Na de commotie rond de hongerstakende sans-papiers dreigt een ander migratieprobleem opnieuw de kop op te steken. De toevloed aan transmigranten zorgt voor overlast. Ondanks miljoeneninvesteringen blijkt de vervolging een flop.
Maandag 9 augustus, twee uur ’s nachts. Een Hongaarse vrachtwagenchauffeur merkt iets vreemds op in zijn achteruitkijkspiegel. Op de Antwerpse Ring, ter hoogte van Berchem, merkt hij hoe iemand hem vanuit de laadruimte toezwaait om te stoppen. De chauffeur, die richting Nederland rijdt, gaat aan de kant staan. In een flits sprinten verschillende mensen vanuit de laadruimte de berm in. Op het moment dat de Hongaar weer wil instappen, rijdt een achterligger hard op hem in, wellicht omdat die de situatie te laat heeft opgemerkt. De bestuurder van de tweede vrachtwagen wordt zwaargewond afgevoerd naar het ziekenhuis. Een zoektocht van de wegpolitie naar de vluchters levert niets op.
We hebben een drone, maar die zetten we bewust niet in om transmigranten op te sporen. Anders móéten we er wel achteraan.
Enkele jaren geleden waren ze niet uit de actualiteit weg te slaan: transmigranten. Het gaat om mensen zonder verblijfsvergunning die België doorkruisen in hun tocht naar het Verenigd Koninkrijk, waar identiteitskaarten niet belangrijk zijn en ze makkelijk in de illegaliteit kunnen verdwijnen. Het Brusselse Maximiliaanpark, lang pleisterplaats voor transmigranten, groeide uit tot een symbool van de problematiek.
Maar ook buiten Brussel heerste rond 2018 zenuwachtigheid. Lokale burgemeesters kregen te maken met ongeruste burgers en sloegen alarm bij de federale regering. Toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon en staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (beiden N-VA) moesten aan de bak.
Sindsdien is de commotie wat gaan liggen, zeker in de nationale berichtgeving. Maar aan die relatieve stilte lijkt een einde te komen. Verschillende betrokkenen op het terrein zien een opstoot in de toestroom. ‘Ik denk dat we recordaantallen zullen zien’, zegt West-Vlaams gouverneur Carl Decaluwé (CD&V). De heisa rond de hongerstakende sans- papiers is nog maar net voorbij, en nu al dreigt een andere migratiecrisis.
Vlaamse miljoenen
Eerst de cijfers. Tussen januari en mei 2021 waren er 1984 intercepties door de politie. Het staat nu al vast dat dit jaar op een hoger aantal transmigranten zal afklokken dan het coronajaar 2020, toen de grenzen een tijdlang streng werden gecontroleerd. Toen onderschepte de politie 4238 transmigranten. Het jaar daarvoor waren het er dubbel zo veel. Met net geen 13.000 aanhoudingen was 2018 tot nu toe het recordjaar. Al is het uitkijken met die cijfers. Lang niet elke transmigrant wordt aangehouden, en velen onder hen worden meerdere keren opgepakt. Bovendien verschuiven de prioriteiten van de politie, zoals later zal blijken.
De nationaliteit van de migranten is moeilijk verifieerbaar. De kans bestaat dat ze een land van herkomst opgeven waarheen België amper repatrieert. In 2019 verklaarde 45 procent van alle aangehouden transmigranten afkomstig te zijn uit het Afrikaanse Eritrea, een straatarme dictatuur die al decennialang in een bloedig conflict is verwikkeld met buurland Ethiopië. Ook Sudan (11 procent) en Irak (8 procent) werden vermeld. De laatste tijd duiken meer mensen op uit Marokko, Algerije en Tunesië. ‘Je ziet ook een verschuiving in hun houding’, zegt Dirk Van Nuffel, korpschef van de politiezone Brugge. ‘Tegenwoordig zijn transmigranten veel gewelddadiger.’
