91 miljoen euro: de riante bijverdiensten van Belgische artsen

In vier jaar ontvingen Belgische gezondheidsbeoefenaars in totaal bijna 91 miljoen euro van de farma- en medtechindustrie. De pot werd verdeeld onder 26.350 artsen, verpleegkundigen, apothekers en andere zorgverstrekkers. Dat blijkt uit het onderzoek OpenPharma van Knack, De Tijd, Le Soir en Médor op basis van data uit het Transparantieregister.

Hoeveel geld uw huisarts of specialist van de farma-industrie heeft gekregen, kunt u zelf opzoeken op www.betransparent.be. In dat Transparantieregister moeten bedrijven uit de farmaceutische industrie en fabrikanten van medische hulpmiddelen sinds 2017 bekendmaken hoeveel premies en voordelen ze aan de zorgsector hebben toegekend.

Artsen (en andere zorgverstrekkers) kunnen twee soorten financiering krijgen. Firma’s kunnen hen vergoeden voor consultancywerk – inclusief lezingen geven en zitting hebben in adviesraden. Maar farma- en medtechbedrijven kunnen ook de kosten van wetenschappelijke bijeenkomsten voor hun rekening nemen, bijvoorbeeld door het inschrijvingsgeld en de reis- en verblijfskosten van artsen te betalen. Denk daarbij niet aan snoepreisjes naar exotische eilanden – die tijd is voorbij.

De geneesmiddelenwet en het deontologisch platform Mdeon, dat ook het Transparantieregister beheert, leggen een aantal regels op. Zo moet het echt gaan om wetenschappelijke congressen, en mag de vergoeding enkel slaan op de duur van zo’n congres. Een dag langer blijven om de stad te bezichtigen is niet toegestaan. Er gelden ook maximumbedragen: 250 euro per nacht, 40 euro voor de lunch en 80 euro voor het diner.

Daarnaast is er ook nog de ethische code van de Orde der Artsen. ‘De arts stelt de belangen van de patiënt en van de maatschappij boven zijn eigen financiële belangen’, klinkt het. ‘Hij verkoopt, verhuurt noch promoot medische hulpmiddelen of gezondheidsproducten.’

91 miljoen euro

Uit onze analyse van data uit het Transparantieregister blijkt dat Belgische artsen en co. in totaal bijna 91 miljoen euro farmageld ontvingen tussen 2017 en 2020. Bijna de helft van dat bedrag ging naar consultancy, de andere helft naar wetenschappelijke bijeenkomsten.

Tussen haakjes: we weten zeker dat het bedrag van 91 miljoen nog een onderschatting is, aangezien meer dan 2000 artsen via hun bedrijfje financiering kregen van de farmasector. Die zijn in de totaalsom niet eens meegeteld.

91 miljoen euro verspreid over 26.350 mensen: omgerekend gaat het over amper 70 euro per persoon per maand. Dat lijkt misschien verwaarloosbaar. Maar dat is het niet, want de onderlinge verschillen tussen de zorgverstrekkers zijn groot. Heel groot.

De twintig artsen die in vier jaar tijd de hoogste bedragen van de industrie kregen, zijn samen goed voor ruim 7,4 miljoen euro aan farmageld. Het gaat per individu om bedragen tussen de 218.000 en 769.000 euro. In de meeste gevallen komen die geldsommen boven op de inkomsten voor hun werk in het ziekenhuis.

Knack heeft ervoor gekozen om de top 20 best betaalde artsen niet met naam en toenaam te publiceren. Maar we hebben hen wel allemaal benaderd met de vraag om toelichting te geven bij hun bijverdiensten voor de farma-industrie. Hieronder volgen enkele anonieme getuigenissen van specialisten uit de top 20.

Wereldtop

Een cardioloog kon in vier jaar een kleine 770.000 euro opstrijken, afkomstig van 5 verschillende farmabedrijven. De betalingen betreffen voornamelijk honoraria voor consultancywerk. ‘Opgelet, dat is bruto’, reageert de man wanneer we hem het bedrag voorleggen. ‘Daar blijft maar een derde van over. Ik werk vier dagen voor de universiteit en één dag per week doe ik consultancy voor farmabedrijven. Die bijkomende inkomsten heb ik niet nodig om mijn huis af te betalen. Ik kan best zonder. Ik ben er dus niet afhankelijk van.’

