De grootste werken van Leonardo da Vinci zijn nu te zien in de meest belangrijke tentoonstelling over da Vinci die ooit in Italië getoond werd, in Milaan, waar hij een belangrijk deel van zijn loopbaan doorbracht.
Voor gemiddeld driehonderd euro haalt u een schilderij van de befaamde Leonardo da Vinci in huis, wel een geschilderde kopie, maar toch. Zoek op internet naar budgetschilderij en wordt de gelukkige eigenaar van de Mona Lisa, de Zogende Madonna en zelfs het Laatste Avondmaal. Maar wil u de echte da Vinci’s gaan bekijken dan moet u de volgende maanden beslist naar Milaan.
Onecht kind
Leonardo da Vinci (Anchiano/Vinci, 1452 – Amboise, 1519) is zonder twijfel de meest universele kunstenaar uit de renaissance periode. Hij verenigde in zijn persoon de talenten van schilder, beeldhouwer, architect, ingenieur, anatomist, componist en filosoof. Nochtans begon het voor hem helemaal niet goed want hij was een onecht kind, het resultaat van een scharrel van zijn vader met een boeren deerne, waardoor hij, volgens de hypocriete mores van die tijd, geen klassieke opleiding kon volgen. Maar hij wilde wel kunstenaar worden en werd daarom schildersgezel bij Andrea del Verrocchio om het vak en nog veel andere, meer technische zaken te leren. Verrocchio was toen een van de belangrijke Florentijnse kunstenaars die naam maakte zowel als schilder, beeldhouwer en zilversmid. Het was da Vinci’s gedroomde leerplek voor zijn latere diverse aspiraties. Toen hij meende de nodige basisprincipes onder de knie te hebben vestigde hij zich als onafhankelijk schilder. Ondertussen bestudeerde hij verder, op eigen kracht, nog andere aspecten van de beeldende kunst en ook wetenschappelijke en technische disciplines zodat hij, na verloop van jaren uitgroeide tot een wat wij nu een zuivere renaissance figuur noemen, veelzijdig en universeel.
Het ging hem relatief goed, hij kreeg opdrachten maar er was één probleem. Zijn ongeduld om nieuwe dingen te ontdekken maakte dat hij veel van die opdrachten niet afwerkte en er dus nu slechts een beperkt aantal schilderijen van hem bekend zijn. Maar des te meer schetsen, tekeningen en ontwerpen. Opdrachtgevers waren er niettemin genoeg en niet van de minsten, de graaf Ludovico Sforza uit Milaan, de vorst Cesare Borgia uit Firenze en de Franse koning François I die hem in zijn laatste jaren huisvesting aanbood in het kasteel van Amboise waar da Vinci overleed. Het is nu een museum waar talloze voorbeelden van zijn uitvindingen te zien zijn.
Panamarenko van zijn tijd
Eigenlijk was da Vinci de Panamarenko van zijn tijd. Hij ontwierp vliegtuigen, onderzeeërs, zelfs een soort machinegeweer en allerlei tuigen die het industriële tijdperk van de 19e eeuw in principe ver vooruit waren en ook waterbouwkundige en architecturale studies. Hij kon zich uiteraard niet documenteren omdat het om nog onbekende dingen ging, hij vond alles zelf uit en dat maakt hem geniaal. Zo was het ook met de anatomie waarvan de algemene lijnen gekend waren maar de samenhang van de diverse onderdelen onbekend bleef. Da Vinci’s nieuwsgierigheid dreef hem tot extreme situaties. Zo haalde hij stiekem lichamen van overledenen uit de hospitalen om ze open te snijden en grondig te kunnen analyseren. Niet zonder gevaar trouwens want op het ontvreemden van dode lichamen stond de doodstraf. Zo kon hij nauwgezet alle spieren, organen en zenuwen bestuderen en in tekeningen vastleggen. Op het gebied van de optica ontwierp hij de camera obscura en een instrument om het perspectief beter te kunnen inschatten. Kortom zijn intellectuele nieuwsgierigheid was grenzeloos en dat misschien wel, zoniet zeker, ten koste van zijn schildersbedrijvigheid.
De fabel van Mona Lisa’s ogen
Alhoewel. De werken die we nu nog van hem kennen zijn van een uitzonderlijke kwaliteit en factuur. Het gaat dan niet alleen maar om het portret van de Mona Lisa, een adellijke dame die in het Louvre tienduizenden bezoekers aantrekt, waarschijnlijk omwille van de fabel dat ze met haar ogen de toeschouwer lijkt te volgen. Maar de manier waarop hij in een portret een innerlijke gemoedstoestand wist weer te geven was uniek voor zijn tijd.
Ook in andere werken muntte hij uit door bijvoorbeeld achtergrond en onderwerp tot een harmonieuze en levendige compositie te laten samensmelten. Het grootste werk dat we van hem kennen is Het Laatste Avondmaal dat hij in frescotechniek op een muur van de eetzaal van het klooster Santa Maria delle Grazie schilderde. Het is helaas in de loop van de jaren enigszins vergaan maar in de Belgische Norbertijner abdij van Tongerlo is een prachtig gerestaureerde kopie te zien waarvan beweerd wordt dat da Vinci de hoofden van Jezus en Johannes zelf schilderde. Si non e vero, ben trovato. Wat in dit reuze schilderij treft is de manier waarop de Jezusfiguur, in het midden van de lange tafel uiteraard, zich verhoudt tot de andere personages, die van de apostelen. Het is geen dramatisch tafereel waarvan de aanwezigen al anticiperen op de komende tragische gebeurtenissen maar een vredig samenzijn waar ook Judas zijn plaats heeft tussen de andere gezellen. Het is een evenwichtige compositie met een rustige benadering zoals het paste bij de cartesiaanse filosofie van de renaissancemens.
Naast zijn schilderijen vormen schetsen en tekeningen een heel belangrijk onderdeel van zijn oeuvre waarvan er, gelukkig, honderden bewaard zijn gebleven zoals ook talrijke van zijn geschriften, nota’s en ontwerpen.
Een behoorlijk aantal van deze werken zullen nu te zien zijn in de meest belangrijke tentoonstelling over da Vinci die ooit in Italië getoond werd, in Milaan, waar hij een belangrijk deel van zijn loopbaan doorbracht.
Tentoonstelling “Leonardo 1452-1519”, Milaan, Palazzo Reale, van 16 april tot 19 juli.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier