Activist Yassine Boubout over politiegeweld: ‘Jongeren pikken het niet meer’

Hij adviseert politieagenten, wijst jongeren op hun rechten, en strijdt niet aflatend tegen etnisch profileren. Een gesprek met Yassine Boubout, de activist die van opkomen tegen politionele wanpraktijken zijn levensdoel heeft gemaakt. ‘Ik raad iedereen aan om een politie-interventie te filmen als er iets niet klopt.’

Hij heeft nagedacht of hij zin heeft in dit interview, vertelt Yassine Boubout wanneer we elkaar ontmoeten. ‘Het maakt niet uit wat ik zeg, achteraf krijg ik altijd een heleboel hatelijke berichten. “Bruine aap”, “keer terug naar uw land”: weinig argumenten om op in te gaan. Het is niet dat ik er kapot van ben als dat gebeurt, maar het is altijd gedoe. (glimlacht) It is what it is. ‘

We spreken elkaar terwijl het verhaal uit Charleroi als een lopend vuurtje rondgaat. De tragische beelden van hoe Jozef Chovanec twee jaar geleden in een politiecel om het leven kwam, grijpen Boubout zichtbaar aan. ‘Het bevestigt mijn gevoel dat er veel gebeurt waarvan we het fijne niet weten’, zucht hij. ‘Wat mij nog het meest verbaast, is dat dit nooit tot de politietop is geraakt. Die inspecteurs die de Hitlergroet brachten en zich vrolijk maakten terwijl die man aan het stikken was, zullen ontslagen worden. Maar waar was de lokale leidinggevende? Wist die al die tijd van niets?’

Voor Boubout is het tafereel maar al te herkenbaar. In november 2015 werd hij in Wijnegem Shopping Center hardhandig tegen de grond gewerkt en onder schot gehouden, omdat hij verkeerdelijk voor een verdachte werd aangezien. Boubout is nog maar 23 en moet zijn rechtenstudie nog afronden, maar is al jaren een passionele activist tegen politionele wanpraktijken. Hij schreef al meerdere rapporten voor mensenrechtenorganisaties over etnisch profileren. Tegelijk werkt hij ook geregeld samen met de politie, in projecten die politie en burger dichter bij elkaar willen brengen. ‘Er zijn best veel korpsen die daarvoor openstaan. De meeste agenten gaan echt niet bij de politie om Marokkanen in elkaar te slaan.’

Maar sinds de coronacrisis zijn veel projecten stilgevallen. Boubout, die op zijn eentje in Brussel woont, werd helemaal gek van het nietsdoen. Toch ziet hij een groot voordeel aan de hele coronacrisis. ‘Het toont aan dat er een groot probleem is als de politie te veel discretionaire bevoegdheden krijgt. Voor deze crisis maakten alleen activisten die met etnisch profileren bezig waren zich daarover zorgen. Maar plots werden ook witte middenklassers op een fiets van 3000 euro tegengehouden en beboet, omdat ze volgens de politieagent de coronaregels overtraden, terwijl hun collega twee dorpen verder probleemloos kon rondfietsen.’

Ligt dat aan de politie?

Yassine Boubout: Je kunt de politie niet verwijten dat de regels zo vaag waren opgesteld. Het probleem is dat het begrip ‘essentiële verplaatsing’ nooit behoorlijk is gedefinieerd. Politieagenten moesten dus zelf beslissen welke verplaatsingen essentieel waren. (grijnst) Welkom in onze wereld, beste witte middenklassers. Mensen die eruitzien als ik worden al een leven lang constant gecontroleerd op basis van vage begrippen in de wet.

Vond u de coronaregels dan zo onduidelijk? ‘Blijf in uw kot’ is niet bepaald een ingewikkelde boodschap.

Boubout: En toch zaten veel jongeren met vragen. Ik heb via Instagram systematisch geprobeerd om in mensentaal uit te leggen hoe de regels in elkaar staken. Later ben ik overrompeld door jongeren die een boete hadden gekregen, en die me vroegen of dat wel terecht was. Ik heb 273 coronaboetes helpen aanvechten. Twee maanden aan een stuk heb ik mij daarmee beziggehouden. Ik vraag daar uiteraard geen geld voor.

Hielp u iedereen die bij u kwam aankloppen?

