Bart Somers (Open VLD) zet zich schrap voor een nieuwe campagne. Met zijn ‘Mechels model’ hoopt hij de kiezers van de provincie Antwerpen voor zich te winnen op 26 mei. Meer dan ooit staat zijn maatschappijvisie op gespannen voet met die van N-VA. ‘Binnen N-VA flirten sommigen met populisme.’
‘Kijk’, zegt Bart Somers. De Mechelse burgemeester laat trots een foto zien die hij zopas heeft genomen vanuit de nok van het stadhuis. Het is donderdag, tijd voor de ‘bosbrossers’ om op straat te komen. In Mechelen scanderen zo’n 1.000 rumoerige scholieren de stilaan vertrouwde slogans.
Somers glundert. De liberaal trekt opnieuw als kopman de verkiezingen in. Hij weet welk thema de campagne hoe dan ook zal domineren. ‘Die jongeren hebben met hun acties klimaat bovenaan de politieke agenda geplaatst. We hebben al samen vergaderd hier op mijn bureau. Ik vind dat fantastisch.’
Ze moeten dus niet stoppen met spijbelen?
BART SOMERS: Ze moeten niet stoppen met te protesteren en zich te engageren. De generatie waarover we altijd zeiden dat ze aan hun smartphone gekluisterd zitten, komt met duizenden op straat. Natuurlijk is daar een deel amusement bij, maar toen ik in mijn jeugdjaren naar de rakettenbetogingen ging, dan was dat ook al zo. Ik vind het ongepast dat sommigen zo smalend doen over de betrokkenheid van die jongeren.
De meest kritische geluiden hoor je meestal ter rechterzijde. Nochtans beschreef de Nederlandse politiek activist Joshua Livestro u onlangs in Knack nog als ‘de enige fatsoenlijke rechtse politicus’. Is dat een compliment?
SOMERS: Dat fatsoenlijke zeker (lacht). Maar die links-rechtsas is achterhaald. Ik heb vaak gehoord dat ik rechts was omdat ik veiligheid consequent aanpak. Tegelijkertijd is mijn kijk op de superdiverse samenleving zogezegd links. Dat is twee keer nonsens.
Peter De Roover (N-VA) heeft eens in het parlement gezegd dat hij het recht op vrijheid van meningsuiting wilde beperken om de vrijheid te beschermen. Dát is orwelliaans.
De eerste slachtoffers van een onveilige stad zijn mensen die in kwetsbare buurten leven. Omgekeerd is het een authentiek liberaal verhaal om te werken aan een samenleving waar iedereen kansen krijgt. Het liberalisme beseft dat we veel identiteiten hebben. Er is geen ‘eerstgeboorterecht’ voor autochtone Vlamingen tegenover zij die migratieroots hebben.
Vandaag krijg je soms een orwelliaanse benadering van fundamentele rechten. Er zijn populisten die altijd toeteren over grondwaarden, maar tegelijkertijd verminken zij diezelfde waarden. Ze gebruiken ze niet langer om te emanciperen, maar om uit te sluiten.
Maak dat eens concreet.
SOMERS: N-VA-fractieleider Peter De Roover heeft eens in het parlement gezegd dat hij het recht op vrijheid van meningsuiting wilde beperken om de vrijheid te beschermen. Dát is orwelliaans.
Sommigen zeggen dat elke verandering die we doorvoeren omwille van de groeiende diversiteit, gelijkstaat aan een soort soumission. Die redenering staat echter haaks op de open samenleving die stoelt op vrijheid, discussie en verandering.
Is Peter De Roover dan een populist?
SOMERS: Nee. Maar soms flirten sommige mensen binnen N-VA met het populisme. Die uitspraak van Bart De Wever over de mogelijke doodstraf voor Belgische Syriëstrijders in Irak is daar een typisch voorbeeld van. Ze toeteren over de westerse waarden, maar vergeten dat daar ook het verwerpen van de doodstraf bij hoort. Die waarden lijken alleen maar goed tot ze botsen met iets dat we onaangenaam vinden. Zo werkt het dus niet.
Onze grondwaarden zijn universeel. Sommigen noemen het westerse waarden, maar eigenlijk versterk je zo het wij-zij-denken.
Nog niet zo lang geleden had uw voorzitter, Gwendolyn Rutten, het nochtans nog over onze ‘superieure manier van leven’.
SOMERS: Woorden zijn heel belangrijk. Ik zou dat niet zo geformuleerd hebben, maar ik weet wat Gwendolyn daarmee bedoelt. We moeten blijven vasthouden aan de scheiding van kerk en staat, de gelijkheid van man en vrouw en de vrije meningsuiting.
Hoe kijkt men binnen Open VLD naar het Mechels model?
SOMERS: Het valt me op dat er niet veel mensen zijn die ervaring hebben met diversiteit. Vorig jaar had 52 procent van de pasgeboren kinderen in Mechelen een migratieachtergrond. Ik ben de laatste generatie die Mechelen heeft gekend als een monoculturele stad.
In de jaren ’90 was dit een gepolariseerde stad, waar het Vlaams Belang 32 procent haalde. Het enige waarover men sprak was leegstand, onveiligheid en criminaliteit. Dat was dan op zijn beurt de schuld van politici en van ‘al die nieuwe mensen’.
Als burgemeester was het daarom een weg van vallen en opstaan. Gaandeweg kreeg ik wel meer terreinkennis, je weet waarover je praat. Dat geeft je een stuk autoriteit binnen de partij – al ben ik niet de grootmoefti van de burgemeesters. In gesprekken kan je wel duidelijk maken dat dingen die goed bekken in de Wetstraat, op het terrein vaak contraproductief zijn.
Ik hoorde vroeger vaak de vraag waarom kinderen met een migratieachtergrond niet bij de jeugdbeweging zitten. ‘Ze spelen anders’, was het antwoord. Waar haal je het?! Er zijn andere redenen. Zo waren hun ouders nooit bij de Chiro en de scouts en vormt dat een eerste drempel. Met ons model realiseren we daar langzaam maar zeker doorbraken in. Zo’n uitdagingen gaan we niet oplossen in een negatief klimaat.
Zijn er dan Vlaamse steden en gemeenten waar er een negatief klimaat heerst?
SOMERS: Ik denk dat sommige politici dat in de hand werken. Ik geef een voorbeeld. Onlangs hebben we een drama meegemaakt in Mechelen. Een man met psychiatrische problemen heeft mensen op straat aangevallen, waarop de politie hem doodschoot. Dat grijpt je aan als burgemeester, want heel de stad wordt geraakt. En wat zegt N-VA in een persbericht? ‘Het is een moslim.’ De religieuze achtergrond speelde nochtans op geen enkele manier een rol.
Van Renaud Hardy, de seriemoordenaar uit Mechelen, zeggen we toch ook niet dat het een Vlaming is? Ik vind dat schandelijk.
Het is gevaarlijk om op te delen in gemeenschappen. Je bouwt een soort psychologische gevangenis voor die mensen. Wanneer er zulke groepen ontstaan, is het makkelijk voor iemand om op te staan en te claimen dat hij de leider is van die gemeenschap. Ook mensen met malafide bedoelingen.
(op dreef) Dat is het probleem geweest van Theo Francken en Melikan Kucam. Nationalisme is niets anders dan gemeenschapsdenken. Op een zeker moment staat er iemand recht die zichzelf benoemt tot woordvoerder van ‘de’ gemeenschap. Die is niet geïnteresseerd in integratie, maar in het afzonderen van zijn kudde. Als je gevangen zit in dat communautaire denken, dan kom je snel in de verleiding om zulke vertegenwoordigers te zien als gezagsfiguren.
U bent meteen naar de politie gestapt. Waarom?
SOMERS: Ik werd gecontacteerd door een betrouwbaar persoon die vertelde dat Melikan geld vroeg om visa te verstrekken. Ik zei hem naar de politie te stappen, maar hij aarzelde. Daarop heb ik een vergadering gefaciliteerd hier in mijn bureau met het hoofd van de recherche en de politie.
Iets later heb ik een soortgelijk verhaal vernomen van een tweede persoon, die ik ook in contact heb gebracht met de politie.
Francken zegt dat hij zijn contactpersonen ook aanraadde om naar de politie te stappen.
SOMERS: Francken is echt door het ijs gezakt. Als je een parallel circuit opent van humanitaire visa met onopgeleide mensen als Melikan Kucam, dan is dat gevaarlijk. Mensenhandelaars komen snel te weten waar er mogelijkheden zijn. Dat is hoogst onverantwoordelijk en onbegrijpelijk.
Een week voor de gemeenteraadsverkiezingen schrijft Francken een boekske waarin geen woord staat over Marrakesh.
Hij beweert dat hij christenen uit de klauwen van IS heeft gered. Dat zal voor een deel zeker zo zijn. Maar als je ziet dat het gros van deze visa gegeven werd in 2017 en 2018, toen IS al fel was teruggedrongen, dan roept dat heel wat vragen op. Maar die visa kwam wel ná de periode dat IS verslagen is. Wie breng je dan binnen? De meest kwetsbare, of zij die het konden betalen?
