Béatrice Delvaux van Le Soir: ‘De PS slaagt er zelfs in om in een slachtofferrol te kruipen’

Béatrice Delvaux, hoofdcommentator van de krant Le Soir, overschouwt het politieke schaakspel. Een fraai gezicht is dat niet. ‘Vier maanden na de start van deze regering was de samenhang al om zeep.’

Ons gesprek in Brasserie de la Presse wordt even onderbroken door een ouder stel dat Delvaux de hand komt schudden. ‘We lezen al uw stukken, mevrouw, en we zijn het altijd eens met uw standpunten’, zegt de man. Delvaux glimlacht bescheiden. In Franstalig België is ze een gezaghebbende stem met haar commentaar bij alle grote en kleine Wetstraat-manoeuvres. Ze heeft net lang gepraat met Willy Demeyer, PS-burgemeester van Luik, vertelt ze. ‘Het is duidelijk dat er aan Franstalige kant veel in beweging is.’ Meer dan in Vlaanderen, waar de N-VA incontournable blijft: ‘Het enige wat ik van peilingen geloof, is dat de N-VA de grootste partij zal blijven. Al de rest blijft onvoorspelbaar.’

Vorige week bleef in de Wetstraat de uitspraak van N-VA-voorzitter Bart De Wever hangen over het gebrek aan dash van de federale regering, vanwege de komende lokale verkiezingen. Sommigen interpreteren dat als voorbode van de val van de regering-Michel en vervroegde federale verkiezingen.

Béatrice Delvaux: Werkelijk álles is mogelijk in de politiek. Wie had vorig jaar zien aankomen dat CDH-voorzitter Benoît Lutgen de samenwerking met de PS zou opblazen en haar uit de Waalse regering zou duwen? Die anti-PS-strategie lijkt me trouwens mislukt.

De Wever is bijzonder intelligent en pragmatisch, en heeft uitstekende antennes voor wat er bij zijn kiespubliek leeft. Hij weet de aandacht voor een vervelend dossier meesterlijk af te leiden.

De regering wordt met de vinger gewezen omdat ze haar begroting niet op orde krijgt. Dat is vooral gênant voor de N-VA, die zich heeft opgeworpen als de kampioen van streng budgettair beleid en van de sanering van de overheidsfinanciën. De N-VA is, samen met de hele regering, in gebreke gebleven. Wat doet De Wever met zijn uitspraak? De schuld voor het falende begrotingsbeleid bij anderen leggen. En in de media gaat het plots niet meer over het begrotingsdebacle, maar over vervroegde verkiezingen.

Heeft De Wever niets te verliezen bij vervroegde verkiezingen?

Delvaux: Wie de stekker uit de regering trekt, verliest – zo wil de traditie. Denk maar aan Alexander De Croo (Open VLD) toen hij in 2010 de regering liet struikelen over Brussel-Halle-Vilvoorde. Maar De Wever zou weleens als winnaar uit zo’n scenario kunnen komen. Hij heeft er zelfs belang bij dat de regering valt.

Waarom?

Delvaux: Voor de lokale verkiezingen is de balans van zijn lokale N-VA-bestuurders niet onverdeeld impressionant. De Wever kan wél uitpakken met het veiligheidsbeleid van minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon en het asielbeleid van staatssecretaris Theo Francken, dat ook sterk resoneert in Wallonië en Brussel. ‘We beloofden het land veiliger te maken en een streng vreemdelingenbeleid te voeren, en dat hebben we gedaan’, die teneur. Daarmee kan De Wever verkiezingen winnen. Als hij de lokale en federale verkiezingen kan laten samenvallen, verdwijnt de lokale balans naar de achtergrond.

De N-VA wil graag een regering-Michel II. Ondergraaft De Wever dat niet met een eventuele val van de regering, waarmee hij premier Charles Michel (MR) schoffeert?

Delvaux: Dat is een paradox, ja. Misschien is dat wel de enige reden waarom De Wever de regering níét zal doen vallen. Hij heeft de MR en Michel nodig voor een volgende federale regering. De MR doet het trouwens behoorlijk in de peilingen – in tegenstelling tot Michel, die zelf niet zo goed scoort. Hij is in Vlaanderen populairder dan in Wallonië. Michel beseft heel goed dat hij het koste wat het wil de club moet samenhouden. Als de regering valt, is dat een extra deuk voor Michel.

Michel wil het beeld van de verantwoordelijke regeringsleider ophouden: eerlijk, gemotiveerd, vol vertrouwen, de man die doet wat hij heeft beloofd. Zelfs als hij dat niet doet, weet hij het zo in te kleden alsof hij het regeringsprogramma perfect uitvoert. Michel probeert vooral de kool en de geit te sparen. Daarom is hij ook extreem loyaal geweest aan zijn N-VA-ministers.

