Het overkomt Bart De Wever niet vaak, maar na het recente bezoek aan sterrenrestaurant ’t Fornuis liet zijn buikgevoel hem duidelijk in de steek. De N-VA, zo blijkt nu, doet aan politiek zoals alle anderen dat doen.
‘Wreed ambetant’, zegt een ondernemer die een topfunctie bekleedt bij de Vlaamse werkgeversorganisatie Voka. ‘Het is echt wreed ambetant voor Bart De Wever dat er een filmpje bestaat waarop hij samen wordt gezien met niet-onbesproken figuren uit de vastgoedwereld. Tot nu toe stond hij au-dessus de la mêlée, nu zit hij midden in het gewoel. Dit zal aan hem blijven kleven tot aan de verkiezingen. Dat filmpje maakt bij velen een einde aan de idolatrie die De Wever jarenlang te beurt viel.’
Het overkomt machthebbers wel vaker: ze beheersen het spel en hebben al een antwoord klaar nog voor de tegenstand zich heeft geroerd. Tot ze over een klein steentje struikelen. Dat overkwam ook great communicator Bart De Wever. Nietsvermoedend spoedde de Antwerpse burgemeester en N-VA-voorzitter zich op 20 oktober met enkele partijgenoten naar een feestje in toprestaurant ’t Fornuis, een paar straten van het Antwerpse stadhuis vandaan. Nieuwssite Apache wist van die bijeenkomst en hield de sterrenzaak, die bekend staat als een van de beste en duurste restaurants van ’t Stad, met verborgen camera’s in de gaten.
Zoals een socialist vorige week zei: ‘Goed dat ze vijftien jaar geleden niet zulke filmpjes draaiden aan ’t Fornuis, of ik stond er ook op.’
De organisator van het feestje was Erik Van der Paal, projectontwikkelaar en stille vennoot van Land Invest Group. Van der Paal, die zijn 45e verjaardag vierde, ontving de gasten niet in het restaurant zelf. Het handjes schudden gebeurde al op straat, pal voor de camera’s van Apache. De beelden werden pas een kleine maand later op het net gezet: op vrijdag 17 november, aan de vooravond van de bijeenkomst van de N-VA-partijraad die Bart De Wever met 98,5 procent voor de vijfde keer zou verkiezen als partijvoorzitter. Meteen kon de N-VA haar campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen lanceren met als slogan: ‘Veilig thuis in een welvarend Vlaanderen’. Maar dat kreeg merkelijk minder aandacht dan het filmpje van Apache en de manier waarop De Wever reageerde.
Vooral door de N-VA-aanhang werd het filmpje afgedaan als een wansmakelijke schending van de privacy, eerder iets voor Amerikaanse paparazzi dan voor de Vlaamse pers. Anderen vergaapten zich meesmuilend aan de stoet politici, advocaten en vastgoedbonzen die eer kwamen betuigen aan Van der Paal, die kennelijk de status van een Antwerpse don heeft.
Het was politiek voyeurisme: de beelden van de gevallen Gentse Open VLD’er Geert Versnick die nog voor de gastheer zelf bij het restaurant arriveert; van lokale CD&V’ers als Marc Van Peel en Caroline Bastiaens die mee mogen aanschuiven; van de ontslagnemende schepen Rob Van de Velde (N-VA) die serviel het hoofd buigt voor de gastheer. En van parlementslid Annick De Ridder (N-VA) die de gastheer enthousiast om de hals vliegt. Haar aanwezigheid onderstreepte de geruchten dat zij bij de volgende gemeenteraadsverkiezingen de tweede plaats op de N-VA-lijst krijgt, in plaats van Liesbeth Homans die als Vlaams minister niet beschikbaar is voor een stedelijk mandaat. Op het filmpje ziet iedereen ook Bart De Wever opduiken, samen met zijn kabinetschef Philippe Beinaerts en de Antwerpse schepenen Koen Kennis en Fons Duchateau, allebei N-VA. Volgens Apache waren er een vijftigtal aanwezigen op het feestje.
