld ontvangen.
Wat was er dan beter gebeurd?
Moesen: Net als na de devaluatie van de Belgische frank in 1982 hadden ze alleen de minimumlonen moeten indexeren. En als ze ook aan de hogere lonen iets hadden willen geven, hadden ze dat beter gedaan in centen dan in procenten. Maar nee, de regering stond toe dat iedereen het volle pond opslag kreeg. En bovendien gaf ze ook nog eens aan iedereen een energiecheque. Maar wat zijn de budgettaire consequenties? Dat ons begrotingstekort en onze overheidsschuld stegen. Onze overheidsfinanciën behoren tot de slechtste van Europa, nu samen met Slowakije en Malta.
Wat nu?
Moesen: Aangezien de corona- en de energiecrisis achter de rug zijn, gaat Europa opnieuw strenger toezien op de overheidsfinanciën van de lidstaten. België heeft blijkbaar zo’n externe druk nodig om tot enige begrotingsdiscipline te komen. Europa werkt aan de hervorming van de begrotingsregels waaraan de lidstaten moeten voldoen. Hoe die er zullen uitzien is nog niet helemaal duidelijk. Maar het staat wel vast dat de regels strenger zullen zijn dan vroeger, toen men sprak van een maximaal tekort van 3 procent en een streefcijfer voor de overheidsschuld van 60 procent van het bbp. België gaat dit jaar voor een begrotingstekort van bijna 5 procent en de overheidsschuld ligt rond de 105 procent. Dat is nog niet alles.
Wat nog?
Moesen: In het verleden is Europa nooit streng opgetreden als een lidstaat de begrotingsregels overtrad. Zo’n land liep een publieke blamage op, dat was alles. Maar de regels zullen niet alleen strenger worden, overtreders zullen ook strenger worden gestraft. Bovendien zal Europa een meerjarenbegroting eisen, dus een ernstig traject over de evolutie van de overheidsfinanciën voor de volgende jaren.
Dat zal een hele aanpassing vergen voor ons land.
Moesen: Ja, want België staat bekend als budgettaire belhamel. We nemen het niet zo nauw met de Europese begrotingsregels. We beginnen ook elk jaar veel te laat aan het begrotingswerk. En dan moet over de knelpunten in een paar dagen en nachten worden beslist. Natuurlijk is dat niet goed voor de kwaliteit van onze begrotingen.
Wat raadt u de regering-De Croo aan?
Moesen: Ze heeft een akkoord gesloten met Engie over de kerncentrales en ze wil tegen 21 juli tot een overeenkomst komen over een pensioenhervorming en een fiscale hervorming. De regering lijkt te geloven dat het grote werk dan achter de rug is. Dat is een vergissing. Meer zelfs: dan begint het grote werk pas.
Het grote werk voor de regering-De Croo begint pas na 21 juli?
Moesen: Ja, want we moeten tegen 15 oktober onze begroting indienen bij Europa, dat ligt vast. De regering zou dan ook het best meteen beginnen met een begroting voor volgend jaar en het liefst ook al voor 2025. Nederland is daar nu al mee bezig. We kunnen onze begroting niet blijven opmaken tijdens een paar nachtelijke vergaderingen met de nodige crisissen en slaande deuren, om dan net voor of na de deadline tot een akkoord te komen. Zeker na die budgettaire pandoering van 43 miljard euro van de voorbije drie jaar kunnen we maar beter wat meer aandacht schenken aan onze overheidsfinanciën. Want onze geringe bekommernis voor de staat heeft geleid tot de staat waarin we ons nu bevinden.