Michel heeft Theo Francken toch een paar keer op het matje geroepen?

Delvaux: Ja, maar het ging daarbij altijd over de vorm, níét over de inhoud van zijn communicatie over vluchtelingen, asielzoekers of illegalen. Waarom heeft de premier bijvoorbeeld niet stevig gereageerd op de foto’s waarop Francken lachend poseerde met topfiguren van de Sudanese inlichtingendienst die hier vluchtelingen kwamen screenen? Naar zo’n land stuur je níémand terug.

Het beleid van Francken is trouwens minder hard dan hij laat uitschijnen. Hij loopt perfect in het spoor van Maggie De Block (Open VLD), in de vorige regering. Het verschil is dat Francken zijn misprijzen voor asielzoekers of vluchtelingen niet verbergt.

De echte oppositie tegen het vreemdelingenbeleid komt van de civiele samenleving: gewone mensen, burgercomités en organisaties, academici, onderzoeksrechters en journalisten. Zij voeren actie en stellen kritische vragen over uitwijzingen, de jacht op illegalen, en plannen voor huiszoekingen bij burgers die een vluchteling onderdak geven. Ook vorige week lieten ze zich horen over de schrijnende toestand met migranten aan het Brusselse Noordstation.

Dat heeft minister Jambon uiteindelijk opgelost?

Delvaux: Wat hebben mensen daarvan onthouden? Dat gemeenten, het Brussels Gewest en de federale regering met getrokken messen tegenover elkaar stonden. Dát is wat de Belgische politiek vervuilt en verziekt, zeker in Brussel. Dit vind ik de grote mislukking van deze regeringen: dat de overlegstructuren niet werken. Overlegkanalen en -comités zijn er toch net om crisissen te voorkomen? Waarom komt er bijvoorbeeld geen schot in de plannen voor de NMBS, Zaventem, het Gewestelijk Expressnet, de renovatie van tunnels en viaducten, het nucleaire pact enzovoort? Omdat men helemaal niet of naast elkaar praat. Die mentaliteit is dodelijk. Men mijdt elkaar zelfs fysiek. Het laatste stupide voorbeeld was de opening van Kanal (het nieuwe museum van het Brussels Gewest in de voormalige Citroëngarage, dat nauw samenwerkt met het Franse Centre Pompidou, nvdr.). Er was niet één vertegenwoordiger van de federale regering bij de opening. Hoe klein kun je zijn als regeringslid?

Hoe verklaart u de populariteit van Francken en Jambon in Wallonië? Nog niet zo lang geleden werden ze neergezet als extreemrechtse racisten.

Delvaux: Een deel van de Franstalige publieke opinie en politici vindt dat nog altijd. Ook bij de intelligentsia en in de academische en culturele wereld. Denk maar aan de regisseurs Jean-Pierre en Luc Dardenne, die in een open brief aan de premier vroegen om Francken te ontslaan na die zaak met de Sudanezen. Ook mijn krant heeft al stelling genomen tegen uitspraken van Francken en Jambon die op het randje van racistisch waren. Ik beweer niet dat de N-VA een racistische partij is zoals het VB, maar bepaalde uitspraken voeden wel racistische oprispingen.

Als je een praatje maakt met de gewone man en vrouw in Franstalig België hoor je – net zoals in de rest van Europa – vaker dan vroeger ‘dat er toch wel veel vreemdelingen het land binnenkomen’ en ‘dat we moeten uitkijken voor onze veiligheid’. Ze voegen er dan aan toe dat Francken en Jambon tenminste proberen om er iets aan te doen. Jambon heeft ook veel sympathie gewonnen door actief mee te doen aan Télévie (de jaarlijkse geldinzameling van RTL-TVI voor kankeronderzoek, nvdr.).

Kun je in de populariteit van twee N-VA-regeringsleden een teken zien van de verrechtsing van Wallonië?

Delvaux: De kopstukken van de N-VA hebben in geen tijden nog harde taal gesproken over de Walen. Alle retorische trucs waarmee de partij jarenlang Wallonië afkamde om in Vlaanderen te scoren, heeft De Wever gebruikt om een discours over vreemdelingen en moslims te stofferen. In 2005 reed hij met vrachtwagens vol nepgeld naar Strépy (om de geldtransfers van Vlaanderen naar Wallonië aan te klagen, nvdr.) Vandaag zou hij naar een opvangcentrum voor vluchtelingen rijden, of misschien naar een buitengrens van de EU waar vluchtelingen proberen binnen te raken of letterlijk aanspoelen.