Cola Zero
Zodra de beelden van de hartelijke verwelkoming publiek werden, zorgden ze voor ophef. De Wever probeerde op VTM meteen alle mogelijke geruchten te ontzenuwen: ‘Iedereen die kan investeren in Antwerpen en werkgelegenheid kan creëren, ken ik. Sommigen van hen zijn intussen vrienden geworden. Als dat morgen niet meer kan, vraag ik me af welke meerwaarde een politicus nog heeft. Ik heb op die verjaardagsreceptie een Cola Zero gedronken. Je kan je tegen zo’n negatieve sfeerschepping niet verdedigen en ze richt de politiek ten gronde.’
Doorgaans weet De Wever overtuigend te communiceren, maar ditmaal lijkt hij voor de foute woorden te hebben gekozen. De kans dat die ‘Cola Zero’ aan hem blijft kleven, is groot. Uitgerekend het Vlaams-nationalistische tijdschrift ’t Pallieterke gebruikte in zijn laatste nummer Cola Zero al als metafoor voor politici die zich laten kennen als receptietijgers. En in Het Laatste Nieuws vroeg Luc Vanderkelen, zelf een connaisseur van de betere tafel, zich af: ‘Zou Bart De Wever echt een colazero hebben gedronken in ’t Fornuis? Alles kan natuurlijk, maar dat chef Johan Segers zijn exquise gasten cola serveert? Wijlen bouwpromotor Hugo Ceusters noemde het restaurant “zijn kantine”. Hij ging er elke dag om te lobbyen voor zijn bouwprojecten. Die rol is nu blijkbaar overgenomen door een andere groep: Land Invest Group.’
Het meest vervelende voor De Wever is natuurlijk dat het bewuste Apache-filmpje te pas en te onpas opnieuw zal opduiken, net als de foto die ooit genomen werd van John Crombez (SP.A) toen die als staatssecretaris voor Fraudebestrijding een bezoek bracht aan Optima. De vermogensplanner ging toen al over de tongen in verband met zwart geld en had de belastinginspectie al over de vloer gehad. De Wever zal nog vaak met het feestje worden geconfronteerd. In De Tijd haalde columnist Koen Meulenaere – geen onbekende voor de Knack-lezer – uit naar de Antwerpse burgemeester: ‘Hoe kun je zo dom zijn om je met een zo goed als voltallig schepencollege in een sterrestaurant te laten verwennen door een rijke vastgoedtycoon aan wie je een paar weken later een vergunning ter waarde van tientallen miljoenen euro’s toekent? Een paar hapjes waren het geweest, verdedigden ze zich, zo een receptietje, zoals het relatietje van Vangheluwe’, aldus ‘Kaaiman’.
Primaat van de politiek
Een Vlaamsgezinde bedrijfsleider wil anoniem wel zeggen wat er bij hem zo wringt aan het feestje in ’t Fornuis: ‘Politici leven niet in een vacuüm. Ze moeten mensen uit het bedrijfsleven ontmoeten, uit de culturele wereld, het onderwijs en noem maar op. Maar als er commerciële transacties bij betrokken zijn, zoals een vergunning of verkoop van vastgoed, dan hou je als politicus toch het best afstand. Dan moet je je neutraliteit bewaren. Dat lijkt me hier niet echt het geval.’
Daar draait het om, in Antwerpen en bij uitbreiding overal waar de N-VA aan de macht is: de relatie met ‘intermediaire spelers’.
En hij wijst nog op iets anders: ‘Natuurlijk spelen de administraties ook een cruciale rol: de bevoegde ambtenaren die een dossier moeten beoordelen, dienen onafhankelijk hun werk te kunnen doen. De politiek moet zich daar zo weinig mogelijk mee bemoeien. Je kunt je soms wel vragen stellen bij de mate waarin politici rekening houden met de adviezen van de administratie.’
Daar draait het om, in Antwerpen en bij uitbreiding overal waar de N-VA aan de macht is: de relatie met ‘intermediaire spelers’. Of het nu gaat om de administratie of onafhankelijke openbare instellingen als Unia, de Vlaamse bouwmeester of de Kinderrechtencommissaris: de N-VA gaat voluit voor ‘het primaat van de politiek’ en vult dat ook persoonlijker in dan vroeger. Als Brusselse jongeren amok maken, lijkt minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon in hoogsteigen persoon achter hen aan te willen gaan.
