Ligt Adolf Hitler mee aan de grondslag van de Volkswagen Kever?

De VW Kever is een van de meest verkochte automodellen na de Tweede Wereldoorlog. Ferdinand Porsche geldt als de ontwerper van het iconische model, al wordt dat betwist. Vaststaat dat hij voor de uitwerking van zijn project steun kreeg van Adolf Hitler. In feite hebben zij elkaars droom waargemaakt.

De Duitse sportwagenfabrikant Porsche vierde vorig jaar zijn 75^ste verjaardag en behoort tot de meest profitabele autoconstructeurs ter wereld. Dat is ooit anders geweest. Porsche stond een paar keer voor een nakend faillissement en er is ook die donkere bladzijde in de geschiedenis van de schatrijke Oostenrijkse ondernemersfamilie. Na de Tweede Wereldoorlog belandden founding father Ferdinand Porsche, zijn zoon Ferry en schoonzoon Anton Piëch in een Franse gevangenis  voor collaboratie met het naziregime.

Visionaire techneut

Ferdinand Porsche ziet het levenslicht op 3 september 1875 in het Oostenrijkse Maffersdorf. De hoogbegaafde en ambitieuze jongeman imponeert de industriële wereld een eerste keer met zijn kennis en kunde op de Parijse Wereldtentoonstelling van 1900. Hij is dan 25 jaar en steelt de show met een voertuig met hybride- en vierwielaandrijving.

Via omwegen belandt Ferdinand Porsche in 1923 bij Daimler-Benz in Stuttgart. Als hoofdingenieur is hij verantwoordelijk voor de ontwikkeling van nieuwe modellen. In 1928 probeert hij de directie te overtuigen van het potentieel van zijn ontwerp van een ‘wagen voor het volk’, maar die wijst zijn voorstel van de hand.

Het komt daarna niet meer goed tussen de visionaire techneut en zijn bazen, hij voelt zich in zijn eer gekrenkt en keert in 1929 gedesillusioneerd terug naar Oostenrijk. Twee jaar later keert hij op zijn stappen terug en installeert in de kelder van zijn villa in de Feuerbacher Weg 48 in Stuttgart een eigen ontwerpbureau.  

Hij blijft geloven in het potentieel van een volkswagen met een kleine ‘v’ en stelt een lastenkohier samen met vijf belangrijke aandachtspunten. De wagen moet vijf personen kunnen vervoeren, betrouwbaar, zuinig en betaalbaar zijn voor de werkende man. Voor dat laatste moet hij ook op grote oplages (kunnen) worden gebouwd.

Omdat hij zelf niet over de nodige financiële middelen beschikt om zo’n ambitieus plan uit te voeren, gaat Ferdinand Porsche op zoek naar partners. In 1931 klopt hij aan bij Zündapp, in 1932 bij NSU. In de twee gevallen wordt op basis van zijn ontwerpen een prototype gebouwd maar  Zündapp noch NSU blijken kapitaalkrachtig genoeg om de wagen op grote schaal te fabriceren en Porsche’s droom waar te maken. 

Onverwachte hoek

In 1933 is het wel raak. Op uitnodiging van de Vereniging van Duitse Motor- en Autofabrikanten (VDA) geeft Ferdinand Porsche in de marge van het Autosalon van Berlijn voor een gehoor van industriëlen en bankiers toelichting bij zijn project. Onder de aanwezigen ook hooggeplaatste raadgevers van Adolf Hitler die enkele maanden voordien de macht heeft gegrepen.  

Op voorstel van voorzitter Robert Ley van het Deutsche Arbeiterfront (DAF), de enige toegelaten vakbond in Nazi-Duitsland, wordt aan VDA gevraagd om de ontwikkeling van drie prototypes met de codenaam ‘W3’ en vijf motoren te financieren. Eén van de vijf motoren is de legendarische luchtgekoelde 4-cilinder ‘boxer’ motor die als beste uit de vergelijkende test komt.

In de aanloop naar de serieproductie van de wagen laat Ferdinand Porsche in het najaar van 1937 30 voorseriewagens in onderaanneming bouwen door Mercedes. Die moeten op hun beurt een megatestprogramma afwerken om zo, in uiteenlopende weers- en rijomstandigheden,  eventuele gebreken of defecten op het spoor te komen.   

Wanneer Hitler op 26 mei 1938 in Wolfsburg de eerste steen legt van de nieuwe fabriek komt de merknaam Volkswagen of modelnaam Kever niet één keer ter sprake. Het tegendeel gebeurt. De Führer lanceert er de modelnaam KdF-Wagen, de initialen staan voor ‘Kraft durch Freude’.

Ondertussen laat de propagandamachine van de nazi’s geen kans onbenut om de heldendaden van de nieuwe machtshebbers in de kijker te stellen. Aan iedereen die het horen wil verkondigt de rijkskanselier dat ‘de nieuwe auto voor het volk niet meer dan 995 Reichmark zal kosten en dat hij de man is die ervoor zal zorgen dat elk Duits gezin zich zo’n auto kan permitteren.’

Naar de buitenwereld wekt Hitler de indruk dat hij ook de bedenker is van het idee en concept. Hij verwijst daarvoor naar een ontmoeting met Ferdinand Porsche in het Berlijnse hotel Kaisershof in 1934 tijdens dewelke hij enkele ruwe schetsen zou hebben getoond aan zijn gesprekspartner.

Bedenker

Tachtig jaar later schrijft de Nederlandse journalist Paul Schilperoord in zijn ophefmakend boek ‘Het geheim achter Hitlers Volkswagen’ dat Hitler voor zijn schetsen inspiratie heeft gezocht bij de joodse ingenieur Josef Ganz, jaargang 1898. Die geniet eind van de jaren twintig en begin van de jaren dertig van vorige eeuw groot aanzien omwille van zijn visionaire ideeën en technische kennis en kunde. Hij droomt luidop van een kleine en betaalbare auto voor het gewone volk.

Terzelfdertijd staat hij als autojournalist op een slecht blaadje bij de bazen van de grote Duitse automerken door zijn kritische commentaren. Ganz is van 1928 tot 1934  hoofdredacteur van het autoblad Motor-Kritik.  

Volgens Schilperoord komt het oorspronkelijke concept van de VW Kever uit de koker van Josef Ganz en dateren diens eerste schetsen van begin de jaren twintig van de vorige eeuw. Nadat Ganz in 1933 een eerste keer wordt opgepakt door de Gestapo en voor een maand in de cel belandt, vlucht hij in juni 1934 naar Zwitserland en vervolgens naar Australië, uit vrees een tweede keer te worden opgepakt.

De waarheid heeft haar rechten

‘Fake news’ volgens Philippe Casse, jaargang 1947, handelsingenieur van opleiding en auto-expert van roeping. Hij reageert daarmee op een artikel over 75 jaar Porsche in de recente Knack Extra Auto. Daarin staat te lezen dat Ferdinand Porsche ‘de VW Kever heeft ontworpen in opdracht van Adolf Hitler’. 

Casse bezit een bijna encyclopedische kennis van bijna alle modellen van alle automerken die tot ver in de geschiedenis teruggaat. Hij behoort tot de grondleggers van het Brusselse museum AutoWorld en heeft Roland D’Ieteren geholpen bij de uitbouw van het private automuseum van D’Ieteren. Casse is van1991 tot 2010 public relations manager bij voornoemde autogroep die de Porsche en Volkswagen in ons land invoert.

‘Volgens mijn informatie heeft Ferdinand Porsche enkele ontwerpen van zijn visie op een “auto voor iedereen” al in 1928 voorgelegd aan de directie van Mercedes-Benz. Het Zündapp- en NSU-prototype dateren van 1931 en 1932, dus van voor Hitler aan de macht kwam. Voor mij staat daarmee vast dat Ferdinand Porsche wel degelijk de geestelijke vader is van de Kever zoals wij die kennen. In 1998 heb ik de kans gehad om met Ferry Porsche te praten over wat zijn vader en Hitler hebben besproken op die bewuste 26 mei 1938, na afloop van de eerste steenlegging van de fabriek in Wolfsburg. Volgens Ferry Porsche heeft zijn vader op de terugweg naar het station van Fallersleven de Führer meegedeeld dat de  KdF-Wagen 1.495 Reichmark zal kosten, de helft meer dan de door Hitler vooropgestelde 995 Reichmark. Die heeft daarop geantwoord dat de Duitse staat de bouwkosten van de fabriek voor zijn rekening zal nemen, wat neerkwam op een feitelijke nationalisatie van het project.’