Om de situatie zo goed mogelijk onder controle te houden, heeft de overheid geld veil in de strijd tegen transmigratie. Veel geld. Alleen al de Vlaamse regering geeft deze regeerperiode maar liefst 38 miljoen euro uit aan de bewaking van snelwegparkings. Vrachtwagenchauffeurs krijgen daar te maken met migranten die in de vrachtruimte proberen te klimmen, in de hoop naar het Verenigd Koninkrijk te kunnen meereizen. Vlaams minister van Mobiliteit Lydia Peeters (Open VLD) investeert daarom in extra hekwerk en camera’s.
Omdat de politie op haar tandvlees loopt, gaat er nog zeker tot 2022 jaarlijks 2 miljoen euro naar de privébewakingsfirma Seris Security. Gemiddeld vijf mobiele teams van elk twee bewakers en een hond houden een oogje in het zeil. De snelwegparking langs de E40 in Groot-Bijgaarden krijgt ’s nachts permanente bewaking. De wet laat Seris Security niet toe om zelf op te treden, de teams mogen enkel de politie waarschuwen. ‘De bewakingsagenten hebben een ontradend effect’, zegt de minister aan Knack. ‘Vaak nog meer dan een bewakingscamera.’
Ook in de haven van Zeebrugge, een hotspot voor transmigranten, is het beveiligingsniveau opgetrokken. Hekken en peperdure camera’s moeten mensen afschrikken die per schip in het Verenigd Koninkrijk willen raken. Sommige beveiligingstaken worden betaald door Groot-Brittannië. De UK Border Force ondersteunt de federale politie met gespecialiseerde apparatuur en honden.
Extreemrechts
Ondanks die maatregelen blijft transmigratie een ernstig probleem, zegt Brugs korpschef Van Nuffel. De vele mensen die aankomen in West-Vlaanderen, zetten hun reis niet meteen voort: ze blijven hangen. ‘We krijgen de problematiek van ronddolende transmigranten in de woonwijken van Zeebrugge niet onder controle’, zegt Van Nuffel. Geregeld zijn er meldingen van inbraken in auto’s en tuinhuizen of omdat Zeebruggenaren werden lastiggevallen. ‘Maar ook de reactie van de lokale bevolking, zowel verbaal als fysiek, baart mij zorgen. De ergernis wordt zeer graag gerecupereerd door extreemrechts. Sommige inwoners beginnen zich te organiseren in iets wat op een burgerwacht lijkt.’
Nico Paelinck, korpschef van politiezone Westkust, geeft het toe: er zijn te weinig manschappen om de toestroom van transmigranten het hoofd te bieden. En dan worden er kennelijk keuzes gemaakt. ‘Wanneer onze agenten transmigranten tegenkomen, kijken ze de andere kant op. Als we dát er nog bij moeten nemen, kunnen we de veiligheid niet meer garanderen bij vechtpartijen, nachtlawaai of huiselijk geweld. Ik moet het stellen met vier man versterking van de federale politie. We hebben een drone, maar die zetten we bewust niet in om transmigranten op te sporen. Anders móéten we er wel achteraan, en dat kan ik mij niet permitteren.’
Wel prioritair voor de lokale politiediensten is het verhinderen van tentenkampen in de duinen – tot nu toe met succes. Tegen onderduikadressen voor migranten, of safehouses, is het moeilijker vechten. In grotere steden als Oostende is het nu eenmaal makkelijker om onder de radar te blijven.
Hoe dan ook heeft het strengere toezicht op snelwegparkings en in de haven voor een opvallende verandering gezorgd in de werkwijze van mensensmokkelaars, van wie het gros van de transmigranten afhankelijk is. Meer en meer criminele netwerken zorgen voor bootjes en boten waarmee de migranten dan zelf de oversteek maken naar de Britse kust. De laatste jaren gaat het er steeds professioneler toe. Waar de eerste vaartuigen een handvol mensen konden overbrengen, gaat het nu om tientallen. In een van de bootjes die recent voor de Belgische kust werden onderschept zat liefst 89 man. Volgens cijfers van minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) konden veiligheidsdiensten in 2020 acht oversteekpogingen verijdelen. In de eerste helft van dit jaar waren dat er al vijf. Het merendeel van de pogingen gebeurt in Frankrijk, dat dichter bij de Britse kust ligt. Vorige maand vroeg de Franse regering hulp aan het Europees grensagentschap Frontex, bij voorkeur een vliegtuig. Volgens een Frontex-woordvoerder zal er vanaf september een toestel beschikbaar zijn. Vooralsnog is er geen steun voorzien voor België, klinkt het.
Ondertussen gaan de mensensmokkelaars hun gang. Volgens het Britse ministerie van Binnenlandse Zaken hebben dit jaar al meer dan 440 bootjes de oversteek gemaakt, goed voor bijna 11.000 mensen. Dat aantal ligt nu al een pak hoger dan het jaartotaal van 8000 in 2020.
Persoonlijke relatie
West-Vlaams gouverneur Decaluwé wil inzetten op nieuwe technologie. Hij pleit voor warmtecamera’s die ’s nachts mensen op zee kunnen opsporen. Het gaat niet alleen om migranten die aan onze kust ontschepen, maar ook om de vele bootjes die afdrijven vanaf de Franse kust. De nieuwste cameramodellen hebben een radius van 25 kilometer of meer, zegt hij. ‘Met vier à vijf camera’s dekken we de hele Belgische kust.’
Decaluwé erkent dat de problematiek ook mét warmtecamera’s en drones aartsmoeilijk blijft. Hij begrijpt waarom een korpschef als Nico Paelinck moedeloos wordt. Het gaat immers niet louter over een personeelstekort bij de politie, maar ook over de opvolging van opgepakte personen. Bij de aanhouding van een transmigrant wordt de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) ingelicht. Vaak leidt dat tot een bevel om het grondgebied te verlaten, dat zelden wordt opgevolgd. ‘Het is frustrerend voor de politie’, zegt Decaluwé. ‘Op den duur heb je haast een persoonlijke relatie met iemand die je voor de zevende keer oppakt.’
Het West-Vlaamse parket vervolgt pas wanneer dezelfde persoon voor de derde keer in de haven probeert te raken. Zo zal het nooit lukken.
Kan het dan zacht gezegd beter bij de Dienst Vreemdelingenzaken? Dat werd alvast gesuggereerd in het eindverslag van de ‘commissie voor de evaluatie van het beleid inzake de vrijwillige terugkeer en de gedwongen verwijdering’ onder leiding van Marc Bossuyt, gewezen commissaris-generaal voor de vluchtelingen. Een pijnlijk voorbeeld is de uitwisseling van persoonsgegevens. Het vingerafdrukkensysteem van de DVZ is niet altijd beschikbaar. Dat systeem is relevant bij de beslissing of een persoon moet worden vastgehouden. Alleen werkt de dienst in de regel enkel op weekdagen tussen 8 en 17 uur. Arrestaties die buiten de kantooruren gebeuren, komen later aan de beurt.
Wat gebeurt er als de politie dan toch achter grote groepen migranten gaat? Die mensen moeten opgevangen worden, en op dat vlak is de situatie dramatisch te noemen. Nico Paelinck geeft een veelzeggend voorbeeld uit zijn politiezone. In mei trof de politie 80 migranten aan in Koksijde. Er waren amper twee bedden ter beschikking. Na spoedoverleg met onder meer staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) konden er uiteindelijk 40 plaatsen worden vrijgemaakt. ‘De overige 40’, zegt Paelinck, ‘hebben we op straat gezet met het bevel om het land te verlaten.’
De DVZ wijst onder meer naar de coronacrisis: door de maatregelen is de capaciteit in gesloten centra geslonken tot minder dan de helft. Bovendien ligt de prioriteit bij het vasthouden van migranten die effectief verwijderbaar zijn. ‘Bij mensen uit Eritrea, Sudan en Ethiopië is dat niet makkelijk’, zegt woordvoerder Geert De Vulder. ‘Er is ook een praktisch probleem: er zijn amper commerciële vluchten naar die landen.’
