Bart Maddens: ‘De wittebroodsweken voor Alexander De Croo zullen relatief lang duren’

Politicoloog Bart Maddens (KULeuven) ziet enkele opportuniteiten voor de regering-De Croo, maar zeker ook valkuilen. ‘Minstens één partij wordt hiervan de pineut.’

Al langer dan een jaar geleden vond politicoloog Bart Maddens (KULeuven) dat er ‘een ijzeren logica is richting Paars-Groen‘. Het is geen Paars-Groen geworden, maar wel een Vivaldi-coalitie van socialisten (PS en SP.A), ecologisten (Ecolo en Groen), liberalen (MR en Open VLD) en Vlaamse christendemocraten (CD&V). De coalitie zal worden geleid door Alexander De Croo van Open VLD. ‘De echte verrassing,’ zegt Maddens, ‘is dat het zolang, 493 dagen, heeft geduurd voor die ijzeren logica finaal een eindpunt heeft bereikt en de N-VA opzij werd gezet. In 2011 kon men nog met enige geloofwaardigheid zeggen dat de N-VA zichzelf had uitgesloten door de lat te hoog te leggen bij de onderhandelingen. Nu kan dat niet meer, want de partij heeft zich uiterst constructief en flexibel opgesteld.’

Op N-VA-voorzitter Bart De Wever is, ook intern bij N-VA, de kritiek te horen dat hij Paars-Geel onmogelijk heeft gemaakt door zijn liberale collega’s Egbert Lachaert en Georges-Louis Bouchez te beledigen.

Bart Maddens: Dat is eerder anekdotiek. Ik bekijk het eerder systemisch. Met die ‘ijzeren logica’ bedoel ik dat het Belgische systeem erop ingesteld is om de Vlaams-nationalisten niet te laten meebesturen. Tenzij ze hun communautaire agenda laten vallen en ze zich dociel schikken naar dat Belgische systeem. De vrijheid was na 26 mei 2019 groot om ze uit te sluiten. Paars-Groen was een mogelijkheid, maar ook een Vivaldi-coalitie waarin CDH de MR vervangt. Het is een meesterzet gebleken om N-VA in 2014 in het bad te trekken. Ze zijn erg veel van hun pluimen verloren: ze gingen van 33 procent naar 25 procent. Dat heeft vrij baan gegeven aan het systeem om, uit angst voor het einde van België, de Vlaams-nationalisten uit te sluiten. Dat is, vanuit een Belgischgezind perspectief bekeken, ook niet onlogisch natuurlijk.

Over het regeerakkoord zijn vooral enkele grote lijnen bekend. Er is voorzien in 3 miljard euro aan nieuw beleid. Open VLD-voorzitter Egbert Lachaert zei al dat bijkomende belastingen ‘minimaal’ zijn.

Maddens: Zolang ik niet het volledige regeerakkoord heb gelezen, spreek ik met twee woorden. Wat de fiscale maatregelen betreft, lijkt de regering-De Croo dezelfde fout te maken als de regering-Michel. Er werd en wordt een grote hervorming in het zicht gesteld, zonder dat die is uitgewerkt. Slogans als ‘de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten’ blijken altijd moeilijk in concreet beleid uit te werken. De onderhandelaars zaten natuurlijk in een heel krap tijdschema, dat maakte het onmogelijk om dit gedetailleerd uit te onderhanden. Je kan je afvragen of ze niet beter – eenmaal ze wisten dat het Vivaldi zou worden – wat meer tijd hadden genomen om dat uit te klaren.

SP.A-oudgediende Johan Vande Lanotte zegt deze week in Knack dat deze regering wel eens een goede regering kan worden. Wat is uw inschatting?

Maddens: Je kan, nogmaals, moeilijk voorspellingen doen. Kijk naar de regeringen van Elio Di Rupo (2011-2014) en die van Charles Michel (2014-2018). De eerste was een klassieke tripartite die begon onder slecht gesternte, na de langstdurende formatie ooit, 541 dagen. In 2014 werd ze licht beloond door de kiezer en ging ze er een zetel op vooruit. De Zweedse coalitie daarentegen, zou als ‘ideologisch coherente’ regering potten breken. Dat is niet gebleken. Ook de Paarse regering, die gevormd werd door de socialisten en liberalen die in 2003 de verkiezingen overtuigend wonnen, kon niet voldoen aan de hoge verwachtingen. We moeten dus bescheiden zijn in onze voorspellingen. Er zijn wel een aantal objectieve parameters die erop wijzen dat de regering-De Croo enige instabiliteit ingebakken heeft.

Welke zijn die?

Maddens: Het zijn er drie. Ten eerste is er het aantal partijen. Hoe meer er zijn, hoe instabieler een coalitie doorgaans is. Dat komt omdat je dan meer veto’s hebt. Deze regering telt zeven partijen, dat is er één meer dan die van Di Rupo en drie meer dan de regering-Michel. Hetzelfde geldt voor de ideologische spanbreedte. Die is erg ruim bij Vivaldi: van behoorlijk links, met Ecolo, tot centrumrechts, met Open VLD en MR. In deze constellatie zal de Franstalige zijde zwaar onder druk staan op links en de Vlaamse op rechts.

