Een Chinese journalist die tien jaar in Brussel werkte, staat volgens meerdere Europese inlichtingenbronnen bekend als een spion. En hij is lang niet de enige Chinese correspondent die verdacht wordt van 007-activiteiten, blijkt uit een onderzoek van Knack in samenwerking met Scandinavische mediapartners.
Na een jarenlang verblijf als correspondent voor de Chinese krant Guangming Daily in Zwitserland gaat J. in 2014 aan de slag in Brussel. De vijftiger, die accentloos Frans spreekt, publiceert artikels over de Europese Unie én over Belgische cultuur – denk aan Kuifje, Magritte, art nouveau of Brugse kant. Hij covert ook geregeld evenementen in het Chinees Cultureel Centrum in Brussel.
Niets aan de hand, op het eerste gezicht. Maar dan gebeurt er iets vreemds. In februari 2021 wordt op Twitter (inmiddels X) een profiel aangemaakt onder J.’s naam. In de weken daarna verstuurt het een dertigtal berichten, voornamelijk over de coronapandemie. De toon over China is daarbij positief. Maar in april 2021 stellen enkele Chinese collega’s in Brussel zich hardop vragen over dat X-profiel. Het wordt al snel ontmaskerd als vals – en het maakt blijkbaar deel uit van een grotere campagne.
Plots verstuurt het account een opmerkelijke tweet: ‘Mensen kennen ons als journalisten (…) maar in realiteit zijn we spionnen die werken voor het Chinese ministerie van Staatsveiligheid.’ Nog een paar weken later volgt dan de laatste tweet: ‘De grootste mislukking voor een spion is je dekmantel verraden of ontmaskerd worden.’
Een Chinese correspondent in Brussel die op X openlijk beschuldigd wordt van spionage: het verhaal bleef compleet onder de radar in de Belgische pers. Knack ging op onderzoek uit. Klopt er iets van die beschuldigingen?
Online lastercampagne
We begonnen met een tip van generaal Eddy Testelmans, voormalig topman van de militaire inlichtingendienst ADIV: googel de namen van Chinese journalisten en ga na hoe actief ze echt zijn. ‘Dat houdt onze contraspionagedienst stevig bezig’, zei de generaal in 2016 tegen Knack. ‘We gaan ervan uit dat een aanzienlijk aantal van de geaccrediteerde Chinezen, of misschien wel allemaal, andere bedoelingen heeft dan pure journalistiek. Het gebrek aan publicaties bewijst dat.’ En dus gingen we op zoek naar J.’s artikels.
Via online zoekopdrachten in Google en de gespecialiseerde Chinese databank CNKI vonden we zo’n 400 publicaties van J. terug die in tien jaar tijd (2014-2023) in Guangming Daily gepubliceerd zijn. Op basis van die zoekresultaten – die mogelijk niet exhaustief zijn – lijkt het erop dat J. gemiddeld amper drie artikels per maand schreef als correspondent in Brussel. Voor het jaar 2018 vonden we slechts veertien artikels terug. Dat contrasteert met J.’s eerdere werk in Zwitserland. In een interview met de krant Tribune de Genève in 2004 stelde J. zelf nog dat hij het jaar ervoor ‘meer dan 200 reportages over de VN en Zwitserland’ had gemaakt.
Het zal altijd moeilijk zijn om van een individuele correspondent met 100 procent zekerheid te zeggen: ‘Dit is een spion.’
Guangming Daily
‘Ik herinner me die tweets toen ze uitkwamen. Het waren slechts beschuldigingen. Ze leverden geen smoking gun op’, zegt Alex Joske, een van de bekendste experts over Chinese inlichtingendiensten wereldwijd. In 2022 publiceerde de Australiër Spies and Lies: How China’s Greatest Covert Operations Fooled the World. ‘Zelf ben ik de naam van J. nooit tegengekomen in mijn onderzoek’, vervolgt Joske. ‘Maar het is zeer waarschijnlijk dat correspondenten van Guangming Daily in feite inlichtingenofficieren zijn van het Chinese ministerie van Staatsveiligheid.’
Joske wijst erop dat vrijwel alle grote kranten in China door de overheid gecontroleerd worden. ‘Guangming Daily wordt beschouwd als een krant voor intellectuelen. Het is niet echt een prominente krant. Daarom is het des te interessanter dat ze zo veel buitenlandse correspondenten heeft. Dat heeft volgens mij alles te maken met inlichtingenwerk.’
Al sinds de oprichting van het Chinese ministerie van Staatsveiligheid in 1983 wordt Guangming Daily gebruikt als dekmantel, zegt Joske. ‘Ik heb zelf meerdere voorbeelden onderzocht van Guangming Daily-correspondenten die in feite inlichtingenofficier waren en maar weinig publiceerden toen ze in het buitenland werkten. Sommigen van hen zijn zelfs opgeklommen tot zeer hoge functies binnen het ministerie van Staatsveiligheid. Hun voornaamste taak was rapportjes schrijven die niet in de krant belandden.’