In Antwerpen krijgen de N-VA’ers voor die hands-on-aanpak trouwens de volle steun van coalitiepartners als de CD&V. Havenschepen Marc Van Peel maakt er geen geheim van dat hij die koerswending niet ongenegen is: een advies van een administratie is nog geen beslissing en het is in zijn ogen goed dat het stadsbestuur niet de weg opgaat van Vlaanderen, waar ministers slechts bij grote uitzondering durven af te wijken van de beleidsnota’s van een of ander agentschap.
Bart De Wever heeft die N-VA-aanpak ook woordelijk verdedigd op de VRT nadat de beelden van Apache waren vrijgegeven. ‘Nieuwe wijken bouwen, ik vind dat ongelofelijk belangrijk. Wij kiezen voor dat model om samen met de privé te werken. Wij komen daar inderdaad dichter bij dan vorige besturen. Ik zie dat men in Gent min of meer hetzelfde doet.’ De Gentse aanpak heeft daar evenwel ook tot heisa geleid, en tot de oprichting van een heuse Optima-commissie. Daar stelde de N-VA vanuit de oppositie vragen bij de nauwe contacten van het stadsbestuur met bepaalde bouwgroepen en architecten, en met de Gentse praktijk om veel grote projecten onderhands toe te kennen, en bijvoorbeeld niet via een architectuurwedstrijd.
Mariaburg
En wat ze in ’t Stad doen en zeggen, wordt gekopieerd in de districten. Gazet van Antwerpen wijdde in een paar artikels aandacht aan een bouwproject in de Ekerse wijk Mariaburg. Daar had de stedelijke administratie in eerste instantie groen licht gegeven voor de bouw van tien appartementen en twee eengezinswoningen in de residentiële Van De Weyngaertlei. Maar dat leidde tot protest bij de villabewoners in de buurt. De Ekerse districtsburgemeester Koen Palinckx (N-VA) sloot zich bij dat verzet aan – voor zover hij het na enige tijd niet zelf leidde – en overrulede de beslissing van de stedelijke administratie. De betrokken projectontwikkelaar kan nu nog altijd in beroep gaan bij de provincie. Daarom nodigde Palinckx de bevoegde bestendig afgevaardigde en N-VA-partijgenoot Luk Lemmens uit voor een bezoek aan Ekeren. Gazet van Antwerpen tekende daarbij op: ‘Bij zijn vertrek gaf Luk Lemmens aan dat de provincie het geweigerde bouwproject in de Van De Weyngaertlei, zoals het werd ingediend, ook naar de prullenmand zal verwijzen.’
Een betrokkene bij het dossier vindt dat meer dan één brug te ver: een mandataris die, nog vóór het dossier is ingediend, al communiceert dat hij er persoonlijk voor zal zorgen dat er van dat beroep niets in huis komt. ‘Die aanpak leidt tot rechtsonzekerheid. Het volstaat blijkbaar niet meer om je te houden aan de adviezen en de voorschriften van de administratie. Om zeker te zijn van zijn zaak, moet iedere architect of projectontwikkelaar eerst nog bij de betrokken politici langs gaan. Zo zijn we twintig jaar terug in de tijd.’
Want dat is natuurlijk de achterkant van de medaille: voor iedere projectontwikkelaar die het schepencollege begunstigt via meer persoonlijke contacten, zijn er talloze concurrenten die zich benadeeld voelen. Daardoor krijgt de N-VA-slogan ‘kracht van verandering’ toch een andere betekenis. Zeker in de Antwerpse aanpak van de ruimtelijke ordening was het beleid van burgemeester Patrick Janssens (2003-2012) een cesuur. Voor zijn komst deden socialisten zonder enig voorbehoud mee aan the wining and dining die in de vastgoedsector gebruikelijk is. Zoals een socialist vorige week zei: ‘Goed dat ze vijftien jaar geleden niet zulke filmpjes draaiden aan ’t Fornuis, of ik stond er ook op.’
Het filmpje van De Wever aan ’t Fornuis is geen bewijs van omkoping of gesjoemel met vergunningen, maar het zal wel aan hem blijven kleven.