De man behoort tot de wereldtop in zijn vakgebied. ‘Key opinion leaders, die veel ervaring hebben, zijn het meest gegeerd door de industrie. Je moet niet naïef zijn: die firma’s zijn er om winst te maken. Maar zonder hen zouden we niet zo ver staan. We hebben ze nodig. We moeten een goed evenwicht vinden.’

De cardioloog legt uit dat hij onder meer wordt geraadpleegd om bijscholingen te geven. ‘Het is niet abnormaal dat er een tegenprestatie is voor adviezen, opleidingen en symposia. Wanneer er nieuwe, innovatieve technieken zijn ontwikkeld, en er is onvoldoende opleidingsaanbod, dan vragen ze mensen als ik om een centrum of chirurg op te leiden.’

Reis rond de wereld

Een dermachirurg ontving bijna 650.000 euro in vier jaar, afkomstig van een botoxfabrikant. Het gros van dat geld waren honoraria voor consultancy. De arts, die ook opduikt in een filmpje van diezelfde firma, wijst erop dat hij al ruim dertig jaar in het vak staat. ‘Een van mijn zonen is advocaat voor een Amerikaans kantoor. Daar gelden nog andere uurtarieven.’

De man heeft een eigen praktijk, waar hij in de week patiënten ontvangt. ‘Dat is mijn hoofdactiviteit. Maar ’s avonds, in de weekends en tijdens vakanties – terwijl anderen naar zee gaan of vissen of voetballen – reis ik de wereld rond om te vertellen hoe ze complicaties vermijden. En dat wordt betaald door die firma. Ik maak geen reclame voor producten, ik laat zien hoe ze problemen vermijden. Zelf gebruik ik zowel producten van die ene firma als van andere bedrijven. Maar eigenlijk maakt dat niet eens uit, want ze worden niet terugbetaald door het ziekenfonds.’

Permanente opleiding

Een obsesitaschirug kreeg in vier jaar dan weer ruim 600.000 euro van 5 bedrijven, bijna allemaal vergoedingen voor consultancywerk. ‘Die consultancyopdrachten betreffen nagenoeg uitsluitend formele leeropdrachten, met een marktconforme vergoeding voor de les- en voorbereidingstijd. Het voorbije decennium heb ik internationale expertise opgebouwd in een niche van de algemene heelkunde. De belangrijkste medische firma’s in dat domein vroegen me jaren geleden al om cursussen te geven aan collega’s chirurgen vanuit de hele wereld.’

‘Momenteel geven we ongeveer 60 van dergelijke cursusdagen op jaarbasis. Daarnaast word ik ook frequent gevraagd om wereldwijd mijn expertise te delen op meetings, congressen en tijdens livechirurgie. Het chirurgische beroep vraagt immers, net als vele andere beroepen, permanente postacademische opleiding. En het is niet omdat cursussen door een bepaalde medische firma georganiseerd worden, dat ik gebonden ben om hun medisch materiaal te gebruiken.’

Weekend- en avondwerk

In vier jaar tijd betaalden 22 farmabedrijven samen ruim 460.000 euro aan een oncoloog. Zowat driekwart van dat bedrag was bestemd voor consultancy.

‘Tot voor corona heb ik de wereld rondgereisd om te spreken op internationale congressen’, zegt de oncoloog. ‘Daarbij werd ik deels ondersteund door bedrijven. Maar ik kan met de hand op het hart zeggen dat de eerste prioriteit kennisoverdracht is. Elke verdiende euro is gebonden aan een factuur.’

‘Ik heb dat altijd met veel plezier gedaan, de wereld rondreizen om mijn ervaring en expertise met collega’s te delen. Maar door de strikte regelgeving wordt het opnemen van de rol van internationale expert wel sterk bemoeilijkt. Als de controle nog strenger wordt, zullen veel artsen afhaken, vrees ik. Vanwege de organisatorische en administratieve rompslomp die er, door al die controles, nu al bij komt kijken.’

‘Ik weet hoe vaak ik mijn familie heb achtergelaten om naar het buitenland te gaan en hoeveel avond- en weekendwerk er in is geslopen. En ik vind het logisch, in functie van de wetenschap en opleiding, dat daar iets tegenover staat.’