Lokale veiligheidsdiensten pleiten voor meer opvangcapaciteit. Korpschef Van Nuffel en Brugs burgemeester Dirk De fauw (CD&V) willen een nieuw gesloten centrum, dat mensen niet zomaar kunnen verlaten. Vooruit-Kamerlid Ben Segers zegt niet meteen nee, maar ziet meer heil in een open centrum voor transitmigratie waar medewerkers van de DVZ en Justitie aanwezig zijn. Segers: ‘Smokkelaars en slachtoffers moeten er gescheiden worden. Ook moeten de diensten de tijd krijgen om gsm’s uit te lezen, wat enkele uren duurt, zodat we de smokkelnetwerken in kaart kunnen brengen. Ook het Comité P, het controleorgaan van de politiediensten, is voorstander van zo’n centrum.’
Voorlopig beweegt er weinig op dat vlak. Volgens minister Verlinden wordt de kwestie van de opvangruimtes opgenomen in een masterplan van de federale politie. Maar de CD&V’ster wil niet te hard van stapel lopen. Verlinden: ‘Het is utopisch om te denken dat er overal en te allen tijde een onbeperkte opvangcapaciteit beschikbaar kan zijn. Voor heel grote groepen zal er steeds in alle solidariteit naar bijkomende oplossingen moeten worden gezocht.’
Ook bij Justitie hapert het een en ander. De opvolging van de ‘illegale betreding van havengebied’, bijvoorbeeld. Tussen 2018 en 2020 behandelden alle Belgische parketten samen 952 zaken daarrond, waarvan de overgrote meerderheid in de haven van Zeebrugge. Voor een goed begrip: het aantal zaken geeft niet het aantal inklimmers weer, want één zaak kan meerdere mensen bevatten. Van alle dossiers werd liefst 68 procent geseponeerd. Bovendien vervolgt het parket van West-Vlaanderen in principe pas wanneer dezelfde persoon voor de derde keer de haven probeert te betreden. ‘Zo zal het nooit lukken’, verzucht Brugs korpschef Van Nuffel.
De overbelasting van het gerecht maakt dat een nieuw wetsvoorstel van Open VLD weinig kans maakt in het parlement. Vandaag is de inklimming van vrachtwagens, treinwagons en schepen niet strafbaar. De liberalen willen daar verandering in brengen. Open VLD- Kamerlid Jasper Pillen: ‘Magistraten spreken zelf van een missing link: waarom zou het illegaal zijn om de haven te betreden, maar het inklimmen van een laadruimte niet?’ Ook de N-VA is al langer voorstander. Maar binnen de meerderheid is er weinig enthousiasme. Kamerlid Ben Segers denkt dat er geen afschrikkingseffect zal zijn, zeker niet voor migranten die meereizen dankzij bendes. Het federaal migratiecentrum Myria is ronduit tegen, omdat een verbod contraproductief kan werken in de strijd tegen mensensmokkel. ‘Soms zijn slachtoffers geneigd hun medewerking aan het onderzoek te verlenen, met het oog op het ontmantelen van de netwerken. Door hen te straffen wordt het vertrouwen geschonden’, klinkt het.
Informatieoorlog
Hoewel de transmigrant het meest zichtbare element is in de problematiek, bevestigen alle betrokkenen dat de focus de laatste jaren is verschoven van transmigrant naar mensensmokkelaar. Migranten betalen criminelen duizenden tot tienduizenden euro’s. Steeds meer worden zij als slachtoffers van georganiseerde misdaad beschouwd. Die netwerken blijken trouwens erg divers. Vorig jaar kregen twee Koerdische smokkelaars tot vier jaar cel. In april werd een Indiër door Armenië aan ons land uitgeleverd na een veroordeling tot acht jaar gevangenisstraf. In mei werden zes Sudanezen veroordeeld tot vijf jaar cel.
Minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD), de parketten en de politie hebben van de strijd tegen mensensmokkel een prioriteit gemaakt. Op het terrein vinden geregeld gerichte acties plaats. In West-Vlaanderen zijn die beter bekend onder de noemers Eastpack, Northpack en Neptunus: samenwerkingen tussen de Dienst Vreemdelingenzaken, de lokale en de federale politie. ‘Onze diensten onderscheppen geregeld transporten met onderdelen voor bootjes, zoals motoren’, vertelt korpschef Paelinck. Vanwege de hoge prioriteit volgen er onmiddellijk aanhoudingen. In de laatste maanden gaat het om een achttal zaken. ‘De smokkelaars verzorgen een logistiek enorme organisatie. Een paar honderd mensen laten vertrekken vanaf het strand met bootjes en benzine: zelfs het Belgische leger zou dat niet kunnen.’
