Aantal wapenspecialisten bij federale politie gehalveerd terwijl drugsgeweld de pan uit rijst

Het vuurwapengeweld van drugscriminelen neemt hand over hand toe in België. Tegelijk is het aantal wapenspecialisten bij de cel georganiseerde misdaad van de federale politie in de voorbije jaren gehalveerd. ‘Bij een vangst cocaïne zijn de wapens meestal bijzaak, dat moet veranderen.’

Op 17 oktober jongstleden doet de Antwerpse douane een megavangst van 10 ton cocaïne. De lading, gevonden in een container met sojameel uit Sierra Leone, heeft een straatwaarde van 500 miljoen euro. Bij het vervoer van de inbeslaggenomen drugs naar een douaneloods gaat het bijna faliekant mis. De douaniers merken in hun achteruitkijkspiegel een zwart busje op met Nederlandse nummerplaat. Drugscriminelen achtervolgen hen om met geweld hun handelswaar terug te eisen. 

Zover komt het gelukkig niet. Het Snelle-responsteam, een goed bewapende elite-eenheid van de Antwerpse politie, kan de criminelen klemrijden aan het kruispunt van de Noorderlaan en de IJzerlaan. Ze slaan de zeven verdachte Surinaamse Nederlanders in de boeien. In het busje vindt de politie drie Glocks. Dat zijn semiautomatische pistolen van Oostenrijkse makelij.

Drugshandel gaat steeds vaker gepaard met vuurwapengeweld. Knack en De Tijd onderzochten in het kader van NarcoFiles de vuurwapens die drugscriminelen gebruiken. Zowel in het cocaïne-exporterende Colombia als bij ons in België.

Wapenexpert Nils Duquet van het Vlaams Vredesinstituut is niet verbaasd dat er in het busje Glocks werden aangetroffen: ‘Die Glocks zijn zeer in trek bij drugscriminelen. Doorgaans hebben ze zo’n handvuurwapen bij zich. Pistolen zijn klein, handig en schieten nauwkeurig. Dat is meestal voldoende voor criminelen. Zware machinegeweren had ik niet meteen verwacht.’ Toch duiken ook die soms op.

(Lees verder onder de preview)

Kalasjnikov

Op 14 september rond één uur ‘s nachts werd in de Wayezstraat in Anderlecht een auto klemgereden. De 31-jarige bestuurder werd doorzeefd met 17 kogels en overleed ter plaatse. Het Brusselse parket bevestigt aan Knack dat het gebruikte wapen een kalasjnikov was. Op een persconferentie zei burgemeester Fabrice Cumps (PS): ‘De moord is een gevolg van de schoten die afgelopen dagen al werden gelost in de buurt. Het incident is vermoedelijk gelinkt aan de drugshandel in onze wijken.’

Op 26, 27 én 28 oktober vonden elders in Brussel, in Molenbeek, op drie opeenvolgende avonden schietincidenten plaats. Er vielen twee gewonden. Aan Bruzz verklaarde de woordvoerder van het Brusselse parket ‘dat het vermoedelijk gaat om een afrekening binnen het drugsmilieu’.

Op een douaneterrein van de Waaslandhaven werden op vrijdagavond 3 november twee havenarbeiders bedreigd met messen en vastgeketend. De daders waren op zoek naar een inbeslaggenomen container met cocaïne. 

Nationaal drugscoördinator en professor drugsbeleid Charlotte Colman (UGent): ‘Op Europees vlak zien we sinds 2021 een stijging in het gebruik van geweld binnen de georganiseerde drugscriminaliteit. Bovendien blijft het meeste drugsgeweld onzichtbaar. Die drugsbendes lopen niet graag in het vizier. Zichtbaar geweld zetten ze vooral in voor intimidatie of represailles.’ Al deze recente voorbeelden zijn dus maar het topje van de ijsberg. 

Het Vlaams Vredesinstituut schreef recent op verzoek van het Europees Waarnemingscentrum voor Drugs en Drugsverslaving (EMCDDA) een rapport over het toenemende vuurwapengeweld gelinkt aan de drugshandel. De belangrijkste oorzaak is duidelijk: er zijn meer vuurwapens beschikbaar op de illegale markt. Die grotere hoeveelheid komt vaak in handen van jongvolwassen criminelen die een wapen als een statussymbool zien en als waarborg voor hun criminele carrière. Vaak gaat het om dealers of mensen eerder onder aan de cocaïneketen die zich willen opwerken. Andere dealers voelen daardoor de nood zich te beschermen en schaffen ook een wapen aan. Zo ontstaat een opbod, een zelfversterkende cyclus. 

