Illegaal, maar ‘onverwijderbaar’: duizenden Afghaanse asielzoekers in juridisch vagevuur

Dit jaar alleen al kregen honderden Afghanen het bevel om het grondgebied te verlaten. Maar omdat België het talibanregime niet erkent, zet het geen mensen gedwongen uit naar Afghanistan. ‘We creëren een groep onverwijderbaren.’

Begin februari valt een document in de bus bij een Afghaan die in 2020 als minderjarige het land binnenkwam. De nu meerderjarige man krijgt een ‘BGV’: een bevel om binnen de 30 dagen het grondgebied te verlaten.

Het onafhankelijke Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) zag onvoldoende aanwijzingen dat de Afghaan behoefte zou hebben aan internationale bescherming. De man, zo zegt zijn advocaat Benoit Dhondt, is echter niet van plan om terug te keren naar Afghanistan.

Vorig jaar dienden ruim 6000 Afghanen een aanvraag om internationale bescherming in. Daarmee staat die nationaliteit met stip bovenaan. Met 27 procent maken ze ook de grootste groep uit in het opvangnetwerk voor asielzoekers, dat met 34.000 plaatsen al maanden verzadigd is.

De beschermingsgraad voor Afghanen bedroeg 37,8 procent. Dat betekent dat ruim 6 op de 10 aanvragen voor internationale bescherming een negatief antwoord kregen. Gezinnen met kinderen krijgen doorgaans sneller groen licht, maar aangezien ruim 9 op de 10 Afghaanse aanvragers man was, zijn mannen niet bij voorbaat kansloos.

Na een negatieve beslissing volgt doorgaans een bevel om het grondgebied te verlaten. Het aantal voor Afghanen zit in de lift. In januari ging het om bijna 200 mensen, de maand daarop om 273. De stijging valt deels te verklaren doordat de beslissingen van het CGVS een tijdlang on hold stonden na de machtsovername door de taliban in de zomer van 2021. ‘Sinds midden vorig jaar worden er opnieuw weigeringsbeslissingen voor Afghanen genomen door het CGVS, wat verklaart dat er ook meer bevelen afgeleverd worden’, klinkt het bij de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ).

Een deel van die bevelen gaat naar Afghanen die worden overgedragen aan een ander EU-land in het kader van de ‘Dublin-procedure’, die bepaalt welk land verantwoordelijk is voor de asielprocedure. In januari ging het om 41 procent van alle BGV’s. Maar het leeuwendeel wordt eigenlijk geacht om terug te keren naar Afghanistan.

Ambassade in Brussel

Alleen: ons land zet geen Afghanen gedwongen op het vliegtuig richting hoofdstad Kaboel. Dat geldt overigens voor alle Europese landen. Sinds de taliban het land volledig in handen hebben, erkent ons land de nieuwe machthebbers niet. Een begeleide vrijwillige terugkeer via organisaties als de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), een instantie van de Verenigde Naties, is ook niet mogelijk. De situatie is soortgelijk voor andere regimes waar ons land geen mensen heen stuurt, zoals Iran of Eritrea.

In principe moeten Afghanen dus zelf naar de Afghaanse ambassade in Brussel gaan om er reisdocumenten op te halen. ‘Dat is de theorie’, zegt asielexpert Femke Vogelaar, verbonden aan Nansen vzw, een organisatie die rechtsbijstand levert aan personen die een verzoek om internationale bescherming hebben ingediend. ‘In de praktijk gebeurt het echter niet omdat ze angst hebben voor de risico's bij een bezoek aan de ambassade.’

‘Mijn cliënt is doodsbang voor de taliban’, zegt advocaat Benoit Dhondt. ‘Als het personeel op de ambassade voor de taliban werkt, dan zit je met een duidelijk risico.’

Volgens de DVZ is de ambassade veilig en geeft ze de correcte documenten af. Dat zegt ook de FOD Buitenlandse Zaken. Ambassadeur Nazifullah Salarzai is nog altijd trouw aan de Afghaanse republiek en heeft geen betrekkingen met de taliban. De ambassade blijft evenwel consulaire diensten verlenen aan Afghaanse onderdanen in België.

‘De Belgische asielinstanties redeneren echter vaak dat mensen ergens in het midden van Afghanistan aankomen’, zegt Vogelaar. ‘Zo werkt het niet.’ Na de aanvraag voor documenten moeten ze door verschillende controles en checkpoints in Afghanistan zelf, dus georganiseerd door de taliban. ‘Het echte gevaar begint bij aankomst op de luchthaven van Kaboel’, zegt ook Reshad Jalali van de ngo European Council on Refugees and Exiles (ECRE). ‘Daar worden ze geregistreerd door het regime.’

Vertalers

In elk geval redeneert het CGVS dat het talibanregime geen wezenlijke bedreiging vormt voor de Afghanen die een negatieve beslissing krijgen. Dat wordt ook bevestigd in verschillende arresten van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV), die de beroepsprocedures na geweigerde asielaanvragen behandelt. Zo staat er in een arrest van eind januari dat er geen ‘zwaarwegende gronden bestaan om aan te nemen dat een burger die terugkeert naar Afghanistan louter door zijn aanwezigheid een reëel risico loopt op ernstige schade’.

Volgens staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (CD&V) is vrijwillige terugkeer naar Afghanistan wel degelijk mogelijk. 'Wie geen recht heeft om hier te verblijven, moet het land verlaten', klinkt het op haar kabinet. 'Met het aanklampend terugkeerbeleid begeleiden we mensen intensief naar terugkeer.'

Maar zelfs dan kan de Belgische overheid er niet mee dreigen om mensen uit te zetten. Dat wordt ook uitdrukkelijk gevraagd door de UNHCR, de VN-Vluchtelingenorganisatie. ‘Zo creëer je een groep onverwijderbaren’, zegt Vogelaar. ‘Vergelijkbaar met de Iraniërs en Eritreeërs, maar op grotere schaal. We hebben al genoeg dossiers gezien van jongens die al jaren in België ronddolen. Vaak leven ze op straat en zijn ze nog een schim van zichzelf.’

Onder de mensen van wie de asielaanvraag rood licht krijgt, zitten volgens Vogelaar ook risicoprofielen, zoals mensen uit de holebigemeenschap en gewezen vertalers voor buitenlandse strijdkrachten.

Benoit Dhondt blijft ervan overtuigd dat het CGVS te weinig rekening houdt met die risico’s. ‘Daarom blijf ik beroep aantekenen tegen de beslissingen. Normaal telt zo’n asielberoep tot 20 bladzijden, maar die van de Afghanen tellen er 100. Er wordt zo veel landeninformatie niet in rekening gebracht, het is ongelooflijk.’

Zijn cliënt blijft, in afwachting van de juridische procedures, voorlopig gewoon in België.