Daarnaast is er het waanzinnige idee dat internationale samenwerking een goed migratiebeleid in de weg zou staan. Dat was het bijzondere aan de commotie rond het VN-Migratiepact van Marrakesh. Een week voor de gemeenteraadsverkiezingen schrijft Francken een boekske waarin geen woord staat over Marrakesh. Dan problematiseren ze het om een vluchtweg te maken uit de federale regering.
U denkt dat het Migratiepact maar een excuus was voor N-VA om uit de regering te stappen?
SOMERS: Daar ben ik zeker van. Dat is op de avond van gemeenteraadsverkiezingen beslist, toen N-VA zag dat het Vlaams Belang 180.000 stemmen vooruit ging en zij 160.000 stemmen verloren.
Nu we toch over N-VA bezig zijn: Jan Peumans noemde u als een goede opvolger voor het voorzitterschap van het Vlaams Parlement. Interesse?
SOMERS: Ik ben met veel nieuwsgierigheid zijn boek aan het lezen. Peumans is een man naar mijn hart. Maar over posities doe ik geen uitspraken. Als politicus beslis je niet alleen.
Lonkt het partijvoorzitterschap niet opnieuw?
SOMERS: Nee, out of the question.
U toverde met Sihame El Kaouakibi van Let’s Go Urban als tweede op uw Vlaamse lijst nochtans een opvallend wit konijn uit uw hoed.
SOMERS: Ik ken haar al een tijdje. Voor mij is ze een rolmodel. Bovendien vertelt ze een authentiek liberaal verhaal. Ik vind vaak dat de verhalen van mensen met een migratieachtergrond vaak de meest liberale verhalen zijn, net omdat ze meestal hard hebben moeten knokken om er te komen.
Sihame slaagde erin om als een meisje uit een bescheiden gezin in Boom een diploma te halen en ondernemer te worden. Ze heeft de politiek niet nodig, maar ze stelt zich kwetsbaar op door kleur te bekennen. En dat heeft een reden. De komende verkiezingen zijn niet vrijblijvend.
Hoe zo?
SOMERS: Het wordt een strijd over welke soort samenleving we willen zijn. Binnen vijftien jaar zullen we ons afvragen waarom we op zo’n gefrustreerde manier nadachten over diversiteit. Net zoals we nu terugkijken naar onze manier van denken over holebi’s eind vorige eeuw. Partijen als het Vlaams Belang, die de holebi’s nu instrumentaliseren in hun strijd tegen diversiteit, spuwden toen op hen. Sommige Schild & Vrienden doen dat opnieuw. De ware aard van het beest laat zich altijd zien.
Ik wil liever een optimistische weg inslaan en daarvoor is Sihame een iconische persoon.
Het had natuurlijk nog iconischer kunnen zijn als ze de Antwerpse Kamerlijst trok in de plaats van ondernemer Christian Leysen.
SOMERS: Ze wou heel graag een tandem vormen met mij. Sihame weet dan ook dat ik geen fabeltjes vertel. Fabeltjes zoals de belofte dat iedereen kan slagen, zolang hij of zij maar hard werkt. Als je na generaties merkt dat mensen onderaan de maatschappelijke ladder blijven hangen, dan klopt dat verhaal niet.
Investeert Mechelen daarom in praktijktests?
SOMERS: Ja. Ik hoor de populisten graag praten over westerse kernwaarden, maar één daarvan is non-discriminatie. Toch discrimineren we aan de lopende band.
Hier op de winkelstraat kwam onlangs een Marokkaanse jongeman naar me toegestapt. In perfect Nederlands zei hij: ‘U zijt ne goeie burgemeester.’ Ik dacht bij mezelf: ‘Je hebt gelijk (lacht).’
Nu N-VA niet meer in de Mechelse coalitie zit, kunnen we eindelijk werk van maken van praktijktesten.
Maar hij wou me iets anders vertellen. Hij is hier geboren, haalde een diploma en vond daarna een vaste job. Nu zocht hij een eigen woning. Hij liet me een e-mail zien met daarin het antwoord van een verhuurder op zijn vraag of hij een kans maakte op de huurwoonst. Het antwoord bestond uit één woord: ‘Nee.’
Daarop stuurde hij een tweede mail, met zijn loonfiche in bijlage. Hij legde alles nog eens uit en vroeg uiteindelijk waarom hij niet in aanmerking kwam. Daarop kreeg hij een antwoord van twee woorden: ‘Geen makakken.’
Daar word ik opstandig én beschaamd van. Op dat moment heb ik voor mezelf uitgemaakt dat we met praktijktesten moeten starten. Nu N-VA niet meer in de coalitie zit, kunnen we daar eindelijk werk van maken.
De 10 strafste politieke interviews van 2019
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