Boubout: Iemand die een boete kreeg omdat hij op een lockdownfeestje was, hielp ik niet. Als Marc Van Ranst wekenlang zijn keel schor schreeuwt dat we thuis moeten blijven, vind ik dat asociaal gedrag. Maar in sommige gevallen had ik medelijden. Voor iemand die geen geld heeft, met zes anderen op een piepklein appartement woont en een boete kreeg toen hij even een luchtje wilde scheppen, heb ik begrip. Ik geef wel altijd een preek, waarin ik duidelijk maak dat ze met hun gedrag de samenleving in gevaar brengen. Maar finaal help ik zulke mensen wel om de boete aan te vechten.

Wat vond u van het discours dat bepaalde gemeenschappen moeilijker te bereiken waren?

Boubout: Totaal belachelijk. Dit is een pandemie die de hele wereld treft. Er gingen flyers en berichten rond in het Arabisch, Berbers, Turks, zelfs in het Slovaaks. Ik denk dat de recente uitbraak in Borgerhout er vooral mee te maken heeft dat Borgerhout een van de dichtst bevolkte plekken van België is. (handen ten hemel) Kan ik hier ook eens benadrukken dat niet álle Marokkanen elkaar kennen? Wij zijn niet allemaal neven van elkaar, en wij gaan niet constant bij elkaar op bezoek.

Was u verbaasd door de opstootjes aan de Belgische kust?

Boubout: Dat was voorspelbaar, vanaf het moment dat het te warm was om binnen te blijven. Door de pandemie zit bijna iedereen vast in België. Zowel de grootsteden als de kuststeden hebben dat onderschat. In Blankenberge gaf de politie zelf toe dat ze niet goed voorbereid waren op de toestroom. Dat is uiteraard geen excuus voor het gedrag van die jongeren, maar veel problemen hadden voorkomen kunnen worden als we hierop hadden geanticipeerd.

Heeft de politie die rellen aan de kust goed aangepakt?

Boubout: Op basis van de beelden vind ik van wel. Hoe de politie in Blankenberge tussenbeide kwam, is een voorbeeld van hoe het moet. In plaats van erop los te kloppen hebben ze de gemoederen proberen te bedaren. Dat is goed politiewerk. Natuurlijk hebben ze ook wel verkeerde mensen gearresteerd, maar uiteindelijk is de rust snel teruggekeerd.

Hebt u de indruk dat de omgang tussen politie en jongeren met migratieroots moeilijker is geworden?

Boubout: (zucht) Die vraag krijg ik heel vaak. Ik denk dat het probleem niet nieuw is, maar gewoon meer wordt aangekaart. Toen ik twaalf was, dachten wij in de buurt echt dat het normaal was dat de politie ons een klap kwam geven. (lacht) Ik heb daar met mijn vriendjes nog ruzie over gehad, omdat ze dat niet konden geloven.

U geeft workshops onder de titel Ken Uw Rechten. Wat houdt dat in?

Boubout:(grijnst) Mag ik erop wijzen dat het zowel over rechten als plichten gaat? Ken Uw Rechten is een vorming die ik aanbied aan jeugdwerkers, sociale werkers, jongeren, scholieren. Ik probeer de meest voorkomende vragen over politiecontroles in mensentaal te beantwoorden.

Welke vragen krijgt u het vaakst?

Boubout: Wanneer mag een agent mij controleren? Dan leg ik uit dat er een gegronde reden moet zijn om gecontroleerd te worden. Een ‘routinecontrole’ bestaat niet. Maar ik leg hen tegelijk uit dat de politie in de praktijk altijd wel een reden kan verzinnen om je te controleren. Ik probeer ook mythes over politiecontroles uit de wereld te helpen. Veel jongeren denken bijvoorbeeld dat je bij een controle niet verplicht bent je identiteitskaart af te geven. Dat klopt niet. Daarnaast geef ik ook lessen in harm reduction: hoe kun je je het beste gedragen tijdens een controle? Blijf beleefd, wees kalm, ga niet schelden – zelfs niet in een andere taal – niet zwaaien met de handen, geen middenvingers.

Is er geen dunne grens tussen harm reduction en victim blaming? Er is geen wet die verbiedt om met je handen te zwaaien tijdens een politie-interventie.

