Nieuw onderzoek: België exporteert massaal schadelijk pesticide buiten de EU

Uit officiële documenten die Knack en Le Soir konden inkijken, blijkt dat België vorig jaar de export van 234 ton chloorthalonil naar landen buiten de EU rapporteerde. In Europa is die werkzame stof sinds 2020 verboden. Vrijdag buigt de ministerraad zich over een exportverbod op gevaarlijke pesticiden.

Op 22 februari 2023 trof het Belgische Voedselveiligheidsagentschap (FAVV) sporen van chloorthalonil aan in passievruchten uit Ecuador. Ze waren via de luchthaven van Zaventem in België geïmporteerd. De hoeveelheid van het pesticide bleek 33 keer de maximale residulimiet te overschrijden. Gelukkig bleek na verder onderzoek dat er geen risico was voor de consument.

Chloorthalonil wordt als gewasbeschermingsmiddel gebruikt in onder meer de teelt van aardappelen, tomaten en wortelen. Maar sinds 2020 is de werkzame stof in de EU verboden. De Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) oordeelde in 2019 dat chloorthalonil grondwater kan verontreinigen. De stof wordt ook als kankerverwekkend gecatalogiseerd.

Hoe verbazend het ook mag klinken: ondanks het verbod om chloorthalonil nog te gebruiken in de EU, mag het pesticide wél nog altijd buiten Europa uitgevoerd worden. Gevolg: via ingevoerd voedsel – zoals tropisch fruit uit Ecuador – kan het alsnog in België op uw bord belanden.

Van Kameroen tot Kazachstan

Eind maart onthulden Knack en Le Soir al dat België vorig jaar 349 ton van het schadelijke pesticide chloorpyrifos exporteerde buiten de EU.

Uit nieuw onderzoek blijkt nu dat ons land in 2022 ook plannen aangaf om nog eens 234 ton chloorthalonil te exporteren buiten Europa. Op basis van de Wet op de Openbaarheid van Bestuur vroegen de Zwitserse ngo Public Eye en Unearthed – het milieujournalistieke project van de ngo Greenpeace UK – documenten op bij het Europese agentschap voor chemische stoffen (ECHA). Het gaat om ‘formulieren voor exportmelding’ waarin bedrijven moeten aangeven welke gewasbeschermingsmiddelen ze exporteren, in welke hoeveelheid en met welke bestemming.

Uit die officiële documenten, gedeeld met Knack en Le Soir, blijkt dat Duitsland vorig jaar de export van 302 ton chloorthalonil naar landen buiten de EU rapporteerde, gevolgd door Italië (242 ton) en België (234 ton).

De Belgische export was bestemd voor 14 verschillende landen, van Kameroen over Kirgizië tot Kazachstan. Het gros ervan (220 ton) staat op naam van Arysta LifeScience Benelux, een dochterbedrijf van de Indiase multinational UPL.

‘UPL voldoet aan alle Belgische, Europese en internationale wet- en regelgeving’, reageert Arysta-woordvoerster Caroline Marlair. Ze bevestigt dat de chloorthalonil is aangemaakt op de site van UPL in Ougrée, een dorpje in de provincie Luik.

Costa Rica

Public Eye en Unearthed trokken naar het Latijns-Amerikaanse land Costa Rica om de impact van chloorthalonil verder te onderzoeken. Sinds acht maanden mogen de inwoners van het district Cipreses er geen lokaal water meer drinken of gebruiken om voeding te bereiden. In de lokale waterbronnen had de overheid veel te hoge waarden metabolieten van chloorthalonil aangetroffen. De 5000 inwoners van Cipreses zijn sindsdien aangewezen op waterleveringen per vrachtwagen door de overheid.

Ook de bronnen van het nabijgelegen Santa Rosa blijken vervuild. Net als Cipreses ligt het in de landbouwregio van de Cartago-provincie. Landbouwers gebruiken er chloorthalonil om hun aardappelen, wortelen, uien en kolen te beschermen tegen schimmels. De wettelijke verplichting om steeds 200 meter afstand te bewaren van waterbronnen wordt daarbij duidelijk niet altijd gerespecteerd.

‘De inwoners van Cipreses en Santa Rosa wacht inmiddels een onzekere toekomst’, schrijven Public Eye en Unearthed. ‘Niemand weet hoe lang ze besmet water hebben gedronken, of wat de effecten op hun gezondheid zullen zijn. Niemand weet hoe ver de verontreiniging over het land is verspreid. En niemand weet hoe de besmette waterbronnen opnieuw gezuiverd kunnen worden.’