Eerlijk gezegd was het een geniale strategische zet van De Wever om die harde taal over Wallonië te switchen naar moslims, illegalen, transmigranten en wie zich hier zogezegd niet aanpast. Dat identitaire discours krijgt de N-VA ook in Brussel en Wallonië verkocht. Het appelleert aan de angst dat we overspoeld zullen worden door vreemdelingen, hun cultuur, hun godsdienst en hun leefgewoonten. Dat discours lééft in Franstalig België, en op een bepaald moment zullen ook die mensen in het kieshokje staan.

Maar op Jambon, Francken of De Wever kunnen ze niet stemmen. Op wie dan wel?

Delvaux: Aan Franstalige kant is er inderdaad niemand die dat beleid incarneert. De MR heeft dat discours ook nooit aangedurfd, want dat zou te veel interne tegenstand opleveren. Michel wil geen schisma riskeren. De liberalen weten niet goed hoever de Franstalige kiezer naar rechts zal willen opschuiven. Michel zal zich zeker niet excuseren voor het gevoerde veiligheids- en vreemdelingenbeleid, maar ik denk dat hij vooral zijn sociaaleconomische hervormingen zal uitspelen. Zijn gezwollen verklaring dat zijn regering ‘de beste van de voorbije kwarteeuw’ was, wijst daarop.

De aanslagen in Zaventem en Maalbeek van 22 maart 2016 hebben de populariteit van Jambon een enorme boost gegeven in Franstalig België, en in het verlengde daarvan kreeg ook Franckens vreemdelingenbeleid applaus. Daardoor is de N-VA bij een deel van de Franstaligen geloofwaardiger geworden. Reken maar dat de Franstalige partijen flink schrikken nu ze Jambon en Francken zien opduiken met N-VA-kandidaten voor de lokale verkiezingen in Brussel. De N-VA ruikt haar kans in Brussel.

Het communautaire wordt geen verkiezingsthema? Vlaams minister-president Geert Bourgeois heeft al aangekondigd dat de N-VA weer de communautaire toer zal opgaan.

Delvaux: De zeldzame keer dat de N-VA nog eens iets communautairs zegt, wordt daar aan Franstalige kant zelfs wat spottend op gereageerd. De N-VA positioneert zich ook niet meer als separatistische partij omdat dat ook de Vlamingen afschrikt. Zeker nu ze de chaotische toestanden in Catalonië hebben gezien. Van zulke avonturen houden ze niet.

De N-VA heeft Carles Puigdemont hier wel als een held onthaald.

Delvaux: Dat wel. Maar De Wever weet ook dat de Vlaming eerder zijn centen zal tellen dan dat hij met vlaggen zwaait.

U hecht weinig geloof aan peilingen. Ook niet als ze tonen dat de PS langzaam uit het dal kruipt?

Delvaux: De socialisten denken dat ze nog wat zullen verliezen, maar niet zoveel als gevreesd toen de schandalen rond Publifin en Samusocial losbarstten. Voorzitter Elio Di Rupo houdt het schip redelijk op koers. Zijn adagium is dat een partij in verdeelde slagorde gegarandeerd verkiezingen verliest. Ik denk dat hij gelijk heeft. Hij straalt weer soliditeit uit, én hij speelt het slim. In Bergen, waar hij burgemeester is, kreeg hij veel kritiek en profileerde MR-raadslid Georges-Louis Bouchez zich steeds meer als de anti-Di Rupo. Dat heeft hij handig opgelost door zijn eerste schepen Nicolas Martin lijsttrekker te maken voor de lokale verkiezingen. Di Rupo kan dus niet beschadigd uit de lokale verkiezingen komen, en kan dan voluit gaan voor de federale verkiezingen.

Ondertussen is het effect van de PTB/PVDA aan het afzwakken. In peilingen behaalt ze al lang niet meer de 18 procent toen de PS-schandalen wekenlang op de voorpagina’s stonden. Ik vraag me af of PS-kiezers nog kwaad zullen zijn op partijmandatarissen die als zakkenvullers te kijk werden gezet. Als puntje bij paaltje komt, zullen ze misschien terugkeren naar de vertrouwde stal, want daar hebben ze alle redenen voor.

Hoezo?

Delvaux: De boodschap van de PS is: voor ons kiezen is een nuttige stem, en voor de PTB niet. De PS kan de belangen van haar kiezers beschermen. Uit mijn gesprek met de Luikse burgemeester leid ik af dat ze denken dat de grote schandaalstorm achter de rug is. De PS slaagt er zelfs in om in een slachtofferrol te kruipen. Oké, zegt ze, er waren misbruiken bij Publifin maar dat is opgekuist. En Publifin/Nethys is heel ondernemend in veel sectoren en zorgt voor banen. We mogen het niet laten gebeuren dat de Gewestregering, waar Lutgen ons uit gooide, ons banen afneemt.