In zijn boek geeft Joske het voorbeeld van een Guangming-correspondent in Washington D.C. die een valse naam gebruikte en later viceminister van Staatsveiligheid werd. ‘Ik heb ook gepubliceerd over een andere journalist van die krant, die in de jaren negentig Australische ambtenaren probeerde te rekruteren’, zegt Joske. ‘Het gebeurt dus al heel lang, over de hele wereld. Maar: het zal altijd moeilijk zijn om élke individuele correspondent aan te wijzen en met 100 procent zekerheid te zeggen: “Dit is een spion.” Die mogelijkheid van ontkenning is net een van de voordelen die deze dekmantel van journalistiek biedt.’
‘Sommige correspondenten zijn opgeklommen tot zeer hoge functies in het ministerie van Staatsveiligheid.’
Tibetaanse gemeenschap
Voor dit onderzoek bundelden we de krachten met Scandinavische media. De Finse openbare omroep YLE en het Zweedse Göteborg Posten achterhaalden dat ook in Finland een Chinese inlichtingenofficier heeft gewerkt onder de cover van Guangming-correspondent. De man bleek handler van een Chinese spion in buurland Zweden, die actief was in de Tibetaanse gemeenschap en die inmiddels ook in Zweden veroordeeld is voor illegale inlichtingenactiviteiten.
‘Kan je zomaar beweren dat álle journalisten van Guangming Daily voor het ministerie van Staatsveiligheid werken? Nee’, zegt voormalig CIA-analist Peter Mattis, China-specialist bij de Amerikaanse denktank Jamestown Foundation, in een interview met onze Noorse mediapartner NRK. ‘Maar ik denk dat je gerust kunt stellen dat sommigen van hen wel degelijk inlichtingenofficier zijn. Interessant is dat de Guangming Daily midden jaren tachtig een internationale sectie heeft uitgebouwd, net nadat Chinees leider Deng Xiaoping had beslist om de aanwezigheid van spionnen op sommige Chinese ambassades af te bouwen.’
Volgens Alex Joske is journalistiek een van de best gedocumenteerde en oudste dekmantels voor Chinese inlichtingenoperaties. ‘Het soort werk dat journalisten doen, lijkt erg op dat van inlichtingenofficieren. Mensen ontmoeten, interviewen, ontwikkelen tot bronnen, informatie van hen verzamelen, en soms ook die relaties beschermen. Dat is een normaal werk voor een onderzoeksjournalist, maar het is ook precies wat inlichtingenofficieren proberen te doen. Journalistiek biedt geweldige mogelijkheden voor inlichtingenoperaties.’
Europese inlichtingenbronnen
Blijft de vraag: werkte ook J. voor het Chinese ministerie van Staatsveiligheid? We klopten aan bij verschillende Europese inlichtingendiensten. Eén daarvan houdt het op ‘bevestigen noch ontkennen’. Maar we konden ook spreken met twee Europese inlichtingenbronnen die unisono bevestigen dat J. ‘bekend staat als een Chinese inlichtingenofficier’. Reeds in Zwitserland zou hij op de radar zijn verschenen, al geeft de Zwitserse inlichtingendienst NDB geen commentaar op individuele cases. De Twitter-beschuldigingen tegen J. zijn volgens een inlichtingenbron een ‘duidelijke beschadigingscampagne om bruggen op te blazen, om zijn werk onmogelijk te maken’.
J’s laatste artikel in Guangming dateert van september 2023 en volgens onze informatie is hij vandaag niet meer in het bezit van een Belgische perskaart. Of hij nog in België verblijft, hebben we niet kunnen achterhalen. We kunnen niet met 100 procent zekerheid stellen dat J. een Chinese spion is, maar het heeft er wel alle schijn van. In het kader van wederhoor legde Knack de beschuldigingen voor aan J. en Guangming Daily, maar we ontvingen geen reactie.
Duizenden euro’s in ruil voor informatie
Enkele maanden voor de online lastercampagne tegen J. brachten Politico, De Standaard en L’Avenir nog een andere spionagezaak uit. C., een 73-jarige Britse ex-EU-ambtenaar en voormalige inlichtingenofficier, zou in ruil voor informatie over de EU ‘duizenden euro’s’ hebben ontvangen van twee Chinese journalisten in België. Die werkten voor China Youth Daily en Jiefang maar waren volgens de Staatsveiligheid in feite inlichtingenofficieren van twee verschillende Chinese geheime diensten. C. zelf ontkende alle aantijgingen in de media, al zou zijn Brusselse denktank wel een ‘kleine subsidie’ hebben ontvangen van de Chinese ambassade.