En dan is er nog de sensibilisering van de slachtoffers. Sinds 2019 zijn er zogenaamde outreach-medewerkers op pad in Brussel. Zij moeten transmigranten en andere sans-papiers diets maken welke wettelijke mogelijkheden ze hebben, bijvoorbeeld asiel aanvragen. Er circuleert nu eenmaal heel wat nepnieuws over de procedures, duchtig aangewakkerd door de bendes. ‘De outreach-medewerkers proberen een informatieoorlog te winnen’, zegt staatssecretaris Mahdi. Begin dit jaar breidde hij het team uit om het ook buiten de hoofdstad te laten werken, onder meer in Zeebrugge.
Lonen de miljoenen die de overheid in de strijd tegen transmigratie steekt? De vraag is hoe de situatie op het terrein zou zijn zonder al die investeringen. Een toveroplossing bestaat niet, zeker niet zolang het Verenigd Koninkrijk het beloofde land blijft. Het heikele punt blijft de Europese migratiepolitiek. Zowat alle betrokkenen wijzen naar de poreuze buitengrenzen van de Europese Unie. Zodra migranten de Schengenzone betreden, kunnen ze vrij makkelijk doorreizen naar ons land. Mahdi verwacht veel van een nieuw Europees migratiepact en pleitte vorige week in Knack voor screening aan de buitengrenzen. Maar tot die tijd vreest korpschef Van Nuffel dat er weinig zal veranderen, zelfs als de politie meer manschappen zou tellen. ‘Met versterking hebben we meer dweilen. Maar wat ben je daarmee als de kraan openblijft?’
Bewakingsagenten getuigen: ‘Intimidatie, vandalisme en diefstal’
De toestroom aan transmigranten verloopt via almaar meer nieuwe routes. De havens van Gent en Zeebrugge zijn in trek. Maar de aantrekkingskracht van de snelwegparkings, waar vluchtelingen in vrachtwagens proberen te klimmen in de hoop zo de oversteek naar het Verenigd Koninkrijk te maken, blijft groot. ‘In één nacht spotten we in heel Vlaanderen tot 80 transmigranten’, zegt Anthony Minnart, manager bij het bewakingsbedrijf T&D Security, dat patrouilles uitvoert.
Vrijdagavond, 20.00 uur. Op de snelwegparking in Groot-Bijgaarden begint de shift van bewakingsagenten Jordy Coupé (25) en Vincent Rase (50) van T&D Security. Tot de volgende ochtend zullen ze de bewaking verzekeren.
‘Na een tijd begin je de transmigranten zelfs te herkennen’, zegt Coupé. ‘Ze verschuilen zich in de bosjes achter de tankstations, om telkens opnieuw te proberen. Je ziet het zelfs op Google Maps. Achter het Shell-tankstation op de E40 in Wetteren kun je hun vluchtpaadjes volgen.’
‘We doen rondes van 30 minuten. Dat is ongeveer de tijd die de honden geconcentreerd kunnen blijven. Daarna laten we ze een halfuur rusten in onze auto’s’, zegt Rase. ‘Dit zijn trouwens onze persoonlijke honden.’
‘In het begin hadden nogal wat chauffeurs niet door dat we er waren voor hun veiligheid. Dat is wel gekeerd. Veel chauffeurs werden al geconfronteerd met intimidatie, vandalisme of diefstal door transmigranten. Nu begrijpen ze wel dat we hier patrouilleren. Die transmigranten zijn geen doetjes. En een kapotgesneden dekzeil kost een fortuin.’
Coupé: ‘En laten we niet vergeten dat we er ook zijn voor de veiligheid van de transmigranten. Want néé, het is geen goed idee om de E40 over te steken, om je onder aan een vrachtwagen te laten vastbinden of op het reservewiel te gaan liggen.’
Voelt het toch niet als dweilen met de kraan open? ‘Uiteindelijk is het veiliger voor iedereen geworden op de snelwegparkings. En daar draait het om.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