Boubout:(knikt) Ik worstel daar ideologisch mee. Maar tegelijk zie ik mezelf als een pragmatische activist. Soms is ideologie minder belangrijk dan mensen helpen. Soms kun je er maar beter voor zorgen dat een interventie van vijf minuten geen vrijheidsberoving van twaalf uur wordt. Tijdens een interventie heb je als burger geen enkele vorm van macht. Stel dat je zonder geldige reden wordt gecontroleerd. Als je dan begint te schelden en te schreeuwen, geef je de agent een geldige reden om je te arresteren. Als je je probeert weg te trekken tijdens een fouillering, kan de agent geweld gebruiken, en zou dat wettelijk volledig gerechtvaardigd zijn. Je macht als burger komt pas ná de interventie.

U werkt ook geregeld samen met de politie.

Boubout: Ik werk mee aan Zo Geflikt, een project waarbij we jongeren en politieagenten samenbrengen, zodat ze van elkaar kunnen leren.

Wat leert u van dergelijke ontmoetingen?

Boubout: Dat veel wederzijdse irritatie perfect vermeden kan worden. Tijdens een van de laatste sessies vertelde een jongere hoe verschrikkelijk hij het vond als de politie hem tijdens een controle tegen de muur zette. Dat lijkt alsof je een mugshot bent, vond hij. Aan de andere kant leren jongeren dat de politie niet zomaar verschijnt, maar meestal pas komt na een oproep. Dat zorgt toch voor een beetje wederzijds begrip. Het is geen wondermiddel, maar het is een begin.

Begrijpt u dat sommige korpsen geen zin hebben in zulke gesprekken?

Boubout: Eerlijk? Nee. Politiemensen lijken soms te vergeten dat ze burgers nodig hebben voor hun werk. De overgrote meerderheid van de politiezaken wordt opgelost dankzij getuigenissen of meldingen van burgers. Waarom zou je dan niet proberen om je bevolking beter te begrijpen?

Was het voor u een drempel om met de politie samen te werken?

Boubout: Ja. Ik ben echt getraumatiseerd door hoe ik in mijn jeugd door de politie ben behandeld. Toen ik negen was, ben ik eens tegen een combi gezet en verrot gescholden door een politieagent, omdat er in de buurt toevallig een fiets was gestolen. Het heeft lang geduurd om daarover te raken. Ik heb het geluk gehad dat ik nadien agenten heb leren kennen die wel vriendelijk en correct waren.

U schrijft uw thesis over etnisch profileren. Wat onderzoekt u juist?

Boubout: Ik onderzoek op welke manier etnisch profileren strafbaar is in België. Er is geen wet over etnisch profileren, of geen arrest dat als precedent kan dienen. Ik ga nu dus onderzoeken of etnisch profileren valt onder de noemer ‘politionele wanpraktijken’. Eigenlijk wil ik de vraag beantwoorden wat een advocaat te doen staat, als hij wil procederen. Ik hoop ook beleidssuggesties te kunnen schrijven.

Kan etnische origine een objectieve factor zijn om iemand te controleren?

Boubout:(zucht) Dat is iets wat veel politieagenten en politici niet willen begrijpen. Wij zeggen niet dat etnische origine geen reden kan zijn om iemand te controleren. Het punt is dat het niet de énige reden kan zijn om te controleren. Als er een signalement is van een zwarte man in een jeans en een rood T-shirt, is het normaal dat je geen witte man controleert. Maar massaal Marokkanen arresteren omdat die zogezegd vaker crimineel zijn, is gewoon dom. Het is slecht politiewerk. Etnisch profileren is pure tijdverspilling. Het zorgt ervoor dat je uren verliest met mensen controleren die totaal onschuldig zijn.

Wat raadt u slachtoffers van etnisch profileren aan?

Boubout: Als je kunt bewijzen dat je enkel en alleen vanwege je afkomst bent tegengehouden, raad ik altijd aan een klacht in te dienen. Ik snap dat niet iedereen daar zin in heeft. Procederen kost geld, het is een hoop gedoe, en veel mensen denken dat het toch niet helpt.

Hebben ze daar gelijk in?

Boubout: Eigenlijk wel. De kans dat een agent wordt ontslagen vanwege etnisch profileren, is klein. Maar een klacht indienen heeft wel nut. De Antwerpse politie pakte er twee jaar geleden mee uit dat er slechts 19 klachten wegens racisme waren ingediend. Er was zogezegd dus geen probleem. Wel, ik kan u garanderen dat het werkelijke aantal gevallen toch iets hoger ligt. Daarom zeg ik: dien een klacht in. Doe het niet voor jezelf, doe het voor de rest. Het is de enige manier om te signaleren dat er een probleem is.

Snapt u de frustratie bij politiediensten?