De oncoloog zegt dat de farmafinanciering volledig losstaat van zijn voorschrijfgedrag. Maar dat er beïnvloeding kan zijn, beseft hij ook wel. ‘Bewust of onbewust. Maar de voorbije jaren is er een gigantische evolutie geweest, die beïnvloeding door de farma met een factor tien of honderd heeft verminderd.’

Robotchirurg

Een chirurg heelkunde kreeg ruim 400.000 euro in vier jaar, afkomstig van vier bedrijven. Opnieuw: het gros van dat bedrag gaat over consultancyvergoedingen. ‘Het gaat om betalingen in ruil voor prestaties die ik geleverd heb. Ik krijg geen geld om producten te verkopen.’ De chirurg is gespecialiseerd in robotchirurgie. ‘Sinds 2,5 jaar werk ik minder in het ziekenhuis en steek ik meer tijd in opleidingen, waarbij ik andere chirurgen bijsta in het aanleren van robotchirurgie. Dat neemt zowat de helft van mijn werktijd in beslag. Het gaat om cursussen in ons eigen trainingscentrum in België, maar ook om bezoeken aan buitenlandse ziekenhuizen waarbij ik chirurgen bijsta tijdens operaties met zo’n robot.’

Hoe kijkt hij zelf naar mogelijke beïnvloeding? ‘Ik kan niet ontkennen dat er door zulke samenwerkingen een band ontstaat met bepaalde firma’s. Maar in het ziekenhuis speelt dat geen rol. Ik kan bijvoorbeeld niet op mijn eentje beslissen welke robot ze daar moeten aankopen. Bij de keuze van implantaten kan ik wel deels meebeslissen. En dan heb je natuurlijk voorkeuren. Daar zou in theorie iets van invloed kunnen spelen. Maar in de praktijk, in mijn geval, denk ik van niet. Ik kies zulke producten niet voor mezelf, maar omdat ze voor de patiënt de beste keuze lijken.’

De specialisaties die het meeste geld binnenhalen

Een top 20 van individuele artsen geeft niet noodzakelijk een representatief beeld. Daarom hebben we de gegevens van het Transparantieregister nog verder geanalyseerd. Welke medische specialiteiten kregen gemiddeld de hoogste bedragen van de farma-industrie?

Vaststelling: reumatologen, oncologen en orthopedisch chirurgen ontvingen gemiddeld de hoogste financiering in vier jaar -respectievelijk bijna 12.000 euro, ruim 10.000 euro en net geen 9000 euro per persoon. Ook de gastro-enterologen en chirurgen zijn niet slecht bedeeld: een gemiddelde financiering in vier jaar tijd was bij hen goed voor zo’n 8500 respectievelijk 7700 euro.

Maar uiteindelijk doet de hoogte van de bedragen er niet eens toe. Wat wél telt, is of de belangenconflicten correct worden ontsloten. Artsen moeten hun relatie met de farma-industrie bekendmaken wanneer ze wetenschappelijke artikels schrijven, lezingen geven of zitting hebben in officiële adviesraden van de overheid.

Tastbare bewijzen van ongepast gedrag

Een andere cruciale vraag is of artsen honoraria voor consultancy ontvangen zonder dat daar werkelijke prestaties tegenover staan. Die informatie valt echter niet af te leiden uit het Transparantieregister.

In het kader van het internationale journalistieke onderzoek Implant Files getuigden chirurgen in 2018 anoniem in Knack, De Tijd en Le Soir over collega’s die voordelen kregen van implantatenbedrijven om hun producten te gebruiken bij hun operaties. Maar zulke wanpraktijken bewijzen, blijkt geen sinecure.

Na onze artikelenreeks startte het geneesmiddelenagentschap FAGG een onderzoek, maar dat blijkt tot op vandaag vruchteloos.

‘Helaas heeft het gebrek aan concrete elementen en bewijsmateriaal ertoe geleid dat de zaak werd gesloten’, reageert het FAGG. ‘Als de gezondheidswerkers die bepaalde praktijken aan de kaak hebben gesteld, bereid zijn te getuigen en tastbare bewijzen van ongepast gedrag voor te leggen, zullen wij dit dossier uiteraard kunnen heropenen.’