‘België staat niet aan de zijlijn, maar strijdt voor een kernwapenvrije wereld’

Deze week wordt op de Algemene Vergadering van de VN in New York een nieuw verdrag ondertekend dat kernwapens moet verbieden. ‘Komt een wereld zonder kernwapens daardoor binnen handbereik of wordt het nieuwe verdrag een splijtzwam die ontwapeningsonderhandelingen zal bemoeilijken in de komende jaren?’ vraagt Karolien Grosemans (N-VA).

Op 7 juli bereikten 122 van de 192 leden van de Verenigde Naties een akkoord over een nieuw verdrag dat kernwapens illegaal moet maken. Nederland, het enige NAVO-land dat deelnam aan de conferentie, stemde tegen. De tekst wordt op 20 september ondertekend en het verdrag zal in voege treden vanaf de ratificatie door 50 landen. Het zal zoals alle verdragen enkel gelden voor de landen die het ondertekenen, waar het nieuwe verdrag het statuut van internationale rechtsregel zal krijgen. Geen enkel van de landen die vandaag over kernwapens beschikken zal het echter ondertekenen. In een gezamenlijke verklaring zeiden de vertegenwoordigers van de VSA, Groot-Brittannië en Frankrijk in juli dat zij niet de intentie hebben om te tekenen of te ratificeren of zelfs ooit toe te treden tot dit verdrag (sic). Verder verklaarden ze dat dit verdrag niet zou leiden tot de eliminatie van één nucleair wapen en dat het niet zou bijdragen aan de veiligheid van eender welk land, noch aan de internationale vrede en veiligheid. De controverse zit blijkbaar heel diep.

Kernwapens hebben een belangrijke rol gespeeld in de geopolitiek sinds het gebruik ervan in Hiroshima en Nagasaki om een einde te stellen aan de Tweede Wereldoorlog. In de jaren na de oorlog nam het aantal kernwapenstaten snel toe en o.a. de Cubacrisis in 1962 heeft het besef doen groeien dat aan deze evolutie een halt moest toegeroepen worden. Daarom werd binnen de Verenigde Naties in 1968 het Verdrag inzake de niet-verspreiding van kernwapens (NPV) afgesloten waarvan de belangrijkste kernmerken waren dat 5 landen (die een permanente zetel en veto hebben in de VN Veilheidsraad, zijnde de VS, Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Rusland en China ) over kernwapens “mogen” beschikken, terwijl de 184 andere landen die het verdrag ondertekenden zich er toe verbinden enkel vreedzame nucleaire toepassingen te ontwikkelen en geen kernwapens. In ruil daarvoor verbinden “de vijf” zich er toe geen kernwapens te gebruiken tegen de andere ondertekenaars en op termijn nucleair te ontwapenen.

Vijf landen hebben echter het Verdrag inzake de niet-verspreiding van kernwapens niet ondertekend (India, Pakistan, Israël, Noord-Korea en Zuid-Soedan) en verschillende daarvan hebben nadien toch kernwapens ontwikkeld. Bovendien werden sommigen die wel ondertekend hadden verdacht van een kernwapenprogramma te hebben (Irak, Libië, Iran). De 5 kernwapenstaten schoven hun “engagement” om te ontwapenen op de lange baan, wat door de andere ondertekenaars van het verdrag zwaar bekritiseerd wordt. Door deze controverse zitten de onderhandelingen over nucleaire ontwapening in het kader van het NPV al meer dan een decennium muurvast.

Kernwapens “cannot be uninvented“, spijtig genoeg, en de splijtstof kan niet zomaar weggetoverd worden. Daarom is nucleaire ontwapening een lang en moeilijk proces. Niettemin waren rechtstreekse onderhandelingen tussen kernmachten wel een succesverhaal. De arsenalen van de twee grootste mogendheden werden ingrijpend verminderd dankzij de START (Strategic Arms Reduction Treaty) -akkoorden en de verbeterde verstandhouding tussen Oost en West na de “Glasnost” en de “Perestrojka” van Michaël Gorbatsjev. Tot 90% van deze verschrikkelijke wapens werden uit Europa verwijderd. Dit gebeurde echter steeds dankzij onderhandelingen en eensgezindheid onder bondgenoten.