Boubout: Ik snap die volledig. Als je ziet dat een van je collega’s een trap tegen zijn hoofd krijgt, is het logisch dat je woedend bent. Ik word zelf misselijk als ik zie dat agenten tijdens een interventie een messteek krijgen. Alleen stoor ik me aan de oproep tot nultolerantie die erna volgt.

Wat is er mis met nultolerantie?

Boubout: Ik veroordeel elke vorm van geweld tegen de politie. Dat moet streng bestraft worden. Maar wat willen we nog meer? Minister van Justitie Koen Geens heeft al snelrecht ingevoerd voor geweld tegen de politie. Geweldpleging tegen de politie geldt als verzwarende omstandigheid. Ik heb het gevoel dat sommige mensen pas tevreden zijn met een publieke ophanging.

Vorige week is de politie aangevallen door een 17-jarige jongen die een week eerder in Oostende al amok maakte. Het is toch logisch dat je daar als politieagent helemaal gek van wordt?

Boubout: Ik snap die frustratie, maar je kunt het moeilijk op de Brusselse jongeren steken. Het heeft toch alles te maken met een falend justitiebeleid? Veel mensen moeten jaren wachten eer hun zaak behandeld wordt. Er zijn vrouwen die verkracht zijn en pas na vele jaren hun dader in de ogen kunnen kijken. En natuurlijk wil iedereen een uitzondering. Ik wil ook een uitzondering voor racisten die mensen in elkaar slaan. Maar dat gaat nu eenmaal niet, want Justitie is onderbemand.

Maar kweken we op die manier net niet het probleem? Veel zware criminelen zijn ooit begonnen als jongens die in totale straffeloosheid geweld tegen de politie konden plegen.

Boubout: Stel dat er nóg sneller recht komt voor geweld tegen de politie. Stel dat er binnen de week een veroordeling wordt uitgesproken. Dan nog zit je met een overbevolkt gevangenissysteem. Justitie kan niet anders dan keuzes maken. Rechters weten dat ze dergelijke jongeren nu eenmaal niet de volle laag kunnen geven, omdat er toch geen plaats is in de gevangenis of in de jeugdinstelling. Straffen onder de zes maanden worden niet eens uitgevoerd. Dat is de realiteit waarin de politie moet werken. Alleen al daarom zou het toch veel beter zijn om meer aan preventie te doen.

Is dat niet een enorme dooddoener? Preventie klinkt prachtig, maar de problemen doen zich nu voor.

Boubout: Weet u wat ik schrijnend vind? In al die filmpjes van politie-interventies uit Anderlecht en Schaarbeek komt niemand tussenbeide. Er is geen enkele omstander die probeert te sussen. Waarom vraagt de politie zich nooit eens af hoe dat komt?

U wijt dat aan een gebrek aan vertrouwen in de politie?

Boubout: Natuurlijk.

Zijn die omstanders niet gewoon bang voor die relschoppers?

Boubout: Bij de meeste vechtpartijen zie je dat er mensen zijn die de gemoederen proberen te bedaren. Maar als het om een interventie in dergelijke Brusselse wijken gaat, doet niemand iets. Stel dat er in Schaarbeek of Anderlecht iemand was tussenbeide gekomen. Dan had die agent misschien zijn werk kunnen doen. Je kunt niet ontkennen dat vertrouwen tussen politie en burger iedereen ten goede komt.

Ondertussen mengen ook de politievakbonden zich. Vooral de politievakbond VSOA spreekt gespierde taal.

Boubout: De manier waarop de VSOA zich profileert, is zorgwekkend. Alle begrip dat je opkomt voor je mensen en dat je misstanden aankaart, maar hun communicatie op sociale media is er ver over. De manier waarop de VSOA over ‘jongeren’ tussen aanhalingstekens spreekt als ze het over jonge relschoppers hebben, is pure Vlaams Blokpraat. Ze vinden ook dat de kritiek op etnisch profileren werkbaar politiewerk in de weg staat. Je kunt perfect geweld tegen de politie aankaarten zonder tot discriminatie op te roepen. Er zijn tal van vakbonden die het ernstiger opnemen.

Anderzijds heeft de VSOA met dat filmpje in Anderlecht de bezorgdheden van veel politieagenten wel op de agenda gekregen.