Een goede verstaander kan hieruit afleiden dat Porsche en Hitler met de VW Kever elkaars dromen waargemaakt.

Wie was eerst?

Tijdens ons gesprek komt ook de naam van de joodse ingenieur Josef Ganz ter sprake en diens rol in de ontstaansgeschiedenis van de VW Kever. Casse heeft het prototype van de lichtgewichtauto van Ganz in het Louwman-museum in Den Haag met een vergrootglas bestudeerd, bij wijze van spreken.

‘Het prototype beantwoordt niet aan het lastenkohier dat door Ferdinand Porsche werd opgesteld. Het lijkt meer op een 2-zits speelgoedautootje dan op een volwaardige gezinswagen, hij staat op een houten chassis en is uitgerust met een 2-cilinder tweetaktmotor terwijl Porsche een compacte 5-zits gezinsauto op basis van een semi-zelfdragend chassis uit staal met een 4-cilindermotor voor ogen had’, aldus Casse.

Wanneer ik de rol van Ferdinand Porsche tijdens de Tweede Wereldoorlog en diens lidmaatschap bij de SS ter sprake breng, relativeert hij diens politiek engagement. ‘Hij had geen andere keuze, het was meedoen of afgevoerd worden.’

Met die kanttekening dat bijlange niet alle industriëlen en bankiers die hand- en spandiensten hebben verleend aan de nazi’s na de oorlog in de gevangenis zijn beland. Ferdinand Porsche, zijn zoon Ferry en schoonzoon Anton Piëch hebben inderdaad een tijdlang in een Franse cel gezeten voor  collaboratie met de nazi’s. Maanden na hun vrijlating op borgtocht zijn zij vrijgesproken, ook die vrijspraak maakt deel uit van het verhaal.

Familie

Waarom heeft de familie Porsche hierover nooit gecommuniceerd om zo een ander licht te laten schijnen over deze donkere periode? Volgens Casse ‘gaat het over feiten uit een ver verleden en is gerechtigheid geschied.’

De miljardairsfamilies Porsche en Piëch leiden een opvallend-onopvallend bestaan in de omgeving van Salzburg, zij laten zelden of nooit van zich horen – niet in gunstige en niet in ongunstige zin. De basis van hun fortuin is gelegd na de Tweede Wereldoorlog wanneer zij 5 Duitse mark per verkochte VW Kever krijgen uitgekeerd, zijnde een vorm van auteursrecht. Beide families hebben nog altijd de meerderheid van de aandelen van de Volkswagen Group in handen en zijn intussen ook buiten de automobielsector actief en succesvol.

Het siert hen dat zij niet te koop lopen met hun macht en rijkdom. Alleen ingewijden weten dat de ouderdomsdeken van de familie, de inmiddels 80-jarige Wolfgang Porsche, eigenaar is van het luxehotel Schloss Prielau in Zell am See waar de familie veel land- en vastgoed bezit en (mede) eigenaar is van de Bergbahnen en regionale luchthaven. In de kleine kapel naast Schüttgut, het ouderlijke huis van de Porsche’s, hebben de overleden leden van de familie een laatste rustplaats gevonden.

Dankbaarheid

Na de Tweede Wereldoorlog en de opdeling van Duitsland in vier bezettingszones komt de fabriek in Wolfsburg onder Engels militair beheer. De fabriek is deels verwoest door bombardementen van de geallieerden. Londen stelt Major Ivan Hirst aan als Senior Resident Officer. 

Volgens Casse komt de Engelse majoor de verdienste toe de redding en wederopbouw van de fabriek in goede banen te hebben geleid.

‘Major Hirst was ingenieur van opleiding en volgens mij the right man on the right place! Zijn opdracht bestond erin beschadigde oorlogsvoertuigen te herstellen maar ondernemend als hij was, startte hij eind december 1945 met de productie van de VW Kever zoals wij die kennen. Hij legde zo de basis van het latere succes van het iconische model waarvan wereldwijd ruim 21 miljoen exemplaren zijn verkocht. Volkswagen én Duitsland zijn hem grote dankbaarheid verschuldigd. Na zijn actieve loopbaan heb ik hem enkele keren bezocht in zijn woonplaats Marsden, ten noordoosten van Manchester. Tot aan zijn dood in maart 2000 ben ik met hem in contact gebleven. Ik heb in Major Hirst een goede vriend verloren.’