‘België zit niet aan de zijlijn’

Historisch heeft België zich na de 2^de WO samen met de meeste andere Europese landen ingeschreven in de NAVO strategie van enerzijds ontrading van agressie, ook met nucleaire wapens, en anderzijds van ontwapening door vertrouwen op te bouwen en te onderhandelen met de landen uit de Europese periferie. Deze strategie, die voor vrede en stabiliteit gezorgd heeft op het Europese continent, kan alleen maar werken indien er eensgezindheid is binnen de Alliantie en indien iedereen zijn steentje bijdraagt, ook op het vlak van de nucleaire strategie. Er heeft echter in al die jaren, Koude Oorlog incluis, nooit een Belgische F-16 met een kernwapen rond gevlogen, wat een indicatie zou moeten zijn hoe beperkt dat risico wel is.

Nochtans zijn er heel wat mythes ontstaan rond kernwapens in België, waar een eenheid van de Luchtmacht in Kleine Brogel paraat gehouden wordt in het kader van de ontradingsstrategie van de NAVO. België bezit geen nucleaire wapens, maar de mogelijkheid dat deze vliegtuigen zouden kunnen uitgerust worden met Amerikaanse atoombommen is juist het sleutelelement dat de eensgezindheid van de Alliantie en de solidariteit onder alle bondgenoten moet demonstreren naar eventuele agressors. Doordat de paraatheid van de eenheid allesomvattend is, dus ook op het vlak van de training, infrastructuur (bunkers) en de aanwezigheid van een Amerikaanse steuneenheid, stelt zich dikwijls de vraag of er ook al dan niet permanent nucleaire wapens gestockeerd worden. De Alliantie hanteert hierover een dubbelzinnige “No confirm, no denial” –politiek, omdat potentiele tegenstanders in het ongewisse laten natuurlijk een fundamenteel onderdeel is van de strategie. De keerzijde van de medaille is natuurlijk dat veel burgers dit gebrek aan transparantie niet kunnen smaken.

Er werden nog nooit nucleaire wapens overgemaakt of afgestaan door Amerika aan België. Alleen op vraag van de Noord-Atlantische Raad en na autorisatie door de VS én door de Belgische regering (double key principe) kunnen Belgische vliegtuigen met Amerikaanse nucleaire wapens uitgerust worden en deelnemen aan de uitvoering van een nucleaire “noodplanning”, die de ontrading van (verdere) agressie tegen de Alliantie tot doel zal hebben. Er bestaan geen vooraf bepaalde nucleaire aanvalsplannen meer in de NAVO sinds het einde van de Koude oorlog, vandaar de term “noodplanning” (nuclear contingency plan). De consultatie- en communicatieprocedures rond een eventuele activering van de NAVO nucleaire capaciteit zijn omvangrijk en betrekken alle NAVO-partners in de Noord-Atlantische Raad. In deze consultaties weegt België door haar bijdrage zwaarder door dan anderen.

Zal dit nieuwe verdrag de oplossing zijn om snel naar een kernwapenvrije wereld te komen? Of zal het juist de dialoog tussen die landen die over kernwapens beschikken, en die het verdrag niet ondertekenen, en de anderen doen verzuren? Door het bezit van kernwapens illegaal te noemen geven de ondertekenaars misschien het perfecte voorwendsel aan de kernwapenstaten om niet meer met hen over ontwapening te spreken. Het enige vooruitzicht op verdere ontwapening, die wederzijds en verifieerbaar moet zijn, ligt dan in onderlinge onderhandelingen tussen de kernmachten en de multilaterale dialoog binnen de NAVO, waar België wel een belangrijke stem heeft. De andere spelers hebben zichzelf dan voorlopig buiten spel gezet. Op termijn is een verbod op kernwapens natuurlijk de oplossing, maar dan in een verdrag dat iedereen omvat en niet slechts één van de kampen.

Het Federale en het Vlaamse Parlement onderschrijven zowel de doelstelling van een wereld zonder kernwapens, als de weg van onderhandelingen, vertrouwensopbouw en eensgezindheid onder bondgenoten om deze doelstelling op termijn te bereiken. Sommige NGO-’s hebben een ideologische agenda die niet de onze is, maar de N-VA is het wel eens met andere NGO’s over het einddoel: een wereld zonder nucleaire wapens.