Zo’n vicieuze cirkel van wapengeweld begint vaak met een gebeurtenis, zoals de hoger beschreven grote drugsvangst van de douane. Duquet: ‘Als een lading cocaïne verloren raakt door inbeslagname of diefstal kan dat de aanleiding zijn om meer en meer vuurwapens in te zetten. Antwerpen kende zo’n escalatie in de zomer van 2022 met talloze schietincidenten en aanslagen met granaten.’

(Lees verder onder de preview)

Halvering personeel

Astrid De Schutter werkte als onderzoeker voor het Vredesinstituut mee aan het EMCDDA-rapport. Zij stelt vast dat ‘vuurwapengeweld in België geen prioriteit is’.

‘Als de politie naast een lading drugs ook een wapen in beslag neemt, wordt dat wapen heel dikwijls als bijvangst behandeld’, zegt De Schutter. ‘Daardoor heeft België geen gedetailleerde en omvattende data rond vuurwapens. Als inbeslaggenomen wapens al worden geregistreerd in het centraal wapenregister, dan vaak zonder context. Zo valt niet te achterhalen of een wapen bijvoorbeeld valt te linken aan drugscriminaliteit.’

‘Erger nog is de afbouw van gespecialiseerd personeel,’ zegt De Schutter. ‘In 2010 had de cel wapens van de dienst georganiseerde misdaad van de federale politie nog een tiental wapenspecialisten in dienst. Vandaag zijn dat er vier. Die afbouw gebeurde geleidelijk, maar dat is dus meer dan een halvering. Te weinig capaciteit zorgt ervoor dat er geen strategische analyse over illegale wapenhandel kan worden gemaakt. Als je niet weet waar de wapens vandaan komen, kun je het probleem niet aan de bron aanpakken. Als je de instroom niet beperkt, zal het wapengeweld alleen toenemen’

Woordvoerder An Berger van de federale politie reageert: ‘Door een reorganisatie in 2014 werken er inderdaad minder wapenspecialisten op de centrale dienst, maar in de gerechtelijke arrondissementen werken ook onderzoekers die deze materie goed kennen. In quasi elk groot dossier komen we wapens tegen en onderzoeken we wel degelijk waar die vandaan komen. Vaak loopt dat onderzoek moeilijk, wapenhandel zit heel verspreid in het criminele milieu en wapens worden vaak doorverkocht.’

Na de terreuraanslag van 17 oktober in Brussel, waarbij Abdesalem L. drie Zweedse voetbalsupporters beschoot met een Amerikaans aanvalswapen uit de AR-15-familie, werd een onderzoek ingesteld naar de persoon die hem het wapen verkocht. ‘Dat onderzoek is helaas eerder de uitzondering dan de regel,’ zegt De Schutter. 

Waar komen wapens vandaan? 

Op basis van de beperkte beschikbare data maakt het EMCDDA-rapport een inschatting van welke wapens circuleren bij drugscriminelen in België. 

Oudere pistolen van het Waalse wapenbedrijf FN Herstal (1) duiken op. Die zijn meestal gestolen van eigenaars met een wapenlicentie. Ook Italiaanse Beretta-pistolen en Servische Zastava-pistolen circuleren in het Belgische drugsmilieu. Die zijn meestal afkomstig uit de Westelijke Balkan, waar ze in overvloed aanwezig waren tijdens de Balkanoorlogen in de jaren 1990.

Ook aanvalswapens zoals de Zastava M70 (2), geïnspireerd op de bekendere kalasjnikov, en machinegeweren uit die oorlogen duiken steeds meer op onder drugscriminelen in België. Zo zijn er de Škorpion-machinepistolen (3), gefabriceerd door CZ in het voormalige Tsjecho-Slowakije. Die wapens zijn soms onklaar gemaakt, maar worden door criminelen gereactiveerd en weer op de markt gebracht.

In ons land zijn er tienduizenden illegale wapens in omloop, al kent niemand een exact cijfer. 

Het belang van de strijd tegen vuurwapengeweld schuilt ook in de ‘nevenschade’ van de drugsoorlog: er vallen ook onschuldige slachtoffers. In januari stierf een elfjarige meisje in Merksem bij haar thuis nadat er werd geschoten op de garagepoort van de woning. Haar oom wordt verdacht van grootschalige cocaïnehandel. 

In dat opbod van bedreigingen en erger wordt niet altijd even precies te werk gegaan. In maart 2022 werden twintig schoten gelost op een huis in Willebroek. Het beoogde doelwit was echter hoogstwaarschijnlijk het huis van zijn buurman, die banden had met het drugsmilieu. De buren woonden in vergelijkbare huizen met hetzelfde huisnummer. Zo’n stom toeval kan afschuwelijke gevolgen hebben in een stad met bewapende drugsbendes.

‘We hebben meer ballistische data en onderzoek nodig naar de illegale wapenhandel in ons land’, stelt Duquet. ‘Dat is een cruciale eerste stap om drugsgerelateerd wapengeweld de kop in te drukken.’