‘Bart Schols beoefende in “De afspraak” keurige, klassieke journalistiek, zij het met manieren’

Er ligt 34 jaar tussen de interviews van Daniël Buyle met toenmalig premier Wilfried Martens enerzijds en Bart Schols met ex-Syriëstrijder Younes Delefortrie anderzijds, maar de reacties waren merkwaardig vergelijkbaar, schrijft Walter Pauli.

In december 1981 werd de openbare omroep in verlegenheid gebracht door een interview van een BRT-journalist. Die nacht had Wilfried Martens zijn eerste rooms-blauwe regering gevormd, en Daniël Buyle was de radiojournalist die de nieuwe eerste minister ondervroeg. Hij deed dat in de stijl van die tijd, hardnekkig en kritisch: ‘Vreest u niet binnenkort, als leider van het rooms-blauwe kabinet, te sneuvelen in de winterrellen 1981-1982?’ De nieuwe premier hapte naar adem, en ‘de bevriende pers’ ontketende niet alleen een aanval op Buyle maar op de hele openbare omroep. Buyles interview was misschien niet de oorzaak van, maar toch een goede aanleiding voor de invoering van de commerciële televisie. Omdat een journalist van de openbare omroep te kritisch was geweest.

Vorige week werd de openbare omroep opnieuw in verlegenheid gebracht door een interview van een VRT-journalist. Bart Schols sprak in De afspraak met Michael ‘Younes’ Delefortrie, een Syriëstrijder die terugkeerde naar België en banketbakker werd. De man had zich laten overhalen om een boek over zijn leven te (laten) schrijven: over zijn bekering tot de islam, zijn diensttijd van vijf weken in Syrië, zijn inzichten en opvattingen. Die wijken danig af van wat de gemiddelde Vlaming denkt en doet, zo bleek. Al tijdens de uitzending van De afspraak stak op sociale media een storm van protest op. De reden? De interviewer was niet kritisch genoeg geweest.

Er ligt 34 jaar tussen de interviews van Buyle en Schols, maar de reacties waren merkwaardig vergelijkbaar. Eerst krijgt de journalist last met de eigen hiërarchie. Buyle werd uit de Wetstraat verbannen en is later zelfs ontslagen, Schols werd op de vingers getikt en zijn programma werd offline gehaald. Daarna grijpt de regering dat ene interview aan om haar greep op de openbare omroep te vergroten. Voogdijminister Sven Gatz (Open VLD) wil plots de beheersovereenkomst (nog meer) herschrijven, en Louis Ide (N-VA) dreigt ermee aan de centen van de VRT te zitten.

In de jaren tachtig droomde de centrumrechtse regering van een gezagsgetrouwe nieuwsdienst. De afkeer van de ‘rode’ BRT speelde duidelijk mee bij de oprichting van VTM. In de jaren daarna begon ook de openbare omroep meer belang te hechten aan de kijkcijfers, ook aan die van de nieuwsdienst. Ook de VRT begon sommige journalisten uit te spelen als schermgezichten, en creëerde echte vedetten. In dat rijtje past Bart Schols. Hij had naam gemaakt als een keurige maar hardnekkige interviewer, het type dat met een ontwapenende eerlijkheid moeilijke vragen stelt. Dat deed hij ook in het gewraakte gesprek met Delefortrie: to the point en lastig, zij het in een minder agressieve stijl dan Buyle destijds.

Het is nooit de bedoeling geweest dat Schols in De afspraak de pitbull zou uithangen. Zelfs de reguliere journaals doen niet meer aan ‘harde nieuwsgaring’, laat staan de newsy talkshows later op de avond. De presentatoren zijn wel kritisch maar worden nooit scherp, want de tv-avond moet aangenaam en onderhoudend zijn. Dat is wat de politiek van de openbare omroep verlangt, en de VRT is zeer ver meegegaan in dat verhaal. Is het niet vreemd dat zelfs de hoofdredactie van de nieuwsdienst meent dat je vooral ‘het goede in de samenleving’ moet tonen?

Tot blijkt dat in er Vlaanderen ook ex-IS-strijders wonen. Elke redactie wil dan toch weten wat die jihadisten drijft? Hoe radicaal ze al dan niet zijn bij hun terugkeer in België? Of ze een gevaar zijn voor de samenleving, en voor vrouw en kinderen? Het is dus logisch en zelfs nodig dat zo’n man op tv wordt uitgenodigd en ondervraagd. Dat heeft Bart Schols gedaan: hij beoefende keurige, klassieke journalistiek, zij het met manieren.

Trouwens, Delefortrie was eerder al uit de kast gekomen met zijn verhaal: vorig jaar al in Knack, nadien in het Nederlandse tv-programma Brandpunt. De inzichten van de man zijn sindsdien niet wezenlijk veranderd. Hij zei toen al wat hij in De afspraak zei. Alleen gaat historisch besef blijkbaar niet samen met sociale media en politieke profileringsdrang.