Toen Janssens in 2003 de sjerp afnam van zijn partijgenote Leona Detiège, was dat in een sfeer van scandalitis: de Visacrisis trof niet alleen het aftredende schepencollege, maar ook de stedelijke administratie en de socialistische stadssecretaris Fred Nolf. Janssens, meer manager dan socialist, haalde de bezem door de administratie, ook die van ruimtelijke ordening. Hij bouwde een ‘autonome stadsplanningscel’ (AG Stan) uit en gaf de stadsbouwmeester meer armslag.
Bij het aantreden van het nieuwe stadsbestuur onder De Wever werd externe deskundigheid plots veel minder op prijs gesteld. ‘In onderling overleg’ raakte stadsbouwmeester Kristiaan Borret in 2014 zijn baan kwijt. Ook naar andere inspraakorganen wordt niet meer echt geluisterd. Afgelopen maandag nog klaagden meerdere leden van de Gemeentelijke Commissie Ruimtelijke Ordening (Gecoro) in De Morgen het volstrekt eigengereide optreden van schepen voor Stadsontwikkeling Rob Van de Velde (N-VA) aan: ‘De schepen luistert niet naar ons.’
Bruneau
Het gaat daarbij niet om een aparte karaktertrek van Van de Velde, maar om bewust beleid. Ook de structuren gingen op de schop. De bevoegdheden van AG Stan werden meteen na zijn aantreden verdeeld over AG Vespa – de projectontwikkelaar in handen van de stad – en de administratie. In Het Nieuwsblad gaf Wouter Van Dooren, professor bestuurskunde van de Universiteit Antwerpen, al in 2014 volgende commentaar: ‘Projectontwikkelaars willen vaak zo veel en zo hoog mogelijk bouwen. AG Stadsplanning heeft zich daar altijd tegen verzet. AG Vespa is een projectontwikkelaar in handen van de stad en wordt ook gedreven door winstbejag.’
Dat waren best profetische woorden van Van Dooren, zo blijkt drie jaar later. Het college stelde een nieuwe stadsbouwmeester aan, de Duitser Christian Rapp. Van hem werd twee jaar lang haast niets gehoord. Tot hij vorige week plots opdook op de persconferentie van Bart De Wever, om – op 24 november 2017 – zijn ‘beleidsnota 2016-2020’ (sic) voor te stellen. Alle aandacht ging naar de vochtige ogen van de burgemeester, maar wat Rapp zei was eigenlijk belangrijker: ‘Antwerpen wordt weer een torenstad.’
Dat is trouwens geen Antwerpse discussie: in elke Vlaamse centrumstad denkt men na over nieuwe hoogbouw en de grenzen die daaraan moeten worden gesteld. Hoogbouw is lucratiever dan laagbouw. Dat wisten in de jaren zestig en zeventig bouwheren als Amelinckx – van de gelijknamige Amelincxbuildings die nu nog altijd de skylines van menige stad of gemeente beheersen – al te goed. Amelinckx-directeur Renaat Blijweert maakte naam als politiek lobbyist voor de eigen zaak, zijn zoon Koen Blijweert zet de familietraditie voort en geldt als een handig belangenbehartiger. Ook hij vond al zijn weg naar Bart De Wever: Blijweert organiseerde samen met Jean-Claude Fontinoy (zie kader) in 2014 een veelbesproken etentje in het Brusselse toprestaurant Bruneau. In zijn gezelschap keken Bart De Wever en Siegfried Bracke toen MR-kopstukken Louis Michel en Didier Reynders in de ogen, een maaltijd die kan worden gezien als het prille begin van de regering-Michel.
Witte Ridder
Als zulke onderonsjes als in ’t Fornuis uitlekken, is dat natuurlijk gesneden koek voor de oppositie, zeker in een tijd dat transparantie een hoog goed is. De kopmannen van Samen, het kartel van Groen en SP.A dat De Wever uitdaagt voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2018, lieten de kans niet liggen. Groen-kopstuk Wouter Van Besien gaf meteen te kennen dat hij een klacht zou indienen bij het Antwerpse integriteitsbureau. Zijn bondgenoot Tom Meeuws (SP.A) schakelde nog een versnelling hoger. In een opiniestuk in De Morgen bedacht hij het nieuwe Antwerpse systeem van ‘planlasten’ – projectontwikkelaars krijgen voor hun projecten pas groen licht als ze mee betalen aan andere projecten van openbaar nut – met het etiket ‘paaitaks’: ‘In Antwerpen heerst de immocratie’, schreef Meeuws. ‘Wie veel hoger wil bouwen dan toegestaan, schuift met de bevoegde schepen aan tafel. In Antwerpen hebben zelfs bouwpromotoren geen gelijke kansen meer.’