Dus gaat de Luikse PS stevig in het verzet tegen decreten over Publifin/Nethys van de nieuwe Waalse meerderheid. Zo slaagt ze erin het beeld te creëren dat het toch weer de socialisten zijn die de gewone Franstalige verdedigen. Van die twee PTB-mandatarissen zal het niet komen.

De Franstalige kiezers hebben kunnen proeven van rechts beleid. Het zal nog moeten blijken of het hen bevallen is, of dat vooral de indruk zal overheersen dat de sociale bescherming is verzwakt. Wie de huidige regeringen weg wil, zal wellicht PS, Ecolo of Défi moeten stemmen. In elk geval voel je ook aan Franstalige kant de verrechtsing van de publieke opinie.

Het is niet ondenkbaar dat het rode Wallonië verkleurt tot een blauw gewest?

Delvaux: Dat moeten we afwachten. In Brussel mist de MR sterke persoonlijkheden, op Didier Reynders na, als hij zou beslissen om voluit voor Brussel te gaan.

U hebt het nauwelijks over de oppositie gehad, alleen dat u haar ontstellend zwak vindt.

Delvaux: Wat valt er meer over te zeggen? Bij de oppositie steken alleen Groen en Ecolo erbovenuit met Jean-Marc Nollet en Kristof Calvo. Bij de SP.A komt John Crombez niet echt over als een krachtig leider. Er is nu wel wat oppositiewerk rond de F16, maar premier Michel staat ook in dat dossier pal achter zijn N-VA-minister, Steven Vandeput. De SP.A had met de Gentse burgemeester Daniël Termont iemand die De Wever aankon in debatten, maar hij heeft zijn partij beschadigd met de Optima-affaire. Het experiment Samen in Antwerpen is faliekant afgelopen. De SP.A riskeert de macht in een aantal steden en gemeenten kwijt te spelen. Als dat gebeurt, zal het een domper zetten op haar federale kiescampagne.

Samenvallende verkiezingen zijn wellicht geen goede zaak voor de socialisten, zeker niet voor de PS. Zij staat lokaal nog altijd heel dicht bij de bevolking, en organiseert weer lokale spreekuren. Als ze lokaal standhoudt, kan dat haar een boost geven voor de federale verkiezingen.

Kan de PS het zich permitteren om nog eens vijf jaar niet in een federale regering te zitten?

Delvaux: Wellicht niet. Maar wie zegt dat de PS er niet bij zal zijn?

Als de N-VA incontournable blijft, hoe raakt de PS dan in een federale regering?

Delvaux: Michel en de MR zeiden vóór de verkiezingen toch ook dat ze nooit zouden regeren met die separatisten, die bovendien vaak racistische praat uitsloegen?

Di Rupo vertrekt in 2019 als partijvoorzitter. Zou de N-VA wel zaken kunnen doen met opvolger Paul Magnette?

Delvaux: Misschien. De Luikse socialisten zien nog een andere kandidaat-opvolger: Jean-Claude Marcourt (oud-kabinetschef van Laurette Onkelinx en nu minister in de Franse Gemeenschapsregering, nvdr.). Marcourt is pragmatischer dan Di Rupo, ook al blijft hij een socialist. Maar welk belang heeft de N-VA erbij om met een partij in zee te gaan die zowat elke maatregel van deze regering wil terugdraaien? Tegelijk moet je je afvragen hoe een regering-Michel II of -De Wever I anders zou doen wat vandaag al niet lukt met een homogeen kabinet? De erelijst oogt niet indrukwekkend, hè. De lijst van wat mislukt is of niet is afgewerkt, is lang. Waar zijn de grote projecten? Er waren er enkele, maar die zijn nauwelijks geslaagd. Vier maanden na de start van de regering, bij de opmaak van haar eerste begroting, zijn de Vlaamse regeringspartijen in pre-electorale modus geschoten en was de interne samenhang al om zeep. Michel zat meteen met een regering op de rand van een crisis.

Conclusie: er komen het best zo snel mogelijk nieuwe federale verkiezingen?

Delvaux: Met zijn verklaring over gebrek aan dash zegt De Wever eigenlijk dat premier Michel uit zijn nek kletst over de grote realisaties van zijn regering. Hij verzwakt Michel dus, en schiet zijn eigen federale regering in de voet. Michel, die zeer loyaal was aan de N-VA, krijgt zo stank voor dank. Hoe dan ook, De Wever zal regeren met wie hem op dat moment nuttig lijkt.