Een destabiliserende factor voor Vivaldi kunnen de opiniepeilingen zijn

Heeft de Zweedse coalitie niet geleerd dat ideologische congruentie ook problemen geeft? Alle partijen vissen dan immers in dezelfde electorale vijver.

Maddens: Dat risico heb je hier ook, vooral op links: socialisten en groenen mikken op dezelfde kiezers. Een derde objectieve parameter is de electorale setting. De regering-De Croo telt veel kleine partijen, die schommelen rond de 10 à 11 procent. Voor deze partijen is de kiesdrempel niet heel ver weg. Ze hebben weinig marge dus. De N-VA, die 33 procent had gehaald, had dat wel toen ze met achterlating van hun communautaire agenda in de regering-Michel stapte. Het grote verlies dat ze leden in 2019, was een zware opdoffer, maar geen existentiële bedreiging. De partij is nog steeds veruit de grootste van het land. Een destabiliserende factor voor Vivaldi kunnen dus de opiniepeilingen zijn. Als blijkt dat CD&V, bijvoorbeeld, naar 7 procent zakt, dan heb je een groot probleem. De kans dat ze allemaal vooruitgaan in 2024 is niet groot. Minstens één partij wordt hiervan de pineut. Dat is een structurele factor voor instabiliteit.

Wat zijn de kansen voor deze regering?

Maddens: Net als bij Paars-Groen voel je dat de media eerder pro zijn. In 1999 begon een euforisch sfeertje, dat vrij lang duurde en werd aangewakkerd in de pers. Nu voel je, zelfs bij wie er inhoudelijk niet veel mee opheeft, opluchting dat er eindelijk een regering is. De wittebroodsweken voor Alexander De Croo zijn equipe zullen relatief lang duren. En er is Alexander De Croo zelf, zo leerde de persconferentie al. Hij heeft flair, dat kan je niet ontkennen, is een fris geluid, is perfect tweetalig, is charismatisch. Die medaille heeft wel een keerzijde. De Croo, met zijn paarse das, is de verpersoonlijking van het Paarse project. Ik vind dit dan ook eerder Paars-Groen plus CD&V dan een coherent ‘Vivaldi-project’. Dat beeld zal domineren. De beste manier om dat te counteren, was een CD&V-premier geweest. Hilde Crevits als premier had een totaal ander beeld gegeven. Daarom heb ik het altijd raar gevonden dat CD&V het premierschap amper heeft geclaimd.

Alexander De Croo beloofde in zijn persconferentie een andere politiek, hij wil meer respect. Vindt u dat ook nodig?

Maddens: U moet begrijpen dat zoiets bij Vlaams-nationalisten heel wrang klinkt. De N-VA is uitgesloten, als grootste partij van de grootste politieke familie van het land, de Vlaams-nationalistische. Dat gezegd zijnde zou je De Croo zijn voornemen een leugen kunnen noemen. Respect is ook, bijvoorbeeld, niet weigeren om een Vlaams Belanger de hand te schudden of blijven zitten wanneer er in het parlement een rouwhulde is voor een overleden Kamerlid uit die partij. Of neem de term cordon sanitaire: alsof we over zieke varkens spreken. Ook dat zijn grenzen.

Mocht de Vlaamse Volksbeweging protest organiseren, dan zou ik me aansluiten

Het maakt toch niet uit wie polariseert? Moet er niet gewoon minder worden gepolariseerd?

Maddens: Ik weet niet of er echt nood is aan een andere politiek. Polarisatie, het botsen van politieke overtuigingen, is een goede zaak in een democratie. Meer: het is er inherent aan. Je moet wel hoffelijk blijven, je mag zeker geen geweld gebruiken, je schudt elkaar de hand, ziet elkaar niet als tegenstanders maar als tegenstrevers … Daar moet je een grens trekken en ja, je kan zeggen dat er op zijn minst politici tegen die grens aan zitten. Maar laten we wel wezen: politiek is een bikkelharde stiel. Hét algemeen belang bestaat niet. Er zijn vele belangen die botsen. Dat moet je niet verbloemen, je moet duidelijk zeggen aan de mensen wat er op het spel staat. Dat artificiële van een consensus die wordt gevonden tussen dikke vrienden die het beste voor hebben met het land: dat heeft ook iets totalitair.

U staat bekend als Vlaamsgezind. Kleurt dat uw eerder pessimistische oordeel over de nieuwe federale regering?

Maddens: Ik kijk inderdaad door een confederale bril, maar ik denk dat die minder wazig is dan andere. Ik vind er veel voor te zeggen dat België uit twee democratieën bestaat: andere media, geen nationale partijen, … Vanuit die optiek kan je de Vlaamse democratie natuurlijk niet besturen met een regering die er geen meerderheid heeft. Ja, formeel is er geen probleem. Een meerderheid in de taalgroepen hoeft niet voor de grondwet. Toch heb ik als niet partijgebonden flamingant natuurlijk een groot probleem met een regering die geen meerderheid heeft in Vlaanderen. Ik zal niet meelopen in partijpolitieke protesten. Maar mocht de Vlaamse beweging een initiatief nemen, ik hoop op de Vlaamse Volksbeweging, dan zou ik me aansluiten.