Uit documenten verkregen via de Wet op de Openbaarheid van Bestuur blijkt dat Costa Rica in 2020 en 2021 meer dan 25 ton chloorthalonil importeerde uit België.

‘Dubbele standaarden’

In december kondigden minister van Leefmilieu Zakia Khattabi (Ecolo) en minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) een koninklijk besluit aan waarmee ze de uitvoer van schadelijke pesticiden willen gaan verbieden.

‘Die export is tot nu toe niet illegaal. Maar het is kiezen tussen volksgezondheid of winsten voor een machtige industrie’, reageert Suzy Serneels, beleidsmedewerker voedselsystemen bij de ngo Broederlijk Delen. Samen met organisaties als Viva Salud, FOS en Humundi pleit Broederlijk Delen voor een uitvoerverbod.

‘De belangrijkste vaststelling is dat er een dubbele standaard gehanteerd wordt. De stoffen zijn gevaarlijk, voor mens en milieu. Op basis daarvan hebben we beslist dat we ze niet meer mogen gebruiken in Europa. Maar blijkbaar vinden we het gevaar voor mens en milieu buiten Europa minder belangrijk.’

‘Veel producten worden bovendien naar lage- en middenlonenlanden geëxporteerd’, zegt Serneels. ‘Daar is de regelgeving minder streng. Mensen gebruiken er de pesticiden zonder de nodige beschermingsmiddelen. En de controles op residu’s die zijn achtergebleven op groenen en fruit zijn er minder streng. Waardoor er op de lokale markten producten worden verkocht die te veel van die residu’s bevatten. En ook wij in Europa blijven niet helemaal buiten schot, want sommige van die voedingsproducten worden terug naar Europa uitgevoerd.’

‘Regel dit op Europees niveau’

De producenten van gewasbeschermingsmiddelen kanten zich tegen een verbod op Belgisch niveau.

‘We begrijpen de bekommernis over eventuele risico’s die met het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen gepaard gaan’, reageert Sigrid Maebe, woordvoerster van Belplant (de Belgisch-Luxemburgse vereniging van de industrie van plantenbescherming). ‘Wij pleiten ervoor om dit op Europees niveau te regelen. Verbied de export van de in de EU verboden gewasbeschermingsmiddelen vanuit Europa naar landen die noch lid zijn van de OESO, noch aangesloten zijn bij het Verdrag van Rotterdam.’ Dat verdrag legt wederzijdse verantwoordelijkheden en informatie op bij de handel in chemische stoffen.

‘Stimuleer landen om aan te sluiten bij dat verdrag’, besluit Maebe. ‘En voorzie in de nodige middelen om het verdrag correct te implementeren.’

Ethisch standpunt

Knack nam ook contact op met de kabinetten van minister van Leefmilieu Khattabi en minister van Volksgezondheid Vandenbroucke. Zij bevestigen dat op vrijdag 23 juni het voorstel voor een exportverbod op de ministerraad geagendeerd staat.

‘Het verbod is in de eerste plaats nodig vanuit een ethisch standpunt en om dubbele standaarden te vermijden’, zegt Maurane Colson, woordvoerster van Khattabi. ‘Bovendien creëert de huidige situatie een ongelijk speelveld voor landbouwers in Europa die deze stoffen niet meer mogen gebruiken. En de Europese consument krijgt die stoffen opnieuw op zijn bord, onder andere via geïmporteerde voedselproducten die ermee behandeld werden.’

België is volgens Colson een van de grootste Europese exporteurs van de betreffende gewasbeschermingsmiddelen. ‘De afgelopen jaren hebben 25 bedrijven – op een totaal van 720 chemische bedrijven die actief zijn in België – een export van deze stoffen gemeld bij de federale overheid. Daarbij namen zes bedrijven meer dan 90 procent van deze export voor hun rekening. Het betreft grote bedrijven, geen kmo’s.’

Colson bevestigt ook dat chloorthalonil op een lijst staat met gevaarlijke stoffen waarvan alle toepassingen in de EU verboden zijn vanwege hun kankerverwekkende, mutagene of toxische eigenschappen. Colson: ‘Alle export van deze stoffen naar niet-EU-landen wordt in dit ontwerp van koninklijk besluit verboden.’