Maar Witte Ridders kunnen maar beter zelf een smetteloos blazoen hebben. Meeuws kreeg te horen dat hij zelf met Erik Van der Paal van Land Invest Group uitstekende contacten onderhield en zelfs met hem was gaan tafelen, uitgerekend in ’t Fornuis. ‘Ik zie het probleem niet’, reageerde Meeuws. ‘Ik bekleed geen politiek mandaat.’
Veel schadelijker was het whatsappbericht van Meeuws dat De Tijd publiceerde. Daarin sust hij een vennoot van Land Invest Group: ‘Het valt je hopelijk op dat ik niet spreek over jullie projecten.’ En verder: ‘Ik leg het jullie wel eens uit op een gezellig moment.’ PVDA-kopman Peter Mertens liet de kans niet liggen om de broederstrijd op links aan te gaan: ‘Zo begrijpt iedereen meteen waarom Meeuws niet spreekt over de Lins Tower (Tunnelplaats) en de Slachthuissite, de twee projecten van Land Invest Group in Antwerpen. En evenmin over de Queens Towers van Optima Global (dat in Antwerpen samenwerkt met Land Invest Group) in Gent. Daarover zwijgt de SP.A in alle talen. Nu blijkt dat Meeuws dat gewoon beloofd heeft aan Land Invest Group. Het schandalige torenproject aan de Zwaantjes in Hoboken (waar een gebouw van 16 verdiepingen zou komen in een wijk met laagbouw, nvdr), wordt níét gebouwd door Land Invest Group. Dat mag dus wel onder vuur worden genomen van de SP.A.’
Als Tom Meeuws geen héél goede uitleg heeft voor dit bericht, zou zijn politieke carrière voorbij kunnen zijn voor ze goed en wel begonnen is. En struikelt het kartel Samen nog voor de race naar het schoon verdiep al is ingezet. Naast transparantie is integriteit een hoog goed. Daarom wellicht stapte Meeuws begin deze week uit zijn consultancybedrijf EV Consult.
Cannes
Intussen heeft Bart De Wever een ander probleem. Tot nu toe kon hij de N-VA positioneren als een partij die op een andere manier aan politiek doet dan de ‘klassieke’ partijen. Sinds vorige week komt hij met die uitleg niet meer weg, zeker niet nadat hij zich eruit probeerde te praten door de Antwerpse aanpak te vergelijken met de Gentse. Het probleem van De Wever is niet dat de N-VA met haar aanwezigheid op dat verjaardagsfeestje iets uitzonderlijks deed. Zijn probleem is net het omgekeerde: de N-VA doet aan politiek zoals alle anderen dat doen.
‘Eerlijk gezegd snap ik niet goed dat De Wever naar dat feestje in ’t Fornuis is gegaan’, zegt de ondernemer met een topfunctie bij Voka. ‘De context was niet goed. Ik mag er toch van uitgaan dat hij wist wie daar allemaal zou verschijnen? Ik laat in elk geval steeds mijn secretaresse op voorhand bellen wie er allemaal op zo’n feestje aanwezig zal zijn om te bepalen of ik ernaartoe ga of niet. En als dan blijkt dat daar mensen zullen zijn waarmee je als verantwoordelijke politicus in bepaalde procedures zit, moet je er wegblijven. Zeker na al die verhalen over vastgoedjongens die politici uitnodigden op feestjes in Cannes. Iedereen weet toch hoe de burgemeester van Gent, Daniël Termont (SP.A), daarover is aangepakt? Het filmpje van De Wever aan ’t Fornuis is geen bewijs van omkoping of gesjoemel met vergunningen, maar het zal wel aan hem blijven kleven. Het vormt een keerpunt in de manier waarop naar Bart De Wever wordt gekeken: hij is zijn zuiverheid kwijt.’
Dit artikel verschijnt 29 november in Knack.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