Boubout: Absoluut, en daar hebben ze alle recht toe. Maar je kunt toch een beetje intellectuele eerlijkheid vertonen. Het is een vakbond, geen stamcafé. Ik heb mij enorm geërgerd aan de manier waarop de VSOA reageerde op wat er in Charleroi gebeurde. Plotseling klonk het dat ze het dossier niet kenden en dat ze geen voorbarige uitspraken wilden doen. Een week geleden hadden ze er geen enkel probleem mee om video’s te delen en iedereen die erop stond te criminaliseren.

Strekt het niet tot aanbeveling dat ze zich terughoudend opstellen?

Boubout: Er zijn in Charleroi duidelijke fouten gebeurd. De agent die erop moet letten dat de ademhaling niet stokt, heeft een deken over het hoofd van de man gegooid. Die agent had letterlijk één taak, en heeft die niet volbracht. Waarom kan de vakbond dat niet erkennen? Waarom gaan alle remmen los als het over geweld tegen de politie gaat, maar zwijgt men als de politie zelf excessief geweld pleegt? Waar ik de VSOA wél in volg, is dat ze de vraag stellen of een interventie zoals die op de luchthaven van Charleroi wel iets is wat de politie moet doen. Eigenlijk hebben agenten daarvoor niet de goede training. We zouden diensten moeten ontwikkelen die daar beter mee om kunnen.

Raadt u aan om politie-interventies te filmen?

Boubout: Ik raad iedereen aan om een politie-interventie te filmen als er iets niet klopt. Het is vaak je enige bewijs. De politie filmt jou overigens ook als ze bodycams hebben. Ik raad wel af om de beelden te publiceren. En als je al publiceert, doe je het beter alleen als de agenten erop onherkenbaar zijn.

Denkt u dat die toegenomen spanningen iets met Black Lives Matter te maken hebben?

Boubout: Niet echt. Toen Mehdi in april aan Brussel-Centraal werd doodgereden, kwamen er ook rellen. Hetzelfde gebeurde toen Adil in april stierf tijdens een politieachtervolging. Black Lives Matter is een katalysator. Jongeren herkennen wat er met George Floyd gebeurd is. Ze pikken het niet meer.

Er zijn Amerikaanse steden waar de politie meer mensen doodschiet dan dat er moorden zijn. Dat is toch van een totaal andere orde?

Boubout: Ik beweer ook niet dat België is zoals de Verenigde Staten. Maar je kunt toch niet ontkennen dat mensen hier ook nodeloos sterven tijdens politie-interventies? Ik heb mij vooral geërgerd aan politici die al jaren roepen om nultolerantie en militarisering van de politie, die nu plots stonden te verkondigen dat Amerika een politieprobleem heeft. Als er iets vergelijkbaars in België gebeurt, vinden die politici altijd dat het de schuld is van het slachtoffer: hij moest maar niet gaan lopen, of hij had al een strafblad. Pure hypocrisie.

Klopt het dat u al bedreigingen hebt ontvangen van politieagenten?

Boubout: Ik heb de voorbije weken meerdere berichten gekregen van mensen die bij de politie werken. Ik kreeg onder andere een Facebookbericht van een politieagent die me zei dat politieagenten ‘niet hard genoeg konden slaan’ op Marokkanen. Ik vind het ronduit eng dat mensen met macht zoiets durven te zeggen. Wij vertrouwen zulke mensen om proportioneel geweld toe te passen, om ons te beschermen. Iemand die open en bloot aangeeft dat hij die macht gaat misbruiken, is zijn job niet waard. Zulke mensen zijn een even groot gevaar voor de samenleving als criminelen. Veel mensen lijken te denken dat een scherm hen beschermt van de realiteit. Dat je online alles kunt zeggen. Ze vergissen zich. Ik heb uiteraard een klacht ingediend.

Bart De Wever kwam twee weken geleden in het nieuws toen hij een inbreker onder schot hield met een luchtkarabijn. Hebt u met al die bedreigingen eigenlijk voorzorgsmaatregelen genomen?

Boubout: Sinds Schild en Vrienden een bedreiging op de deur van mijn kot heeft gehangen, heb ik een legale voorzorgsmaatregel genomen. Ik kan gewoon niet zeker weten dat er nooit een of andere gek aan mijn deur komt staan. Ik zeg niet de welke, maar laten we zeggen dat ik me er veilig door voel. Natuurlijk zal ik de politie bellen als dat gebeurt. (glimlacht) Maar in afwachting dat de politie me komt helpen, heb ik liever iets om me te beschermen.