Ook het Federaal parket lanceerde een onderzoek naar het dossier. Vier jaar later loopt dat nog steeds, bevestigt een woordvoerder. De twee Chinezen hebben volgens onze informatie België verlaten. De Brit, die naar verluidt terugkeerde naar het Verenigd Koninkrijk, antwoordde niet op onze vragen.
Volgens ex-CIA-analist Peter Mattis zijn er verschillende hypothesen. ‘Eén mogelijkheid is dat de Chinezen de Brit probeerden te rekruteren als bron om informatie te verkrijgen. Het zou ook kunnen dat ze hem zagen als een potentiële beïnvloedingsagent. Nog een andere mogelijkheid is dat ze hem hebben benaderd in een poging om in kaart te brengen wie de belangrijke en invloedrijke ambtenaren en andere figuren in Brussel zijn. Wie gaat met wie naar bed? Wie heeft er fraude gepleegd? Wie heeft financiële moeilijkheden? Wie staat op scheiden?’ Dat soort roddels kan voor inlichtingendiensten nuttig zijn om potentiële bronnen aan zich te binden.
‘Veel landen willen de Chinese regering niet voor het hoofd stoten. De meeste van deze spionagezaken worden stilletjes afgehandeld en nooit publiek gemaakt.’
In alle stilte afgehandeld
In 2021 wees het Verenigd Koninkrijk drie Chinese inlichtingenofficieren uit die volgens de geheime dienst MI5 werkten onder de cover van journalist. En in april 2024 onthulden Göteborgs-Posten en de Zweedse openbare omroep SVT dat de Chinese journaliste X.C.A. na een verblijf van bijna 20 jaar Zweden werd uitgezet op verdenking van ‘activiteiten die de veiligheid bedreigen’.
Hoeveel journalisten hebben de Chinese inlichtingendiensten op hun payroll? Moeilijk te schatten, zegt Joske. ‘Maar op basis van het aantal media en het aantal correspondentenplekken, zou ik zeggen dat het aantal Chinese inlichtingenofficieren die wereldwijd als journalist aan de slag zijn tussen de 100 en 200 ligt.’
Toch is het volgens Joske uitzonderlijk dat zulke undercoveragenten publiekelijk worden ontmaskerd. ‘Het is zeer ongebruikelijk dat ze het land worden uitgezet. China was lange tijd geen prioriteit voor veel inlichtingendiensten. Ze waren niet gefocust op Chinese spionnen, maar veeleer op pakweg Russen en Iraniërs, of op terrorismebestrijding. China had niet de hoogste prioriteit. Plus: veel landen willen de Chinese regering niet voor het hoofd stoten. Dus de meeste van die zaken worden stilletjes afgehandeld en worden nooit publiek gemaakt.’
Gevraagd naar een reactie op ons onderzoek stuurde de Chinese ambassade in Brussel ons volgend antwoord: ‘De Chinese regering eist consequent van Chinese instellingen en onderdanen in het buitenland dat ze de lokale wetten en regels naleven en verzet zich krachtig tegen lasterlijke handelingen tegen Chinese instellingen of onderdanen. We hopen dat vrienden van de media de journalistieke ethiek van onpartijdigheid, objectiviteit en waarachtigheid hoog kunnen houden, hun berichtgeving op feiten kunnen baseren en meer dingen kunnen doen die bijdragen aan de uitwisseling en samenwerking tussen China en België en tussen China en Europa.’
22 Chinese journalisten in België
Volgens de officiële statistieken zijn er momenteel 22 Chinese journalisten in België erkend als beroepsjournalist. In 2022 berichtte Politico dat de Belgische inlichtingendiensten ervan uitgaan dat een op de vijf Chinese journalisten in ons land in werkelijkheid spion is.
Eén Europese inlichtingenbron wijst erop dat dat mogelijk nog een onderschatting is: ‘Chinese informatiegaring stoelt niet enkel op professionele inlichtingenofficieren. Die zogenoemde “whole of society-approach” is net een van de hoekstenen van hun werking. Niet elke Chinese journalist is een inlichtingenofficier, maar het is niet uitgesloten dat elke journalist informatie deelt met inlichtingendiensten of daartoe onder druk wordt gezet.’
Een andere bron verwijst naar de fameuze Chinese Inlichtingenwet uit 2017. ‘Die verplicht niet alleen bedrijven maar ook individuen om samen te werken met de staat. Ook al staan journalisten niet op de payroll van een inlichtingendienst, ze kunnen op basis van die wet wel gedwongen worden om ermee samen te werken.’
Negen Chinese journalisten in België zijn geaccrediteerd bij de Europese instellingen. Een EU-accreditatie geeft onder meer geprivilegieerde toegang tot off the record technische briefings en soms ook gevoelige informatie onder embargo, bijvoorbeeld over sanctiepakketten.
